Главная / Кэпсээннэр / Көмүс содула
Добавить комментарий
Былыр көмүстээх тайҕаҕа, Бодойботтон дьон көмүс сууйан байан -тайан кэлэллэрэ.Көмүс хаһан баҕар ыар -нүһэр тыыннаах,алдьархай ааҥнаах буолара. Дьон көмүскэ харахтара хараҥаран ,киһини да өлөрөллөрүн кэрэйбэттэрэ. Сорохтор умса-төннө түһэн үлэлээн,хамсаан көмүһү булаллара.Сорохтор бэлэм көмүһү көрдөөн,үлэлээн эрэҋдэммэккэ түҥ тыаҕа тоһуурга манаан сытан халаан ылаллара. Ол курдук хара тыаны хаххаланан, түөрт киһи тоһуурга манаан сыталлар. Бүгүн манаабыттара үһүс күнэ. Биир саҥа көнөн эрэр, атыыһыт Бодойбоҕо ааспыта. Икки сыарҕалаах акка өрөһөлүү таһаҕас тиэнэн ааспытын ,бу түөкүттэр" сыыс түһэриэхтэрэ" баара дуо ..саһан сытан көрбүттэрэ.
– Бүгүн үһүс күнүгэр төннөр ини. – Ити туоҕу ыырдан,тиэнэн ааспыта буолуой?
– Биллэн турар эт,арыы күндү түүлээҕи көмүскэ мэнэйдэһэ бардаҕа.- Кэтээн сытааччылар тэһийбэккэ,тулуйбакка арааһы кэпсэтэллэр.
– Кинилэр үһүөлэр этэ дии .Анараттан эбиллэн кэлбэттэр ини - сэҥийэтигэр абына-табына ньуолах бытыктаах киһи бэрдээнин имэрийбэхтээн ылар.
– Биир эдэр улахан үскэл киһи баара,мүлчү - халчы тутуннахпытына бэйэбитин былдьатаайахпыт- хатыҥыр эдэр уол саллыбыттыы көрүтэлиир.
– Куттанар эрээри тоҕо кэлсибиккиний!?-Бас көс киһилэрэ хобдьоорор - Эн бар аартык айаҕар баран олор.Иһиллээ,иһэр сибикилэрин биллэххинэ суордуу саҥараар!-уолу соруҋан атаарда.
Уонна хоонньуттан сүөһү очоҕоһугар, кутуллубут испиириттэн хончоҕорго кутан уулаата. Икки киһи исиһээри чугаһаатылар.
– Сотору баар буолуо .
– Дьыала испииргэ буолбатах,көмүс наада биһиэхэ.
– Ити уолу хайыыбытый?
– Онуоха, маныаха диэри сылдьан эрдин.
– Онтон ол хайыыгытый?эдэрэ бэрт ээ…
– “Өбүгэлэригэр утаарыахпыт”-Сэксэгэр Бытык ол-бу диэки олоотоон мэлээриҥниир. Сэбилэниилэрэ диэн икки бэрдээн ,биир тыатааҕы тайыыта. Ол олордохторуна уоллара, суордуу таҥалайын таҥсынна. Үһүөн сытар сирдэригэр кирийдилэр. Сотору ат тыбыырара иһилиннэ.Икки сыарҕалаах аттаах дьон иһэллэрэ көһүннэ. Барбыттарын курдук үһүөйэхтэр эбит. Арыый чугаһатан баран ытыахтаахтар этэ да ,кэлэн иһээччилэр ыттара, дьон баар сибикитин билэн үрэн баргыйдылар.Атыыһыт ону сэрэйэн саатын ылан эрдэҕинэ, бэрдээн тыаһа өрө хабылла түстэ.Ой дуораана буолан сатараан эҥсиллэн сис устун тарҕанна.Атыыһыт таба саҕынньаҕыттан, түү бурҕас гына түстэ да ,тиэрэ баран түһээт тыынын харбаһан кулуннуу мөхсө сытта. Бэрдээннэр тыастара баһырҕаата.Улахан багдайбыт сылгыһыт, атыыһыт саатын хаба тардан ылаат маска сөрүөһүннэ.Иккис атыыһыт хамначчыта эмиэ туукка саалаах эбит. Икки өттүттэн ытыалаһыы түмүгэр ,Сэксэгэр Бытык табыллан ,хараҕа барбатах балык миининии көрөн хардырҕыы сытта.Дьабадьытыттан хаан сынньылыйан хаарга таммалыыр.Бытыга аҕыйахта сэпсиҥнээт, налыс гынна. Баарыан аартык айаҕар кэтэбилгэ барбыт уол,саһа сытан дьулаан көстүүнү көрөн ,куттанан салыбырыы олордо.Кириэстэнэн сапсыммахтыыр.Ол олорон “Баһылыга"кинини сарылаан ыҥырарын иһиттэ. “Ол сааны ыл уонна ытыалас!”- Баһылык уол кэлбитигэр көбүөлээтэ.Уол Сэксэгэр Бытык халлаан диэки, хантайан көрө сытарыттан этэ саласта. Сааны ытыстыбыт киһиттэн, нэһиилэ арааран ылла.
– Бар .Эргийэ сүүр.Ойоҕосторуттан киирэн ытыалаа!- Баһылык уолу сибигинэйэ былаан бардьыгынаата. Уол эргийэ барда. Баһылык Атыыһыт биир хамначчытын бааһырта. Биир уордаах ыттара кинилэри үрэрэ бэрдин сөбүлээминэ, ыты хаптаччы ытан кэбистэ.Иккис ыт кутуругун купчуппутунан иччилэрин кэннигэр түстэ.
Айанньыттар ытыалаһа сытан ботуруоннара бүттэ .Атыыһыт хамначчыта ботуруон ылаары сыарҕаҕа үөмэр.Ат саа тыаһыттан тэһииркээн, суолтан туора ойон тахсыбыт.Муоһата сыарҕа анныгар киирэн ,ханньаччы анньан тохтоппут.Хамначчыт сыарҕаттан ботуруон ылаары хасыһан эрдэҕинэ ,мэник буулдьа иҥсэлээхтик иһиирэр тыаһын кытта, чабырҕайын хайа суруйан ааста.Киһи бэргэһэтэ ыраах эһилиннэ.Бэйэтэ сыарҕаҕа умса баран түстэ. Бу кэмҥэ Атыыһыт сылгыһыта ботуруона бүтэн мастарынан
хаххаланан түөкүттэргэ чугаһаан истэ. Хамначчыты ытыалаан баран ,өссө ииттэр кэмнэригэр Сылгыһыт өстөөхтөрүгэр сүүрдэ. Сүүнэ улахан киһи кинилэр диэки сүүрэн баадыйалаан иһэрин бандьыыттар салла көрдүлэр.Сотубуордарын мүлчү -халчы тутан ииттиэхтэригэр диэри, Сылгыһыт сүүрэн кэллэ. Бандьыыты саатын туора хаһыйаат сыҥаахха сырбатта.Киһи атаҕа адаарыс гынна .Онтон иккис киһитигэр эргиллэн эрдэҕинэ Баһылык тайыынан ойоҕоско ньим гыннарда.Тайыы мас уга чоройбутунан тобуктуу түстэ. Баһылык этэ да тардан көрбөккө, тыынын салҕаан кэбистэ. Онтон дөйөн баран өйдөнөн баһын буккуҋа олорор кыттыгаһын, эмиэ тайыынан өтөрү түһүөн санаан баран тохтоото. “Көмөлөһө түспүтүн кэннэ кэлин сайылыам!“дии санаата. Иккиэн били уолларын ыҥыра сатаатылар.
– Били уол тоҕо эрэ сүттэ !
– Күрээтэҕэ дии.Тыллаан биэрэрэ буолуо!
– Чэ хомуна охсон барыах .Ол уолу ир суолун ирдээн “дьууктуохха наада”- Бандьыыт Баһылыга “идэһэбин астыам"диэбиттии
– Дьэ хайдах үллэстэбит.?-диэн ыйытыыттан Баһылык, кыттыгаһа баарын саҥа билбиттии көрөн сирэйэ дьэбин уоһуйда.
– Бар! өлбүт дьоннору хаарынан саба тарый.Кэлин быһаарыахпыт ! -диэн көбүөлээтэ. Кыттыгаһа ону сэрэйбэттээх бэйэлээх буолуо дуо. Көмүс үллэстии хаһан баҕарар хаан тохтуулаах буоларын этинэн ,хаанынан билбитэ. Ол иһин хааһахтаах көмүһү хасыһа олорор Баһылыгы таайыынан сүнньүн буккуйуон баҕарбыта да тохтоото.
Онон Бодойботтон байан - тайан дойдулаан иһэр дьону, халаан баран икки бандьыыт аны, көмүстэриттэн көҥөнсөн бэйэ бэйэлэрин өлөрсөөрү манаһар курдуктар.
(Салгыыта бэчээттэниэ )
Ородьумаан [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.: Көмүс содула
2 чааһа
Баһылыга соруйбутугар иккис бандьыыт дьон өлүгүн, хаарынан саба тарыйаат ,харыйа лабаатынан чөмөхтүү быраҕаттаата.Сэксэгэр Бытыгы суордар, хараҕын бэлиэр оҥпуттар. Сыарҕаттан өлөртөөбүт дьоннорун, өйүөлэрин хостоон сиэтилэр. Билигин аҕай дьону сэймэктээн баран, аҕынньалара да төллөн көрбөккө аһыыллар.Хаарга тохтубут хааны хабыалыыр, суордартан туох да уратылара суохтар. Аһаан бүтэн били күрүөйэх уолларын суолун хайан көрдүлэр.
– Ол иһин даҕаны сэрэйбит сэрэх,дьоҥҥо тыллыы барбыт.
– Эрдэ дьакыйан кэбиспэккэ сыыспыппыт !- икки бандьыыт төннөн кэлэн, сыарҕалаах аттарын суолга киллэрэн айаннаатылар. Баҕар уол манан ааһыа диэбит сирдэринэн быһалыы бардылар.
