(Дууhа кыланыыта)

Баҕар, биир эмит ыал аҕата ааҕан баран, миигин өйдүөҕэ диэн санааттан бу хаһыакка суруйабын.
Ыал аҕата арыгыга эбэтэр дьахтарга иирэн оҕолорун, кэргэнин умнан туран тэйбит түгэннэрин киһи эрэ барыта билэр. Ама, ким да маннык түгэни өйдөөн, тохтотор кыаҕа суох үһү дуо? Тоҕо дьиэ-кэргэниттэн барарга соруммут киһи, бастатан туран, оҕолорун инникитин буолбакка, бэйэтин олоҕун туһунан саныырый? Уонна тоҕо ол кэнниттэн бу киһи суобаһа оонньооботуй?
Мин санаабар, ийэҕэ эрэ буолбакка, аҕаҕа оҕото эмиэ туохтааҕар да күндү буолуохтаах. Онтон тоҕо эрэ сорох эр дьон оннук санаабат эбит. Аҕата быраҕан баран, умнууга хаалбыт оҕо олоҕо хайдах буолуон туһунан, ийэттэн ураты, ким да толкуйдаабат. Соҕотох ийэ эрэйдээх барытыгар бэйэтэ сүүрэр-көтөр… Ама, эр дьон оҕо тугу да өйдөөбөтө буолуо дии саныыллар дуо? Оҕоҕут төһө да кыракыйын иһин, киниэхэ аҕата суох буолбута син-биир дьайар.
Мин аҕам алта саастаахпар биһигиттэн тэйэн, кыыстаах уолун быраҕан барбыта. Билигин сааһым 15. Аҕам ууга тааһы бырахпыттыы сүппүтэ уонча сыл буолла. Акаары санаабар аҕабын күүтэрим, син-биир кэлиэҕэ дии саныырым. Арай кини суоҕа, кэргэннэммит, икки уол оҕоломмут сураҕын эрэ истибитим. Олоҕор соҕотох кыыстааҕын, быраҕан барбытын өйүн түгэҕэр оҕустарбат да буолуохтаах. Биир улууска олорор эрээри оҕом диэн биирдэ да кэлэн барбата.
Кыра сылдьан кэтэһэрим, барытын бырастыы гыныах курдугум. Онтон билигин син улааттым, олоҕу өйдүүр буоллум. Арай санаам уларыйбыта… Урут аҕабын көрүөхпүн баҕарар эбит буоллахпына, билигин уу түгэҕэр быраҕыллыбыт тааһы долгун кытылга таһаарыан, ол ааспыт ыарахан күннэр төннүөхтэрин баҕарбаппын…
Мин дьоллоохпун. Биһиги олохпутугар үтүө, амарах санаалаах киһи көрсүбүтүгэр. Үөрэбин, кини биһиэхэ бэйэтин оҕолорунуу истиҥник сыһыаннаһарыттан, аҕа тапталын тириэрдэ сатыырыттан. Махтанабын, — ийэбэр, эбэбэр, эһэбэр. Кинилэр инникигэ дьулуурдарыгар, эрэллэригэр, тулуурдарыгар, күүстэригэр, тапталларыгар.
Мин билигин араспаанньабын ийэм өттүнэн уларытыахпын баҕарабын. Миигин көрсүбэтэх, харайбатах киһи араспаанньатын илдьэ сылдьыахпын отой баҕарбаппын. Бу санаабын дьонум өйдүөхтэрэ уонна өйүөхтэрэ диэн эрэнэбин. Аҕам да диэхпин баҕарбаппын, миигин таптыахтааҕар, убаастаабат да киһини. Ама мин сыыһа гынар үһүбүөн, кинини туора киһинэн аахпыппар?
Онтон бары аҕаларга этиэм этэ. Дьиэ-кэргэҥҥитин туохтааҕар да үрдүктүк тутуҥ. Саҥа тыллан эрэр сибэккилэргитин тосту үктээмэҥ, туора хаамымаҥ. Оҕолоргутуттан тэйэр да күҥҥүтүгэр, кинилэри мэлдьи көрсө-билсэ туруҥ. Төһө кыалларынан оҕоҕутун өйдөөҥ уонна көмөлөһүҥ!