Ол кэмҥэ Күрүөйэх уол куотан испитэ. Уол кинилэргэ биир баайга хамначчыттыы сылдьан күрээбитэ.Уолу аһара атаҕастыыллара бэрдин иһин атах ,балай барбыта. Кини эмиэ хаһан эрэ истиҥ эйэҕэс ийэлээх,амарах аҕалаах этэ. Күҥҥэ көрбүт соҕотох оҕолорун харахтарын,харатыныы харыстаан ,бүөбэйдээн ииппиттэрэ.Уол төрөппүттэрэ кырдьаҕас буоланнар ыалдьан өлбүттэрэ.Ол кэнниттэн кинини нэһилиэк кинээһэ, биир баай ыалга олохтообута.Икки ынахтарын,биир борооскуларын сиэтэн уолу көһөрөн ылбыттара. Баһыккаҕа дьэ ыарахан олох саҕаламмыта.Аанньа да аһаабакка хотоҥҥо хоммотун эрэ аньыыта этэ.Эбиитин баай оҕолоро күлүү -элэк оҥостоллоро. Улахан уоллара итирэн баран,тэбэрэ ,охсоро көҥүл этэ. Биир оннук мучумаан кэнниттэн Баһыкка тыаҕа түспүтэ.Атах балай сылдьан бу куоппут дьонун кытта булсубута. Баһыкка бу дьону кытта Көмүстээх тайҕаҕа барсан ,үлэлээн бэйэтин олоҕун оҥостор санаалааҕа.Маннык дьонтон өлөрөн - өһөрөн туран, көмүстэрин былдьыылларын билбитэ буоллар кинилэргэ кыттыһан да бэрт. Баарыан кини Сэксэгэр Бытык өлөн хараҕын быччаччы көрөн сытарыттан, кута көтө сыспыта.Буолумуна уол хаһан итинниги көрбүтэ баарай.Кини саанан куттаан баран былдьаан ылыахтара дии санаабыта.Баҕар ол кини кэнэниттэн, итэҕэйимтиэтиттэн буолуо. Уол тохтоон чөҥөчөккө сынньана олордо. Төрөппүттэрин санаан хараҕын уута ыгыллан таҕыста. Ама да аас -туор ,олох ааҥнаан ,быстар дьадаҥытык олорбуттарын иһин үчүгэйдик да олорбуттар.Төһөтүн да иһин самнайбыт балаҕаннарыгар бур,бур буруо таһааран олордохторо дии. Уол арааһы саныы олордоҕуна ханна эрэ саа тыаһа өрө хабылла түһээтин ,буулдьа ыйылаан кэлэн таҥаһын сиирэ ааста. Уол илиитигэр тута сылдьар бэрдээнин ииттэ охсон сыгынах кэннигэр ыстанна.
– Баһыкка кэл үтүөнэн.!
– Барыҥ бэйэҕит ,мин туспа барыам.
– Үчүгэйинэн кэлбэтэххинэ манна " дьаһайан” баран барыахпыт !
– Миэхэ сүтэрэрим суох,миигин да ытыалаһыа суоҕа диигит дуо!?-уол синигэр түстэ - ааһа туруҥ бэйэҕит ! Куттанымаҥ мин кимиэхэ да кэпсиэм суоҕа- Баһыкка эппитин кэннэ чочум буолаат, Бандьыыт баһылыгын саҥата сөҥөдүйдэ.
– Дьэ Баһыкка дьоҥҥо тыллыыр күннээх буоллаххына сэрэнээр! Син биир булан,баскын хатарыам!
– Ааһыҥ ,барыҥ!Кэпсээтэхпинэ бэйэм баһым барар буоллаҕа дии . Тоҕо кэпсиэхпиний !-уол үөгүлээн этэн баран кэтэһэн сытта.Кыттыгастара ааһа барар тыастарын иһиттэ.
Икки бандьыыт сыарҕалаах атынан айаннаан иһэллэр.Икки хайдыһар суол кэлбитигэр.
– Чэ манна тохтоон баран,көмүспүтүн үллэстиэххэ,уонна мин туһунан барыам- диэн аргыһа эппитигэр, Баһылык өс киирбэх тохтоото. Бэрэмэдэйиттэн лис курдук, ыарахан кыһыл көмүстэри таһааран иккигэ үллэрдэ. Баһылык туох буолан тэҥҥэ үллэрбитин амырыын аргыһа сөҕө санаата.Өлүү көмүһүн илиитэ салҕалаабытынан, төҥкөйөн хомуйан мөһөөччүгэр хаалыы турда.Баһылык көхсүн хараҕар харыс уһуннаах быһаҕы батары оҕуста.Төттөрү сулбу таһыйан ылаат, аны хонноҕун анныгар “ньим!” гыннарда. Киһи айаҕыттан күүгэннээх хаан сынньылыйан,бобуллаҥнаата.Түүрүллэ түһээт ньим барда. Баһылык киһитин хаарга саба тарыйаат айанныы турда. Нэһилиэккэ тиийэн билэр атыыһытыгар киирдэ.
– Оо здорова Иннокентий,хаҋа хантан көһүннүҥ?-сааһыра баран эрэр нуучча бааһынайа атыыһыт уруйдуу
–Тайҕаҕа көмүс сууйа сырыттым.
– Золото наверно много добыл.Давай проходи. Сылдьар ыалдьыт буол.
– Син аҕыйаҕы булуннум-Лэгэнтэй сыгынньахтанан киирдэ. Атыыһыттыын арааһы кэпсэтэн арыгы истилэр,аһаатылар. Аҕыйах көмүһү харчыга атастаста. Ол олордохторуна Хаартыһыт Хаанньа киирдэ.Лэгэнтэйи хаартылыахха диэн кучуйда. Бастаан бандьыыт атамаана кэтэмэҕэйдээтэ эрээри.Баартаах баара өтөн ,уонна испит арыгыта дьайан ,хаартыһыттар балаҕаннарыгар барыста. Хаартыһыт бөҕө мустубут эбит. Бастаан оонньууругар дэлби сүүйдэ. Ол кэмҥэ атыыһыт кыыһа киирдэ . Лэгэнтэй ол дьахтары эрдэттэн да билэр буолан,бэйэтигэр тардан ылан кууспахтаата. Санаата көнньүөрэн аллааҕымсыйан алтан болуускалары сиэбиттэн ытыһан ылан өһүөҕэ ыста. Манньыаттар ыһыллыбыттарыгар дьон ону хомуҋан булумахтастылар. Атыыһыт кыыһа мичээрдээбитинэн Лэгэнтэй түһэҕэр олордо.
– Мэ бар арыгыта ылан кэл!Мин бүгүн күндүлүүбүн -Лэгэнтэй дьахтарга киһиргээн биир киһини арыгы ыллара ыытта. Кэлин лаппа холуочуйан харчы бөҕөнү сүүттэрдэ. Хата онтон кыһаммат.Билигин кини баай киһи .Кини атыыһыкка тыҥырах саҕа көмүһү атыылаабыта.Кини аара бэрэмэдэй муҥунан көмүһү кистээбитэ. Атыыһыт Лэбириэнтэй, кырасыабай кыыһын Лэгэнтэй төһө элбэх көмүстээҕин биллэрээри соруйан хаартыһыттарга ыыппыта. Лэгэнтэй лаппа хотторон барда. Атыыһыт кыыһын ханна эмит илдьэ барыан баҕарда.
– Чэ ханна барабытый Дашенька.?-сүүлэ киирбиттии оботтоохтук көрөн ,дьахтар самыытын туппахтыыр.
– Биһиэхэ барыахха,кыра дьиэбитигэр ким да суох-дьахтар маны эрэ күүппүттүү, атаахтаабыттыы туттан уураан “чоп” гыннарда.
Лэгэнтэй биирдэ өйдөөбүтэ атыыһыт кыра дьиэтигэр баар эбит.
– Кеша төһө элбэх көмүстээххиний? – Элбэх бөҕө буоллаҕа дии..чэ кэл манна.
–Тохтоо .подожди..үчүгэйдик кистээбитиҥ да?ороспуойдар булан ылыахтара.
– Булбаттар.
– Ханна кистээбиккиний? – Тыаҕа..
– Тыаҕа ханна ?
– Киһи уҥуоҕугар ..чэ кэлиий..-Лэгэнтэй итирэн чалбаччы көрбөхтүүр.Онтон атыыһыт кыыһа этэр.
– Чэ ол туһугар иһиэххэ.
– Туох туһугар?
– Эн биһикки туспутугар - Дьахтар сыстаҥнаабыта буолар. Лэгэнтэй иһэн баран итирэн сүтэн барда. Хараҕар өлөртөөбүт дьоно сиилээбиттии көрөллөр.Күлэн күһүгүрэһэллэр. Лэгэнтэй сарсыарданан уһуктан кэллэ. Тамаҕа кууран.Тыла чороччу хаппыт.Харбыалаһан туран уу иһэн киллиргэттэ. Атыыһыттаахха тахсыбыта.Атыыһыт суох. Кыбыыттан атын тутан көлүннэ. Тиэтэйэ саараҋа,көмүс кистээбит сиригэр ойутта. Биэрэстэ курдук барбахтаат кистээбит сиригэр тиийдэ. Ханнык эрэ аттаах дьоннор түөрэ хаһан булан илдьэ барбыттар. Соторутааҕыта барбыттарын туоһута,аттарын сааҕа буруолуу сытар. Бэрдээнин бэлэм туппутунан суолларын хайан эккирэттэ. Хайа хапчааннаах сиригэр дылы сырыста.Хапчааҥҥа кэлбитэ икки ыҥыырдаах ат бааллан тураллар. Саатын бэлэм тутан суолларын көрдө. Тааска ыттыбыт суоллара баар. Үөһэ диэки олоотоон хантаарыҥныы турдаҕына бүтэй тыас “пас “гынна. Буулдьа Бандьыыт атамаана Лэгэнтэй сүүһүгэр түһэн, кэтэҕэ кэдэс гынна.Бэргэһэтэ эһилиннэ. Тиэрэ баран түстэ.Сүүһүн дьөлөҕөһүттэн хаан өрө тыгыалаата. Атыыһыт Лэбириэнтэй ыппыт эр бэрдин ,хайгыыр саҥата таас быыһыттан иһилиннэ.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
3 чааһа.
Баһыкка амырыын атастарыттан, атырдьах салаатыныы арахсан, атах балай айаннаан истэ. Дэлби тоҥон, аччыктаан, айаннаабыта иккис күнэ. Ханна тиийэн туох дьылҕаланара биллибэт. Барар сирэ баҕана үүтэ, кэлэр сирэ кэлии үүтэ буолан, уол санаата түстэ. Бэрдээнинэн эрдэҕэс улары ытан үссэннэ. Үһүс күнүгэр сырата-сылбата быстан, нэһиилэ хааман биир кыра алааска, кыстык угун саҕа балаҕаны көрдө. Киириэн дуу, кииримиэн дуу саараан турда. Сэргэҕэ биир ат бааллан турар. Өр чуҥнаан баран киирдэ. Оҕонньордоох эмээхсин билбэт саалаах киһилэрэ киирбитигэр тэһииркээбиттии көрдүлэр.
— Дьиэлээхтэр кэпсээҥҥит.
— Суох эйиэнэ…
— Суох.
— Киирэн олор. Кэпсээ хайа дойду оҕото эбитиҥ буолла? – оҕонньор талах олоппос ылан биэрдэ. Уол ыйытыыга хоруйдаабакка, таҥаһын уһулла.
— Хайа диэки айаннаатыҥ? Кэл олорон чэйдэ ис – эмээхсин лэппиэскэ, үөлүллүбүт собо уурда. Уол аччыктаан аһыырын быыһыгар ,кини диэки атыҥыраабыттыы көрөллөрүн сэрэйдэ. Буолумуна, билигин көмүс умсулҕаныгар араас ороспуой бары сылдьыан сөп. Уол ыйыппыттыы көрөр харахтарга туох диэн хоруйдуон токкуйдуур.
— Эһиги миигиттэн куттанымаҥ. Мин бандьыыт эҥин буолбатахпын. Хаһан эрэ мин эмиэ дьон курдук ийэлээх аҕалаах этим. Кинилэр күн сириттэн күрэнээттэрин кытта, баайга хамначчыттаабытым. Сүөһүбүтүн, сылгыбытын бэйэлэригэр көһөрөн ылбыттара. Быһалыы эттэххэ, мин кинилэри кытта тапсыбакка, атах-балай барбытым – уол кырдьыгынан этэригэр тиийдэ. Кырдьаҕастар уол сымыйалаабатын сирэйиттэн-хараҕыттан
— Ол баай киһи ирдээн кэлбэт ини – эмээхсин ыйытар
— Араллаам мыт, этиһиибит түмүгэр «уонна хаһан да кэлиэм суоҕа» диэн тахсан барбытым.
— Билигин хайа диэки барар санаалааххын? — эмээхсин көхсүн этитэр. Уол саҥарбакка олорбохтоото.
— Чэ, бүгүн манна хонор ини. Сарсын быһаарыа буоллаҕа. Ханна эмит уруулаах буолаайаҕын? – оҕонньор хата уол мух-мах буолан олордоҕуна саҥарда.
— Турар бэйэм бу. Биир аҕабынан эдьиийим баара ханна эрэ кийиит буолан сүктэн барбыт үһү.
— Оо дьэ, тулаайах сордоох эбиккин дии. Онуоха-маныаха диэри биһиэхэ олорон эрдэххинэ…
— Эһиги иккиэйэххит дуо? – уол аҕыйах да кэмҥэ олорор сирдэммититтэн үөрдэ.
— Биһиги икки оҕолоохпутуттан, уолбут ыал буолан туспа көспүтэ. Кыыспыт быйыл уон аҕыһын туолла. Кыыс убайын ааҕар барбыта. Нэһилиэк мантан чугас. Манна тэһийбэт буолан бара турар. Таарыйа саҥаһыгар оҕо көрсөр. Сарсын кэлиэҕэ – эмээхсин уол туох диир эбит диэбиттии көрөн ылла. Уол ийэтинии арыы саһыл хааннаах, маҥан субалаах, аҕатыныы кэтит сарыннаах, ортону үрдүнэн уҥуохтаах. Санаарҕаабыттыы унаарыччы көрбүт ыраас харахтаах. Эрдэ манна сылдьан киэптээн ааһар дьоннордооҕор чыҥха атын. Киэһэ уол кэтэҕэриин ороҥҥо, сылаас дьиэҕэ тэбэн көрбөккө утуйда. Сарсыарда турбута кырдьаҕастар бэлиэр турбуттар. Бүгүн уол санаатыттан оҕонньорго көмөлөстө. Атынан от тиэйэн аҕаллылар. Куруҥ мас охторон эрбээтилэр. Оттуур сирдэрэ манна баар эбит. Ол иһин манна балаҕан туттубуттар. Хотонноругар түөрт ынахтаахтар. Икки борооску көстөр уонна икки соторутааҕыта төрөөбүт ньирэй баар. Киэһэлик уол тэһийбэккэ көмүлүөк оһох иннигэр мас кыччайа олордо.
— Ийээ, мин кэлэн иһэммин… – кыыс саҥата чаҕааран иһэн, эмискэ уол баарын көрөн симиттэн тохтоото. Иккиэн көрсө түстүлэр. Кыыс уһун суһуоҕун икки гына өрүммүт. Уолу сөхпүттүү көрөн, хараҕын симириҥнэтэр, кыламанын сапсынар.
— Кэллиҥ дуо тукаам. Ити биһиги ыалдьыттаах олоробут – эмээхсин кыыһа соһуйбутун көрөн эттэ – убайыҥ аах хайдах олороллор?
— Этэҥҥэ… кыра уоллара хааман тоотойо сылдьар – кыыс Баһыкка диэки кылап гына көрөн ылар.
— Оо, оокобун даа… Сарсыҥҥа дылы бара сылдьыллыа – эмээхсин остуол тардар. Баһыкка аҕыйах күн бу ыалга олордо. Оҕонньор көмөлөһөөччүлэнэн эһиилги маһын тиийэ эрбээн саһааннаата. Бүгүн сааскы халлаан ириэрэн баран тоҥорбут буолан, кыылга сойуолуу бардылар. Ол аата хаар үрдэ мууһурбут буолан ,кулааһай атаҕын тыһын аалларан дьуххарытар. Ол кэмҥэ ыт хаарга уйдаран, көҥүл ситэн ылар. Баһыкка оҕонньордуун биир буур кулааһайы эккирэттилэр. Баһыкка ыт күөйэр кэмигэр ыраахтан бэрдээнинэн ытан кыылы охтордо.
Иккиэн сүлэн, астаан дьиэлэригэр өттүк харалаах кэллилэр. Саас эт быстарыытыгар хара сиэри эмээхсин кыыһынаан үөрэ көрүстүлэр. Туйаара уолу истиҥник көрөн ылар. Баһыкка ис киирбэх кыыһы эмиэ уора-көстө кыҥастаһар. Баһыкка бу ыалга икки нэдиэлэ курдук олордо.
— Бүгүн баран көрөрүм дуу…
— Хайа диэки бараҕын Баһыкка? – оҕонньор уол эппитигэр ыйытта. Туйаара уолу эмиэ ыйытардыы көрдө. Уолу кытта син кыратык кэпсэтэн билсибиттэрэ. Баһыкканы кыыс ыытыан баҕарбата өтө көстөрө.
— Хайа эмит диэки баран үлэ көрдөммүт киһи – Баһыкка аат эрэ харата саҥарда.
— Букатын тугу даҕаны булбатаххына биһиэхэ кэлиэҥ буоллаҕа, тугу эмэ тобулуохпут – оҕонньор эппитигэр кыыһа «туох диир эбит» диэбиттии кылап гына көрөн ылар.
— Сөп, аймахпын булбатахпына кэлиэм – диэтэ. Уолга өйүө бэлэмнээтилэр.
— Туйаара ити уолу тахсыһан атаар — ийэтэ кыыһын уолу сөбүлээбитин сэрэйбэттээх бэйэлээх буолуо дуо. Ол иһин атаартарда.
— Билигин хайа диэки бараҕын? – Туйаара дьиэттэн тэйэн турбахтыы түһэр кэмнэригэр ыйытта.
— Илин эҥэр диэки барыам – уол ханна барарын бэйэтэ да билбэтэр хоруйдаата. Саҥата суох турбахтыы түстүлэр.
— Туйаара, эн миигин күүтүөҥ дуо?
— Күүтүөм. Эдэрдэр истиҥник көрсөөт, икки аҥы бардылар. Баһыкка барбахтыы түһээт, эргиллэн далбаатаата. Кыыс уол көстүбэт буолуор диэри көрөн турда. Баһыкка баран иһэн икки аттаах киһи утары иһэллэрин көрдө. Хахыйах кэннигэр түстэ. Аттаах дьон чугаһаан
— Били оҕонньордооххо таарыйан ааһыахпыт.
— Арба, кэрэ бэйэлээх кыыстаахтар этэ дии.
— Оҕонньордоох эмээхсини итирдэн кэбиһиэххэ наада..аам! Барахсан үчүгэй да кыыс – диэн дьон кэпсэтэн ааһарын Баһыкка иһиттэ. Барбыттарын кэннэ таҕыста. «Тугу кэпсэппиттэрэ буолла… Туйаара туһунан эппиттэрэ буолуо дуо?» – уол саараан турда. Олорбохтуу түһээт, төттөрү хаамта. Кэлбитэ мааҕыҥҥы дьон аттара Туйааралаах олбуордарын таһыгар бааллан тураллар. Уол туох диэн төттөрү киириэн саллан, алаас саҕатыгар күүтэ сырытта. Сотору дьиэттэн Туйаара таҕыста. Кэнниттэн биир киһи батыһан таҕыста. Кыыһы кууһа сатыыр.
4 чааһа.
Аттаах кэлбит дьонтон биирдэстэрэ, Туйаараны иннин күөйэ сылдьар. Онтон устунан кыыһы ханна эрэ соһо сатыыр.
" Ийээ! " - диэн кыыс хаһыытыыр. Баһыкка тулуйбата кинилэргэ дьулуруйда. Сулбу - салбы хааман тиийэн,ол киһини санныттан тарта.
– Тохтоо эрэ доҕор! Кыыһы тоҕо тардыалыыгын? - Баһыкка кэлбитин көрөн кыыс үөрэ санаата.
– Эн кимҥиний?! - ыҥырыга суох ыалдьыт күргүйдүүр.
– Барыҥ мантан! Аны эһиги манна аараамаҥ! - кыыс Баһыкка аттыгар кэллэ.
– Бу кимий диибин дии!? - холуочук киһи Баһыккаҕа ынан кэллэ. Уол тонолуппакка көрбүтүттэн, чаҕыйбыттыы хараҕын куоттарда.
– Марбааһай итинник буоллаххына аны манна сылдьымаҥ ! - кыыс аҕата эттэ.
– Мэхээс чэ барыах ! Эн өссө манна арыгынан күндүлүү олороору гыммытыҥ дуо? - Марбааһай атын диэки хаамта. Иккиэн аттарын миинэн бара турдулар.
– Ити хантан кэлбит чолоҕор эбитэ буолла? - Марбааһай кыйыттар. Ат буруйдааҕын курдук тиҥилэхтиир. Онуоха ат соһуйбуттуу ыстанан иһэн, иччитэ аны үүнүн тэһиинин тардыалаабытыгар, тимир уостугана айаҕар быһа киирэн ходьоҥолуур. Ойоҕоһунан хаампахтыыр.