Маша Афанасьева.
Сунтаар

Аҕалаахпыт буоллар даа…

Кэм-кэрдиис аастаҕын аайы киһи кырдьан, төннөн иһэр. Ол оннугар биһиги оҕолорбут, күнү көрбүт чыычаахтарбыт биһигини үөрдэ-көтүтэ улааталлар, сайдаллар.
Ол эрэн сорох оҕолор аҥардас ийэлээх, огдообо аҕалаах буолан, ийэлээх-аҕалаах оҕолору ордугургуу-ымсыыра көрөллөрө баар суол.
Мин үс саастаах кыыһым оҕо садыгар сылдьан, оҕолор аҕалара кустаан кэлбитин туһунан былдьаһа-былдьаһа кэпсэтэ олордохторуна, истэ сатаан баран эппит: “Онтон мин паапам бэстилиэтинэн куурусса окорочката бөҕөтүн өлөрөн ыыппытын маамам дьааһыгынан аҕалта” — диэн барыларыттан хотуулаах тахсааччы кини буолбут. Буолаары буолан, “бэстилиэт”, өссө “окорочка”. Онтон биирдэ утуйаары сытан ыйытар: “Маама, биһиги паапабытын көмпүппүт дуо? ”. Онуоха мин соһуйдум аҕай. “Суох, чыычаах, ону тоҕо ыйыттыҥ? ” Диэбиппэр, киһим “онтон Васектаах маамаларын көмпүттэр үһү, ол иһин маамалара суох, онтон эн куруук-куруук бааргын, паапа — суох” диэн буолла. Туох да диэхпин булбаккабын, “кини сэриигэ сылдьар, Чечняҕа, чэ, утуй” диэтим. Онуоха киһим эппиэттээччи буолла: “Сарсын турдахпына, Айааллаахха итинник диэҕим, а-то эн паапаҥ суох дииллэр. Ону баара кини герой эбит. Мин кинини күүтүөм да күүтүөм” — диэн баран, мунна тыаһаан утуйан буккураан хаалла.
Оттон мин утуйбакка, аны “паапа” туһунан толкуй бөҕөҕө түстүм. Кырачаан киһим хантан билиэй, кини аҕата атын “Чечняҕа” сылдьарын. Киниэхэ эрэ наадыйбатын. Оҕотун саныыр-ахтар ханнык аҕа күн аайы итирик кэлэн утуппакка сордуоҕай, күлүгээннээн дьон олоҕун аймыаҕай? ! Билигин санаатахха, ыарахан олох эбит. Оччолорго мин ыаллар бары маннык олороллоро буолуо, тохтуо, түспэтийиэ дии саныырым.
Оннук олордохпутуна, биир 85 саастаах ыалбыт эмээхсин миигин ыҥыран ылан кэпсэппитэ. “Эн эдэргин, дьоҥҥо сирдэрбэккин. Майгыҥ да, дууһаҥ да киртийэ илигинэ ити абааһыттан араҕыс. Дойдугар, дьоҥҥор бар. Бэйэҕин санаабат буоллаххына, оҕоҕун санаа. Кини

— кыыс оҕо. Нарын, уйан дууһа. Улаатыа, таптыа. Эдэр дьон туох диэхтэрэй? “ Итириксит, хаайыылаах аҕалаах, үөрэҕэ суох ийэлээх” диэхтэрэ. Билигин олоҕун оннук буолан иһэр, тоойуом. Киһини сирэйиттэн-таҥаһыттан көрөр кэм кэлбит. Онон бэйэҥ олоххун оҥоһун, үөрэн. Оҕоҥ туһугар дьоллоох буола сатаа. Эн өссө дьоллоох буолуоҥ. Дьиҥнээх эр киһини, “аҕа” дэтэр аҕа баһылыктаныаххыт диэн эрэнэбин” диэбитин күн бүгүҥҥэ диэри өйдүүбүн.
Ол кэмтэн номнуо сылтан ордук ааста. Оҕом улааттаҕын аайы “аҕаа” диэн ыҥырыан баҕата сүрдээх. “Сэрииттэн” кэлэр “паапабытын” күн аайы кэтэһэбит.
Бэйэм сааһым 25-һим. Улуус киинигэр олоробун, үлэлиибин. Дьиҥнээх эр киһи дэтэр киһини көрсө иликпин. Үгүстэрэ арыгыга охтубут дьон. Биирдэ куоракка бара сылдьан, “Виктория” радиоҕа огдообо аҕалар тустарынан биэриини истибитим. Ол өйбүттэн тахсыбат. Онон бу таптаан ааҕар хаһыатым нөҥүө Эйигин, оҕобор аҕа, бэйэбэр эркин, кырдьар сааспар өйөбүл буолар киһини булаайабын диэн суруйдум. Баҕар, эн эмиэ олоххор табыллыбакка оҕоҕор ийэ көрдүүр буоллаххына, оҕолорбут туһа диэн сүбэбитин холбоон, биир ыал буолан, сүтэрбиппитин ситэрсэн көрөөйөбүт. Бу суругу сиһилии ааҕан-ырыҥалаан көрөн баран, суруйарга соруннаххына — аадырыһым редакцияҕа.

Долгуйаана.