– Хантан билиэхпиний? Дьэ ити кыыскыттан маппыккын. Хаарыан кэрэ бэйэлээх кыыс - Мэхээс онто суох киҥэ - наара холлон иһэр атаһын, эбии кыынньаан биэрдэ.Бэлэһинэн күллэ.
– Абаккам! Ырдьаҥнаабыккын ,тиискин көтүрүтэ сынньан биэриэм ! - Марбааһай тииһин хабырынар.
– Мин туоҕум буруйай доҕор. Эн кыыскын мин былдьаабатым! Тоҕо бэйэтигэр эппэккэ, ууну айаххар омурдубут курдук турбуккунуй!
– Мэхээс хата сүбэлээ. Ити уолтан хайдах " быыһаныахха " сөбүй?
– Билбэтим.
– Сир үрдүттэн симэлиттэххэ хайдах буолуой? - Марбааһай холуочуйбучча этэрэ - тыынара элбээбит.
– Мээнэ хобдьоорума! Дьон истиэ. Тыл өс барыа. Көрөн иһиэхпит буоллаҕа - Мэхээс алы гынардыы этэр. Түһэн кыратык тохтоон табахтаатылар. Ууламмыт испиирдэриттэн истилэр.
– Дьэ " оҕобун” биир эмит түгэҥҥэ, борбуйугар сүнньүөх - буулдьа хатыырым буолуо - Мардьааһай испиири иһэн баран аһыырҕатан, талах лабаатын быһа тардан, ыстаан баран тибиирэр.
Лэбириэнтэй атыыһыт кыыһын угаайытыгар киллэрэн, көмүһү айанньыттартан халаабыт, бандьыыт атамаанын Лэгэнтэйи итирдэн баран боҕутуннарбыта.
" Уоруйахтан уоруйах уорар” дииллэринии, халыахсыты халаабыттара. Онно ити Марбааһайы кытта Мэхээһи туһаммыта. Кинилэргэ көмүс аҕыйах бырыһыанын эрэ биэрбитэ. Аны билигин ити эдэр дьонтон бэйэтэ, этэ салаһар буолбут. Билигин көмүһүн ханна кистиирин, быһаарына сатыыр. Хаардаахха суола ырылыйа сытар буоллаҕа. Биир үксүн Лэгэнтэй онтон былдьаммыта. Сайын эбитэ буоллар, ханна эрэ буорга кистиэ этэ. Дьиэтигэр кистиирэ эмиэ табыллыбат. Арыгы атыылаһааччылар, хаартыһыттар да мээнэ сылдьаллар. Арай киһи уҥуоҕун ампаара хайдаҕа буолла? Онно ким да мээнэ сылдьыбата биллэр. Онуоха - манныаха диэри, онно кистииргэ сананна. Төһө да куттаннар, хараҥаҕа онно илдьэн кистээтэ. Хата тыаллаах буолан суолун типпититтэн үөрдэ.
Кырбый ойуун туртаһы сойуолаан кэлэн иһэр. Арай кини суора киһи уҥуоҕун диэки саҥаран лоҥкунатар. Эмиэ да иччитин санныгар кэлэн түһэн, турулус - ирилис көрбөхтүүр.
– Бу күтүр куһаҕан биккэ дылы, эмиэ туохтан тэһииркээтэ?! - Кырбый ойуун сыт ылан эрэр, кулааһай курдук хантаарыҥнаата. Сиргэмтэх атыыр курдук хаһыҥыраан ылла. Суора көтөн күпсүйэн тиийэн киһи уҥуоҕун ампаарыгар “сохсос " гына олордо. Ойуун өйдөөн көрбүтэ, хаарга суол омооно баар.
" Ким да анараа дойдуга аттаммыта биллибэт этэ .
– Дьэбин уоһуйар бэйэҥ туох бэйэлээхтэн, ыттаччы ырбайан кэллиҥ? Дьоҕойон били Маппыыскаҕар аараан кэллиҥ дуу? - эмээхсинэ ыйыта тоһуйда.
– Пахайыкпын ол диэн дьол буолаахтыа дуо эмээхсиэн - Кырбый ойуун сэбирдэх табаҕы быһыта сынньан, хамсатыгар симиннэ. Чыскынан чоҕу кыбытан уматынна. “Умуллан хаалыа " диэбиттии өрүсүһэн соппойбохтуур. Омурда уус күөрдүн курдук хапсыҥныыр.
– Туох бэйэлээхтэн үөскүн таттаран кэлбиккин, хоойго сытар хотун ойоххор кэпсиэҥ буолаарай? - эмээхсин тэһийбэккэ - тулуйбакка ыйытар.
– Онуоха - маныаха диэри кистэл буоллун эмээхсиэн. Амбаар айах муҥутаан, алааһы биир гына үрэн кэбиһиэҥ!
– Сааһыыр эккин ыкка, суорга биэрэн баран, саҥарбаттаах баҕастаах - эмээхсин кэлэйбиттии иҥиэттэр.
– Эттээҕэр баҕас барыта баар буолуо. Ыксаама диэтим симэхсин !
Ородьумаан
15.03.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
5 чааһа.
Баһыкка үлэ көрдөһө диэн бөһүөлэккэ киирдэ. Дьон Атыыһыт Лэбириэнтэйи ыйан ыыттылар.
Уол киирбитигэр, Лэбириэнтэй " киһи киирдиҥ ээ” диэн кыһаммакка олордо. Баһыкка күүтэ сатаан баран " кэпсэтиэ суохтар " диэн төттөрү тахсан эрдэҕинэ атыыһыт дьэ айаҕын тимэҕэ сөллөн сөҥөдүйдэ.
– Туохха кэллиҥ нохоо?
– Үлэ көрдөнө сылдьабын.
– Ол миигин дьоҥҥо барытыгар үлэни, ыһа олорор диэн сурах баар дуо?
– Аһара оннук да буолбатар, туох эмит үлэни буллаҕына, баҕар киниэхэ баара буолуо диэбиттэрэ.
– Сылгыга хайдаххыный? Айаҥҥа сылдьааччыҥ дуо?
– Тойоммун кытта биирдэ Бодойбоҕо барса сылдьыбытым - Баһыкка эрдэ ханна олорбутун эҥин кэпсээтэ. Арай бандьыыттары кытта алтыһа сылдьыбытын быктарбата.
– Өссө диэ - Лэбириэнтэй дьэ сэргээтэ. Баһыкканы онуоха маныаха диэри, дьиэтигэр уонна хара дьиэтигэр оһох оттооччунан ылла. " Хара дьиэтэ " диэн атын баайдар курдук хамначчыттарын олордубат. Онно хаартыһыттары мунньан, торуойун төлөтөр, уонна арыгы атыылыыр.
Атыыһыт Лэбириэнтэй Баһыккаҕа, уолун эргэ таҥастарын биэрдэ. Кинилэргэ эргэ буоллаҕына, дьадаҥы уолга сабыс саҥа курдук. Мэктиэтигэр атыыһыт кыыһа Даасыҥка, киниэхэ сыстаҥныы сатыыр буолла.
Саас кус кэлэн Лэбириэнтэй уолун саатынан Баһыкка кустуур. Уоллара ойохтонон атын улууска көһүөҕүттэн, кус диэни амсайа иликтэр. Эбиитин Лэбириэнтэй куораттан сүнньүөх булан таһааран биэрбитигэр , Баһыкка өс киирбэх тайах ытан үөрдүтэлээтэ. Атыыһыт атыыһыт курдук Лэбириэнтэй тайах этин, хаартылаары ,көрүлээри мустубут дьоҥҥо үөлэн буһаран атыылаан харчы оҥоһунна. Быһата ыаллар эстэр айа улгум уолу сөбүлээтилэр. Саас буолан суоллар сабылыннылар. Аны күһүн суол тоҥуута Лэбириэнтэй, уолу Бодойбоҕо илдьэ барыам дии саныыр.
Баһыкка биир үтүө күн кус бөҕөнү бултаан, Туйааралаахха киирэн кэллэ. Кыыс үөрэн саҥа алайбытыттан бэйэтэ да кыбыһынна. Дьоно эмиэ уолу үөрэ - көтө көрүстүлэр.
– Дьэ кэпсээ тукаам ханан түгэнэн сырыттыҥ?
– Лэбириэнтэй атыыһыкка үлэҕэ киирдим - уол эппитигэр, дьиэлээхтэр мээнэ сэҥээрбэтилэр, ытырыктата да санаатылар.
– Онно дьон бөҕө мустар сурахтааҕа . Итирик - кутурук да ханна барыай. Кинилэргэ эн туоҕу үлэлиир буолаҕын?
– Икки дьиэнэн оһох оттобун. Билигин халлаан сылыйан, арычча сынньалаҥ. Тыаҕа эһиилги мастарын бэлэмниибит. Уонна Атыыһыт биир үөр сылгылаах эбит ону көрөбүн.
– Лэбириэнтэй уола баар дуу ? - Туйаара аҕата ыйытар.
– Уола ханна эрэ көспүт. Кыыһа баар - Баһыкка эппитигэр Туйаара уолу кылап гына көрөн ылар.
– Бэйэҥ хата атыыһыт курдук таҥастаммыккын. Сотору атыыһыт эйигин кыыһыгар сыыттыыра буолуо - оҕонньор эҕэлээхтик саҥаран күлбүтэ буолла. Балай да им дьимҥэ Туйаара үөһэ тыынара иһилиннэ.
– Баһыкка мин эйигин өр да күүппүтүм - уол уураан - сыллаан барбытыгар Туйаара тыын ылан өрүсүһэн этэр.
– Мин эмиэ..
– Эн тоҕо өр баҕайы кэлбэтиҥ? Атыыһыт кыыһа….- кыыс уолу оргууй түөһүттэн аста. Туоҕу эрэ этэн иһэн кыбыста умса көрдө.
16.03. 2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
6 чааһа.
Лэбириэнтэй атыыһыт киһи уҥуохтаах халдьаайыга чугаһаата.” Ким эмит кэтиирэ буолаарай?” диэн эргим - ургум көрбөхтүүр. Ый аҥара иһигэр, хаара биллэ чарааһаабыт. Көмүс кистээбит ампаарыгар, киһи киирбит суолун омоонун көрөн сүрэҕэ быллыгыраата. Сулбу - салбы хааман киирбитэ, кистээбит көмүһүн мэлиппиттэр. Атыыһыт ой дуораана эҥсиллиэр диэри, сарылаабытын билбэккэ хаалла. Онтон киһи уҥуоҕар баарын дьэ өйдөөбүттүү тулатын көрөр. Хараҕа мээнэ сүүрэккэлиир. Кэлбит киһи суолун хайда. Өрдөөҕү соҕус буолан үчүгэйдик биллибэт. Эмиэ да акка олорон барбыт. Ойуун дьиэтин диэки барда да, хаһан аһаабыт сылгылар суоллара элбээн, киһи туоҕу да араарбат буолла.
Лэбириэнтэй Кырбый ойуун тэлгэһэтигэр чугаһаан өҥөҥнүүр. Эмискэ үрдүгэр суор кыланан соһутта. Лабааҕа түһэн сохсоллон олорор. Атыыһыт суор хараҕын көрөн этэ тарта. Өр одуулаатаҕына, Кырбый ойуун хараҕын санатар. Лэбириэнтэй мантан атахха биллэрдэ.
Дьиэтигэр киҥэ - наара холлон кэлэн , силбиэтэнэр. Дьонун онон - манан була сатаан ыыстыыр. Лэгэнтэй ороспуойу дьууктаан баран, талаабыт көмүһүттэн ытыһын сотуннум диэ дуо. Кимиэхэ да кэпсээбэт буоллаҕа. Арай кыыһа Даасыҥка сэрэйэр буолуохтаах. Лэгэнтэйи кини албыннаан итирдибитэ.
– Туох ааттаах силбиэтэнниҥ?! Эмиэ хаартылаан харчыгын сүүттэрдиҥ дуо?! - ойоҕо Агаппыйа эрэ тимир - тамыр буолбутун ыйытар.
– Оҕо дьахтар дьыалата буолбатах !
– Эбэтэр Кылапыыраҥ чугаһаппата дуу? ! - Агааппыйа эҕэлээхтик күлбүтэ буолар.
– Хорум эрэ дьахтар! Сирэйгин үчүгэй аҕайдык имитэн биэриэм ! - Лэбириэнтэй көмүһү уорбуттарыгар ойоҕо буруйдааҕыныы силбиэттэнэр.
Аҕыйах эрэ сыллааҕыта курдук этэ,Агаша кыыс сүктэн кэлбитэ, саҥа силигилээн эрэр хахыйах курдук нарын кыысчаан, билигин кыратык сааһыран уойан, санаатыгар эриттэн сириллэн эрэр курдук. Эрин Аҕабыт кыыһыгар Кылапыыраҕа күнүүлүүр. Эрэ хантан эрэ кыйаханан кэллэҕинэ " Кылапыыратын кыайан көрсүбэтэҕэ буолуо " диэн тириитин таһынан ылынар.
Баһыкка киэһэ хара дьиэҕэ киирбитэ, хаартыһыттар бөҕө мустубуттар. Уол маны сөбүлээбэт. Түүннэри арыгылаан аанньа да утуппаттар.
" Хайа доо! Бу уол манна баар эбит дуу ?" - диэн саҥаттан Баһыкка көрө түспүтэ, Марбааһай эбит. Мэхээстиин бааллар.
– Нохоо манна бааргын дуо?!
– Баарбын туох баар?
– " Туох баар!" эҥин диэн уол өссө күтэр курдук мордьооттуур буолбут. Эчэйэ иликкэ бу дьиэттэн " хайыһардыахха" дуу тугуй! - Марбааһай үгэргиир.
– Дьоҕойон атыыһыкка күтүөт буолла ини - дэһэн истэн олорооччулар күө - дьаа буолаллар. Арыгы иһэн холуочуйан хаартылыы олороллор. Ол кэмҥэ Лэбириэнтэй кыыһа Дааса киирдэ.
– Оо Дашенька эҕэрдэ. Кэл чыычаах хаартыбын быһан биэр эрэ - Марбааһай күллэҕинэ, үөрдэҕинэ хараҕа симиллэн хаалар. Дааса өс киирбэх тиийэн хаартыны быһар.
– Махтал Дашенька. Маннык кырасабысса быспытын кэннэ ,хаарты маатыска мичик аллайар буолуохтаах - Марбааһай кыыһы оботтоох харахтарынан имэрийэ көрөр.
Баһыкка наараҕа олордоҕуна Дааса кэлэн аттыгар олорор. Уонна уолга эбии сыстан биэрэр.
– Вася эн эмиэ хаартыга үөрэниэххин.
– Ол мин сатыам дуо?
– Тоҕо сатыаҥ суоҕай. Киһи түргэнник үөрэнэр. Мин эйигин үөрэтиэм - кыыс хаарты хостоон түҥэттэ. Баһыкка син ылынан оонньуох курдук буолла.
– Хайа доо. Бу уол били Туйаараҕар барбат буоллуҥ дуо?! - кэннилэригэр арыгы сытынан аҥылыйан, Марбааһай кэлэн турар.
– Ханнык Туйаара? - Дааса соһуйан ыйыппытын өйдөөбөккө хаалла.
18.03.2024 [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
7 чааһа.
Саас. Хаар ууллан харалдьык тахсыбыт. Тыа хаара ууллан систэн үрэх буолан устан, көҥүс тыаһа күллүгүрүүр. Өлүөнэ өрүскэ түһэн кытылга ырбыы буолан халыйар. Сааскы эгэлгэ өҥнөөх кустар ырбыыга кэлэн түһэллэр. Туйаара ынахтарын көрдүү сылдьар. Күөл эмиэ тула өттө, ырбыыланан мууһун көтөхпүт. Сааскы хаар уута эбиллэн күөл кутуругар уу бөҕө киллэрбит, онно күөх төбөлөөх көҕөттөр, эгэлгэ өҥүнэн киэргэммит, моонньоҕоттор, халбалар уста сылдьаллар.
" Тыый манна кус бөҕөтө түһэн олорор. Баһыкка баара буоллар " - кыыс кустарга үөмэн чугаһаан , хаптайан көрөн олордо. Эбиитин өссө киэргэтиэхтии икки куба кэлэн түстүлэр. Кынаттарын ыһыктан, саратан атахтарынан ууну хоруйан түстүлэр. Моонньуларын куоҕатан оргууй усталлар. " Барахсаттар эчи, кэрэлэрин мааныларын эриэхсит “. Кыыс таалан көрөн олордоҕуна кэнниттэн ким эрэ хараҕын сабы тутта " Баһыкка …” диэн хайыспыта Марбааһай эбит. Кыыс куттанна, ойон туран барыах курдук буолан эрдэҕинэ Марбааһай илиититтэн харбаан ылла.
– Баһыкка диэн баран ончу " муннукка ытыыгын" дуу Туйаара. Кини эйиэхэ эрэ кыһаммат. Онно Атыыһыт Лэбириэн мааны кыыһын кытта бииргэ хоно сылдьаллар - Марбааһай соруйан эбэн этэр.
– Ама хайаан оннук буоллаҕай !
– Кырдьык. Баай киһи кыыһын ама хайаан сириэҕэй.
– Ыыт миигин ! - илиитин эһэ охсон куотан эрдэҕинэ Марбааһай ситэн тиийэн, охторон түһэн тиэрэ баттаата. Кыыс ыксаан кулгааҕыттан ытырда. Марбааһай абытай ыарыыттан, сарылаан баран тиэрэ түһэн, күөлэһийэр кэмигэр кыыс туран сүүрэ турда. Өрө мөхсөн тутуһар кэмнэригэр, Марбааһай кыыс таҥаһын дэлби тырыта тыыппыт. Эргэ таҥас аанньа буолуо дуо, бэйэтэ кыраттан тырыта бара сылдьар буоллаҕа. Кыыстара ытаан кэлбитигэр сэрэйдилэр.
– Эмиэ Марбааһай түөкүн, маныы сылдьар дуо?
– Оҕом баар суох, таҥаһын иэдэппит дии. Кимнээх буолан киммит, харыстыа көмүскэһиэ баарай. Биһиэнэ буолбутун иһин наар аанньа!Бу оҕонньор да эмиэ эр киһи элээмэтэ буолаахтаан ! - эмээхсин оҕонньоро буруйдааҕыныы ,сулана олордо. Биирдэһэ туоҕу эрэ ботугуруу олорбохтоон баран , эмискэ ойон туран, туукка саатын харбаан ылан баран таһырдьа ыстанна.
– Тохтоо барымаа! - диэн Туйаара этэн көрдө да оҕонньор сорунуулаах аҕайдык, тыа быыһыгар киирэн түһэ турда. Туйаара киирэн оронугар умса түһэн, ытаан санна дьигиҥнии сытта. Ийэтэ Марбааһай буулууруттан дии саныыр. Туйаара биир үксүн Марбааһай : “Баһыккаҥ Атыыһыт мааны, кэрэ бэйэлээх кыыһын кытта бииргэ хоно сылдьар " диэбититтэн санаата түстэ.
19.03.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
8 чааһа.
Марбааһайы Туйаара кулгааҕын, быһа ытырбытыгар хаан оҕуолуур. Ону хаарынан туттар. Хаар хааны оборон кып кыһыл буолар. Онтон туох эрэ сэбирдэҕинэн сабы тутунна. Олорбохтуу түһээт, атын миинэн баран эрдэҕинэ. Оҕонньор саҥата иһилиннэ. " Тохтоо түөкүн! Кэпсэтиэх !” оҕонньор сарылаабытыттан, лабааҕа олорбут кукаакы соһуйан өрө көтөн таҕыста. Марбааһай куттанан атын тиҥилэхтээтэ. Ол кэмҥэ саа тыаһа түптэ саалынна. Буулдьа иһиирэн кэлэн, Марбааһай кулгааҕын эминньэҕин сиирэ көтөн ааста. Ат саа тыаһыттан тэһиркээн муҥ кыраайынан ыстанна. Марбааһай эһиллэн иһэн ыҥыыр хоҥсуоччутуттан, нэһиилэ хапсан ылла. Ат туйахтарыттан хаар иһэхтэрэ ыһыллан, бурҕата турдулар. Кэнниттэн " Кэлэ баҕалаан көрөөр суолас! Иэдьэгэй мэйиигин бырдаҥалатыам!!!" - мээнэ кыыһырбат оҕонньор кыыла турбут хаһыыта, иһийэн турбут чуумпуну аймаата. Марбааһай иэнэ кэдэҥэлээтэ. Ата бөтүөхтэс буола аҕылаабытыгар дьэ, тэһиинин ыга тардан тохтотто. Ат туос бөтөрөҥ түһэн иһэн, атара сэлиинэн айаннаан устунан сэкэйэн иһэн хаамта. Марбааһай уолуйбута арычча ааһан кулгааҕын туттан көрбүтэ, буулдьа кыратык дьүккү суруйан ааспыт. Баарыан биир кулгааҕын Туйаара ытырбыта. Иккиһин оҕонньор мэник буулдьата сиирэ- халты " ыалдьыттаан " ааспыт. Онон дьиэтигэр кулгааҕа ,бүттэтэ суох буолан кэллэ. Дьоно ыйыппыттарыгар " тыатааҕыга түбэстим " дииригэр тиийдэ.
– Тыатааҕы киһини хараҕын сөбүлээбэккэ, куйаҕатын саралыы тардарын истэр этим. Бу уол туоҕу эрэ туойар. Бандьыыттарга түбэһэ да сырыттыҥ ини. Саарбах дьону кытта куодарыһыаҥ суох этэ - аҕата, уолун кулгаахтарын көрөн итэҕэйбэтэхтии этэр.
– Эһэ арай эйигин көрдөҕүнэ, кыччайбыт хараххын сөбүлээбэккэ, куйахаҕын сабы тардар ини ! Мин аһартаан эҥин биэрдэҕим дии! Билбэккэ
– Чэ бар тахсан үлэлээ ! Көрбөккүн дуо оҕом кулгааҕыттан хаан бөҕө кэлбит дии! - ийэтэ эмтии туран, уолун көмүскэһэр.
**
Тыаҕа саа тыа дэлби барбытыгар, эмээхсин таҥараҕа кириэстэнэн сапсынар. " Ити оҕонньор иирбит. Киһини дэҥнээтэ дуу хайа үөдэн ! Бэйэм да үтэн - анньан биэрдэҕим үһү" - эмээхсин оҕонньоро, кыыла турбутун саҥа көрдө. Кыраҕа кыһаммат да буолар этэ. Ити дьон бэйэлэрэ да кинилэргэ тохтоон ,мээнэ аргылаан айбардаан ааһаллар. Кыыстарын күүһүлүү сатаабыттара иккис сырыылара. Туох барыта кэмнээх, иэстэбиллээх буолар дииллэр. Эмээхсин күүтэ түспүтүн кэннэ оҕонньоро кэллэ.
– Хайаатыҥ оҕонньоор? - эмээхсин сэрэнэн ыйытар.
– Кулгааҕын куугунаттым ини оттон…куоттардым - оҕонньор кыылы хойобуллаан ыыппыттыы холкутук этэр. Кыыла турбута ааһан холкутуйбут көрүҥнээх.
– Һуу. Оччоҕо эчэппэтэх буоллаҕыҥ. Аны кэнники иэстэһэ кэлээйэхтэр. Саалара - сэптэрэ кинилэргэ да баар ини.
– Ууну охсон баҕаны куттааҥ! Олоҕу олорбут киһибин. Биирдэстэрин эмит анараа дойдуна илдьэ барбатахпына мин буолуом ! - оҕонньор эмиэ хараҕа уоттанан кэллэ.
20.03.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
9 чааһа.
Баһыкка кыралаан хаартыга үөрэннэ. Лэбириэнтэй кыра да буоллар, уолга хамнас оҕото биэрбитин, төһө да сүүттэриэм диэн куттаннар хаартыга оонньоото. Атыыһыт кыыһа Даасыҥка уолга сүбэлээбитэ буолар. Итиинэн илгийэн кулгааҕар тыынан сипсийэр, мөтөҕөр түөһүнэн ыга сыстар. Хаартытын быһан биэрэр. Баһыккаҕа бастакытын баарт биэрбитэ дуу, уолга сымыйанан сүүттэрбитэ буолбуттара дуу. Атыыһыт биэрбит хамнаһын саҕаны сүүйдэ. Уол биир ый үлэлээн эрэйдэммит саҕа харчытын сүүйэн олус үөрдэ. " чэ мин оонньоон бүттүм " диэн ойон турда. " Эс ! Өссө оонньоо! " - диэн онтон - мантан саҥалар иһилиннилэр. " Аттарбын аһатыахтаахпын " - диэн уол туран таҕыста. Даасыҥка кэнниттэн таҕыста.
– Саҥа үөрэнэр диэтэххэ үчүгэйдик оонньоотуҥ Вася.
– Бастакытыгар сымыйанан сүүттэрдилэр ини.
– Оннук буолбатах. Мин быһарым бэрт буоллаҕа - Даасыҥка дьээбэлэнэр.
Сарсыныгар Баһыкка харчытынан, Лэбириэнтэй лааппытыттан Туйаараҕа кэһии диэн халадаай ырбаахы, былааччыйа ,Туйаара ийэтигэр былаат, аҕатыгар табах атыыласта. Уонна курупчаакы бурдук, чэй кэһии ылла.Уонна амсатаары тойуу сахар диэн астарын атыыласта.
– Ити кимиэхэ былааччыйа атыыластыҥ Вася? - Даасыҥка таһыгар күүтэн туран ыйытар.
– Туйаара диэн кыыстаахпын киниэхэ ыллым - уол туох да кэтэх санаата суох этэн баран, ып ырааһынан көрөн кэбистэ. Даасыҥка умса туттан туора хаамта.
Баһыкка таһаҕаһын атын бэрэмэдэйигэр хаалаан, ындан баран истэ. Суолун ортолообутун кэннэ, утары Марбааһайы көрүстэ.
– Кэпсиэ
– Суох.
– Бэҕэһээ хаартыга оонньоон сүүйтэлээбиккин үһү дуу? - Марбааһай ыйытар.
– Кыраны сүүйэн.
– “Ситэ оонньообокко барда” диэбиттэрэ.
– Кэбис" бөрөлөрү" кытта хаһан тулуһаары.
– Хайа диэки бардыҥ?
– Туйаарал аахха.
– Эс. Онно хайыы бараҕын?! Туйаараҕа мин хонон кэлэн иһэбин дии - Марбааһай сымыйалаан кубарытар.
– Ээ..ама хайаан - Баһыкка бөтө бэрдэрдэ.
– Баҕар итэҕэйимэ - Марбааһай атынан ойоҕолоон, ааһан бара турда.
Баһыкка саараан туран баран, санаата түһэн атын төттөрү салайда. Билигин аҕай Туйааратын ахтан кэһиилээх, баран испит уол сүөм түстэ.
– Хайа Вася төттөрү кэллиҥ дуо? - Даасыҥка уол сирэйэ холлон кэлбитин көрөн ыйытар. Уол хоруйдаабакка хара дьиэҕэ киирдэ.
21.03.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
10 чааһа.
Лэбириэнтэй атыыһыт кистээбит көмүһүттэн " ытыһын соттуоҕуттан " киҥэ - наара холлон сылдьар. Кырбый ойууну уорбалыыр даҕаны, сүрүн баттатан тиийэ сылдьыан куттанар. Үнүр бара сылдьан, ойуун курдук харахтаах суору көрөн, этэ тардыбыта. Көмүһүн туһунан кимиэхэ даҕаны, бэл кэккэлэһэ сытар кэргэнигэр кэпсээбэтэҕэ. Билигин көмүһэ сүппүтүн кэннэ, туох кистэлэй. Били Лэгэнтэй ороспуойу дьууктаабыт уолаттарын, Мэхээстээх Марбааһайы кытта сүбэлэһэригэр тиийбитэ. Элбэх көмүстэн уолаттарга,
– Нохоо ! Кэл эрэ - Лэбириэнтэй Баһыкканы ыҥырда - хотуй эн киир бар дьиэҕэр ! Итиннэ аалыҥнаама! - атыыһыт кыыһа дьадаҥы уолга, сыстаҥныырын сөбүлээбэккэ ордоотуур.
– Нохоо били Марбааһай эристиин көстөр быһыылаах дуо? - атыыһыт Баһыкканы аатын да билбэттии, үксүн " нохоо!" - диэн ыҥырар.
– Көрө иликпин.
– Ханна дьүгэлийбиттэрэ буолла. Атыҥ үрдүгэр түһэн бурҕат. Сылдьар ыырдара диэбиккинэн эрийэ тэптэр. Манна миэхэ кэллиннэр!
– Сөп. Мэхээһи эмиэ ыҥырабын дуо?
– Иккиэннэрин ! - Лэбириэнтэй татаар төрүттээх буолан, сулардыы бытыктаах. Туоҕу эмит тобулаары гыннаҕына, эбэтэр кыйаханнаҕына, бытыгын мускуйбахтыыр адьынаттаах. Эбэтэр хаартыга сүүттэрэн бардаҕына ити " ыарыыта киирэр". Баһыкка уонна дьоно, даҕаны ити кэмэлдьитин билбэт бэйэлээх буолуохтара дуо. Ойоҕо көрөн " Күтүр өстөөх эмиэ киибэһэ киирээри гынна !" - диэн ботугурааччы. Аат бытыгын мускунна да Баһыкка соруллара, сүүрэрэ элбиир.
– Хотуой ити кумалаан уолугар туох ааттаах аалыҥныыгын? - Лэбириэнтэй дьиэтигэр киирэн, кыыһыгар эппитигэр биирдэһэ саҥарбат.
– Көрсүө - сэмэй, үлэһит бэрдэ уол дии. Дьүһүнэ - бодото даҕаны мааны. Оҕом сөбүлүү көрбүтэ баа буоллаҕай - кыыс оннугар ийэтэ хоруйдуур.
– Саҥарба дьахтаар ! Кыыскын дьиэтэ да суох илэчиискэҕэ, сыыттаары гынаҕын дуо?!!- онто суох киҥэ - наара холло сылдьар аҕалара, саҥардыталаабата. Өссө да мөккүһүөх дьону Баһыкка киирэн аралдьытта.
– Кэллилэр Марбааһайдаах.
– Бэлиэр дуо?
– Чугас бааллар эбит. Утары көрүстүм.
– Тахсан эт күүтэ түстүннэр, билигин тахсыам - диэт атыыһыт кураанах култаҕар иһиккэ, испиир кутан уулаата. Тахсан уолаттарга кэҕис гынаат, тыа саҕатын диэки хаамта. Иттэннэри түспүт иэһэр маска олорон, хончоҕордорго арыгы кутаттаата. Уолаттар эмиэ туох эрэ сорукка, бараары гыммыттарын сэрэйдилэр. Арыгы иһэ да иликтэриттэн, холуочук киһилии, саҥалара элбээтэ. Лэбириэнтэй уолаттарга кутаттаан бэйэтэ эмиэ истэ. Холуочуйбучча дьэ кыһалҕата, арычча кыраайга кыйданна. Өйө санаата дьайҕаран, бытыгын туппахтанара дьэ сэллээтэ.
– Дьэ нохойдооннор. Туох кистэлэй… били көмүспүттэн ытыспын соттон, көрө маттаҕым үһү!
– Оо ! Ама хайаан!
– Эн буолан баран…
– Кырдьык ! Ким да билиэ суоҕа диэн киһи уҥуоҕар кистээбитим этэ…
– Аны ону баайсаары, уорбалаары биһигини ыҥырдыҥ дуо?!
– Кээс доҕор! Оччо көмүстээхпит буоллар, биһиги манна сылдьар буолуо этибит дуо ! Киэҥ сиринэн тэлэһийэ көппүт буолуо этибит - дэһэллэр уолаттар.
– Түксү ! Бастаан истиҥ !Ким да эһигини уорбалаабат , көмүспүн ылбыт киһи суола ,Кырбый ойуун диэки барбыт этэ.
– Ээ ол иһин даҕаны. Киһи уҥуоҕар киниттэн ордук ким да мээнэ сылдьыбат.
– Кини, кини ылбыта буолуо.
– Тохтооҥ эрэ! Дьиҥэ чахчыта биллибэт да буоллар, мин тиийэ сылдьыбытым да, ойуун суора оройбун тоҥсуйаары хаайара. Ол иһин толлон киирбэтэҕим - Лэбириэнтэй кэпсээбитигэр Мэхээс салынна. Арай Марбааһайа холуочуйан, мээнэ тыллаһар.
– Ойуун да буоллунууй кини да инчэҕэй эттээх, дөйөр мэйиилээх ини! Үчүгэйдик төлүүр буоллаххына “буулдьа аһылыга” да оҥоруллуо!! - Марбааһай билигин да барыахтыы тыллаһар.
22.03.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
11 чааһа.
Туйаара тахсан сэмээр айан суолун ,көрөн манаһар. Санаатыгар баҕар Баһыкка кэлиэ диэн күүтэр. Ону ийэтэ эмээхсин сэрэйбэт бэйэлээх буолуо дуо. Кыыһын аһынан үөһэ эрэ тыынар. Туйаара эргэ ырбаахытын эбии Марбааһайга хайы таттаран, бииринэн Баһыкка кэлэриттэн эмиэ да кыбыстар.
Туйаара ийэлээх аҕата бэйэлэрин " оҕонньор, эмээхсиэн " диэн ыҥырсаллар эрээри, оннук кырдьаҕас буолбатахтар. Эдэр да дьону күн аайы " оҕонньор, эмээхсин " дии сырыттахха түргэнник кырдьыахтарын да син курдук. Бу ыаллар улахан кыыстара атын сиргэ сүктэн барбыта. Туйаараны хойутуу оҕоломмуттара. Ийэлэрэ сурулларынан аата, Биэрэ диэн этэ даҕаны, Бэрэгэй
Туйаара аҕатын Мииккэ дииллэр. Толору аатын бу диэн, бэйэтэ да үчүгэйдик билбэт. Биирдэ бырааба дьиэтигэр, түһээнин төлүү барбытыгар арай, Евграфов Никифор диэн киһини ыҥыраллар. Ону Мииккэ: " хайалара баҕайыный тоҕо истибэтэ бэрдэй !" - диэбитэ бэйэтэ буолан тахсыбыта. Араспаанньата Элгэрээпэп - Евграфов, аата Микииппэр - Никифор диэн уларыйарын саҥа билбитэ.
Эмээхсинэ биирдэ эбит санаата көнньүөрдэҕинэ " Доҕоор Мииккээ " диэн ыҥырара ордук истиҥник иһиллэр. Микииппэр диэн баҕар атыннык уларытан, кылгатыллара буолуо да эмээхсинэ итинник сүрэхтээбит.
– Иһит эрэ оҕонньор эн били, Лэбириэнтэй атыыһыкка бара сылдьыаҥ буолаарай - Бэрэгэй кыыстара тахсыбыт кэмигэр ыйытар.
– Ол эмиэ тоҕо?
– Ити кыыспытыгар иэс - күүс таҥас ылбыт киһи. Тырыттан иэдэйдэ абыраҕы да истибэт буолбут.
– Ол иэс ылан баран туохпутунан төлүөхпүтүй? Арай сайын биир тиҥэһэни сүүстээн баран, эт бэрсиэхпит диэтэххэ. Билигин туттуоҕу ырыгана бэрт.
– Оннук . Итинник диэн атыыһыты кытта кэпсэтэн көр - эмээхсинэ эппитигэр Мииккэ, саалыыр атын ыҥыырдаата. Ыҥыыр да диэхтээн иҥэһэтэ уонна хоҥсуоччутун тимирэ эрэ бүтүнүн иһин, маһа тириитэ илбирийэн үүйүү күүһүнэн сылдьаахтыыр. Бүүчээн тириитинэн, ыҥыырын үрдүнэн эмиэ тэллиэ курдук быраҕынна. Ыттара иччитэ тыаҕа бараары гынна диэн үөрэн эккэлиир. Ньаҕыйан ылар, төттөрү - таары сүүрэккэлиир.
– Аҕаа ханна бардыҥ? - Туйаара ыйытар.
– Лэбириэҥҥэ бара сылдьыам.
– Таарыйа били Баһыкка уолу билээр эрэ, туох санаалаах…туоҕу үлэлии - хамсыы сылдьара буолла - кыыһа туоҕу эрэ этээри гынан баран, кыбыстан кэтэмэҕэйдиирин иһин, ийэтэ эттэ. Мииккэ атын бөһүөлэк диэки салайан айаннаан истэ. Кинилэр онтон икки көс тэйиччи олохсуйбуттара. Балаҕан туттарыгар маһа чугас диэн, бу алааһы ордорбута. Нэс ат нэһиилэ үнүөхтүүр, куһурхатан биэрээри талахха чугаһаары атын соруйар да, билэр буолан чугаһаабат. Ол иһин атыттан түһэн талах лабаата тоһутунна. Атын мииммитигэр дьэ иэнэ кэдэҥэлээн ыллама киирэн, өгдөх гыннаран айаннаабыта буолла. Уонна эмиэ нэһиилэ сыылаҥхайдыыр. Талах тыаһа салгыҥҥа " кууш!" гынар онуоха эмиэ өкөрөҥнөөбүтэ буолар. " Көлөөк да сүөһү баар буолар эбиит!" - диэн хаһаайына үөгүлээтэҕинэ эмиэ, төбөтүн өгдөҥөлөтөн иннин диэки, дьүккүйбүтэ буолар. Ыттара сүүрэккэлээн итинэн сырбайар, манан мас быыһыттан ойон тахсар. Уонна ардыгар иннилэригэр күүтэн олорор буолар " мөлтөх да дьоҥҥут!" - диэн кэлэйбиттии көрөр курдук. Ол курдук айаннаан, атыыһыт дьиэтигэр тиийдилэр. Атыыһыт көмүһүттэн сылтаан биллэн турар киҥэ - наара холлон, Мииккэни ситэ истэ да барбакка, үүрэн кэриэтэ таһаарда. Мииккэ кыыһа күүтэрин санаан, сүөм түстэ. Баһыкка маны барытын, көрөн олорбут буолан, билэр киһитин Туйаара аҕатын олус аһынна.
23.03.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
12 чааһа.
Мииккэ атыыһыт батан таһаарбытын иһин, сирэйэ холлон атын миинээри ,сэргэттэн тэһиинин сүөрэ турдаҕына, Баһыкка чугаһаата.
– Микиппээр тохтоо, манна миигин күүтэ түс эрэ - диэн баран атыыһыт лааппытыгар киирдэ. Уонна хаартылаан сүүйбүт харчытынан ас атыыласта, Мииккэҕэ саатыгар буулдьа уонна сиитэс таҥас атыыласта. Уонна хара дьиэҕэ тахсан үнүр кэһии гына ылан, илдьэ баран испит таһаҕаһын эмиэ биэрдэ. Мииккэ үөрэн сыҥааҕа эйэҥэлээтэ, мээнэ үрүт - үөһэ да махтамматар, былыргы саха сэмэй киһитин сиэринэн саҥарбатаҕын да иһин, таһыттан көстөр - биллэр буоллаҕа. Онон Мииккэ тос курдук, батаҥа муҥунан таһаҕас ыырдан дьиэлээн иһэр. Саалыыр ата оннооҕор, дьиэлээн эрэриттэн үөрэн айана ылламсыйбыт. Мииккэ ырыа тылын билбэт да буоллар, муннун аннынан киҥинэйэн ыллаабыта буолар. Буолумуна киһиэхэ үөрэригэр кыра да наада буоллаҕа. " Ити Баһыкка үтүө да киһи буолууһу. Хаарыаны итинник күтүөттээх киһи " диэн саныыр Мииккэ. Айаннаан кэлэн бэйэтин, самналлан охтоору иҥнэйбит сэргэтигэр атын баайда. Ыта иччитэ санаата көнньүөрбүтүн сэрэйбиттии , икки кэлин атаҕар өрө туран, иччитин сирэйин салаамахтыыр. Атын кэм эбитэ буоллар, ытын туора
Бэрэгэй кыыһынаан Туйааралыын, тахсан тоһуйдулар. Туйаара халадаай ырбаахытын, уонна туох эрэ тэрэйбит былааччыйаны кэтэн көрбүтэ сөрү - сөп түбэстэ. Манныгы ыһыахха мааны хотуттар ,кэтэллэрин көрөрө.
– Аҕаа бу таҥас сыаната бэрт буолбатах дуо? Төһөҕө иэс киирдиҥ, сүөһүҥ аҥара барда ини - Туйаара ыйытар.
– Маны барытын буор босхо биэрдилэр .
– Ама хайаан ?! Тимир тыҥырах Лэбириэн атыыһыт туох буолан үөһэ тэһиннэ? - Бэрэгэй ыйытар.
– Кини буолбатах - Мииккэ соруйан дьээбэрэн этиэн уһаппыта буолар.
– Оччоҕо кимий? Ким бэһирдэ?
– Атыыһыт миигин батан таһаарбыта. Ону хата ити Баһыкка уол ылан биэрдэ. Туйаараҕа кэһиитин ыытта - Мииккэ туохтааҕар да, саатыгар диэн биэрбит буулдьатыттан үөрдэ.
– Барахсан үтүө санаалаах эбит. Уонна туоҕу кэпсиир? Бу диэки тоҕо кэлэ сылдьыбат? - Бэрэгэй ыйыппытыгар кыыһа ордук кэтэһэр. Аҕатын диэки ыйытардыы көрөр.
– Үнүр манна кэлэн иһэн төннүбүт курдук кэпсиир. Аара Марбааһайы көрсүбүт.
– Оо тоҕо төннүбүтэ буолла, Марбааһай туох эмит диэтэҕэ дии.
– Билбэтим ону ыйыппатым.
– Ыйытыаҥ этэ буоллаҕа.
– Баһыкка аттыттан биир кугас суһуохтаах кыыс арахпат курдук көрдүм - диэбитигэр Туйаара сүөм түстэ.
– Оо атыыһыт кыыһа буолуо. Ол иһин даҕаны…ол биһигинньиктэргэ - ийэтэ эппитин кэннэ Туйаара хаппахчытыгар киирэн хаалла.
24.03.2024 [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
13 чааһа.
Марбааһай бэҕэһээ атыыһыт күндүлээбит арыгытын иһэ олорон, халлаан хабарҕатынан, муора тобугунан тыллаах этэ. Оттон бүгүн Кырбый ойууҥҥа барыахтаах күнэ тирээн, ардахтаабыт тураах курдук сохсоллон олорор. Мэхээһэ кэлбитигэр, быстыахтара дуу ойдуохтара дуу, атыыһыкка эрэннэрэн баран баралларыгар тиийдилэр. Көмүһү төнүннэрэр түгэннэригэр, Лэбириэнтэй бэрсиэх буолбута. Ол иһин ойуун олорор алааһыгар тиийдилэр. Кыра көлүччэлээх кыараҕас төгүрүк алаас. Тула өттүгэр харыйалар үүммүттэр. Өҥөйөн көрөн турардыы куоҕаһан тураллар. Суор көтөн кэлэн, үрдүлэригэр элиэтиирин, Лэбириэнтэй сүбэтинэн, көрбөтөх буола сатаан сулбу - салбы ойуун тэлгэһэтигэр киирдилэр. Арай көрдөхтөрүнэ кинилэргэ утары хагдаҥ эһэ , сүүрэн маҕыйан аҕай иһэр. Уолаттар үөгүлээн баран куотар аакка түстүлэр. Онтон кэннилэригэр ойуун үөгүлүүрүн истэн тохтоотулар. Көрбүттэрэ тыатааҕы буолбакка, арбаххай түүлээх ыт эбит. Кырбый ойуун далбаатаан ыҥыран ылла. Ытын киэр үүрдэ.
– Һуу! Ээ ыт эбит дии. Тыатааҕы курдук этэ.
– Хайдах ыты да тыатааҕыны да араарбат буолбут дьоҥҥутуй!
– Кырдьаҕас быһыыта… харахпытын баайдыҥ ээ - Марбааһай күлбүтэ буолар.
– Туох кыһалҕа кыпчыйан мин ыыспабын өҥөйдүгүт? - Ойуун тургутардыы көртөлүүр.
– Ээ мээнэ. Бу диэки кус хайдаҕый? - Марбааһай кустуу сылдьарын биллэрбиттии, саатын бигээн көрөр.
– Ол сүнньүөҕүнэн кустуугут дуо? - Ойуун барытын курдары көрөр курдук этэр.
– Туох кистэлэ баарай кырдьаҕас ! Онон - манан эргиппэккэ кэпсэтиигэ быһалыы киирдэххэ. Лэбириэнтэй атыыһыт киһи уҥуоҕар кистээбит, көмүһүн эн ылбыккын. Ону төннөрдөххүнэ бэйэҕэр да " бэдэргэр" даҕаны үчүгэй буолуо ! - Марбааһай синэ биир диэбиттии ойууҥҥа ынан кэллэ. Ойуун хараҕа уоттанан кэлбитигэр, самныбыттыы умса көрдө.
– Бастаан миэхэ этиҥ эрэ ити көмүһү хантан, хайдах ылбыккытын?! - Ойуун эппитигэр, уолаттар балачча мух - мах бардылар.
– Билбэппит. Лэбириэнтэй хантан ылбытын.
– Оттон тоҕо бэйэтэ кэлбэт!? Ол иһин даҕаны хаан сыта кэлэр! Эчи арах !
– Туох хаана кырдьаҕаас!? Көмүһү ылбыккын бэйэҕинэн билинниҥ! Үтүөнэн аҕала тарт! - Марбааһай ойууну саанан тирээтэ.
– Бэйи тохтоо! Ампаарбар баар. Күлүүспүн ылыам - Кырбый ойуун иэччэхтээх, өҕүллэн бүк түһэн ис өттүттэн арыйар күлүүһү ылан таҕыстылар. Уолаттар ойуун көмүһү биэрээри гынна диэн, эгди буолан бэйэ, бэйэлэригэр имнэнсэллэр. Ойуун ампаарын ааныгар баар, дьөлөҕөһүнэн күлүүһүн укта. Онуоха күлүүс аҥара, иэччэхтээх өттүнэн бүк түһэн, иһинээҕи тиистэрдээх туорай маска хабыста. Онуоха олуйан иһигэр туора хатаабыта сыҕарыйан аан аһылынна. Түүнүктээх ниҥсик сыт муннуларыгар сабы биэрдэ. Арай Марбааһайдаах Мэхээс ампаарга киирбиттэрэ икки хоруоп турар.
– Хайа кырдьаҕаас бу хоруоптары эмээхсиҥҥэр кытта,
– Эһиэхэ бэлэмнээбитим!
– Өйдөөбөтүм. Оттон көмүс ханна баарый?
– Ити хоруоптары арыйыҥ итиннэ бааллар - Ойуун эппитигэр уолаттар эр биир, хаппахтарын арыйан көрбүттэрэ, көмүс оннугар киһи дьардьамалара көстөллөр. Уолаттар сарылыыр кэмнэригэр, ойуун ампаар аанын, аны таһыттан күлүүһүнэн хатаан халыгыр гыннарда.
Онуоха өлөр хаһыы доҕуһуолугар, аны ааттаһар саҥалар иһилиннилэр. Хараҥаҕа харбыалаһан туоҕу эрэ тоҕу түһэллэрэ иһиллэр.
26.03.2024 [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
14 чааһа.
Кырбый ойуун ампаарын иһигэр хаайталаабыт, Марбааһайдаах Мэхээһэ, үөгүлүү сатаан, күөмэйдэрэ бүппүтүн кэннэ аанын арыйан таһаартаата. Хоруоп диэбиттэрэ , таҥаһы хаалыыр сундууктара эбит. Ойуун хомуһунун киллэрэн, харахтарын баайталаабыт.
– Хайа нохолор көмүскүтүн булан көрдүгүт дуо?
– Суох!
– Ээ умнан кэбиспиппин. Киһи уҥуоҕар төттөрү илдьэн уурбутум. Онно барыахха көрдөрүөм - Ойуун үтэн - анньан көрөр.
– Кэбиис!
– Суох, суох ! Атыыһыт бэйэтэ кэлэн быһаарсыаҕа - диэт уолаттар атахха биллэрдилэр. Ойуун балаҕаныттан, тэйэн баран дьэ тыын ыллылар.
– Ойуун " киһи уҥуоҕар төттөрү илдьибитим " диэтэ дии - Марбааһай эмиэ да саарыыр.
– Ону итэҕэйэҕин дуо? Кэбис кинилиин бэйэҥ барыс. Аны онно илдьэн, киһи уҥуоҕун ампаарыгар хаайталыаҕа. Оннооҕор бэйэтин ампаарыгар, хаайбытыгар сүрэҕим айахпынан тахса сыста һуу !- Мэхээс куттаммыта сол да ааһа илик курдук.
– Ойуун " Хаан сыта кэлэр " диэтэ дии. Хантан билэрэ буолуой? Уонна " Көмүһү хантан ылбыккытый? " диэн чуолаан биһигиттэн ыйытар. Атыыһыттыын бииргэ сылдьыбыппытын билэр курдук - Марбааһай ытаары хоргутан, мэрбэҥнээн эрэр оҕо курдук, сирэйин мырдыччы туттар.
– Тоҕо билиэ суоҕай. Ол иһин ойуун буоллаҕа. Биһиги атыыһыт кигиитинэн, киһи тыыныгар турбуппут дии. Ол да иһин биһигиттэн , хаан сытын ылан эрдэҕэ. Мин уонна ити Лэбириэни кытта куодарыһан бүтүүһүбүн быһыылаах! - Мэхээс чахчы саллыбыт киһи быһыытынан кырдьыгын этэр. Уолаттар куттара - сүрдэрэ сүрдэрэ тостон кэлбитин, атыыһыт көрөн сэрэйдэ.
" Ойуун көмүһү ыларын ылбыт быһыылаах да, биһиэхэ сүгүн - саҕын билиниэ суох " - диэн уолаттар туох буолбутун барытын кэпсээтилэр. Лэбириэнтэй атыыһыт куоракка киирэн, " Көмүс кистээбиппин апчарыйда " диэн үҥсүү түһэрдэ. Онон сотору Ойууҥҥа, хорохооттор тахсыахтара диэн кэтэһэллэр. Марбааһайдаах ону көрөөрү күүтэллэр. " Дьэ Ойууну хайдах туталлар эбит көрүллүө “.
" Оннук. Дьэ кинилэргэ ойуун туох абааһыны көрдөрөр " - дии саныыллар.
27.03.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
15 чааһа.
Сыарҕа хаара ууллан харалдьык тахсан, сыарҕаны соһору ат ыарырҕатар буолан, Мииккэ мас көлүөһэлээх тэлиэгэтин абырахтаата. Көлүөһэтэ аалан кыыкыныырын иһин, ууллубут сыаны кутан уҥунуохтаабыта буолла. Бүгүн бөһүөлэккэ арыы атыылыы киириэх буолан, Мииккэ атын көлүйдэ. Ата эмиэ ханна эрэ бараары гыммыттарын сөбүлээбэккэ, кулгааҕын ньылатан, сэтиэккэтин холунун тарда турар иччитин, ойоҕоһуттан ытыран, куһаҕан саҥатын таһаарда. Хата дьэллик ыттара барарга аллааҕымсыйан, үөрэн ойуоккалыыр. " Ат сүүрдэҕинэ ыт хаалбат " дииллэрин курдук, аттара сүүрүөхтээҕэр ханна да хаамыан баҕарбат. Саҥа таҥастаммычча Туйаара эмиэ, аҕатын кытта барсар буолла. Таҥаһа илбирийэн, дьоҥҥо да көстүбэтэҕэ ыраатта. Киһиэхэ дьадаҥы буолан, төрүүр баар эбит, улуу эрэй. Тиийбэт тирии, тарпат тараһа инчэҕэй тирбэҕэ, быстыбатынан олороохтууллар. Былыргы дьон өйдөбүлүнэн, ити баай дьон таҥараттан ыйаахтаах курдук саныыллар. Дьадаҥы баайтан сынньылыннаҕына даҕаны, оннук буолуохтааҕын курдук саныыр. Ол иһин мөккүһэ да барбаттар. Дьадаҥы буолан төрөөбүт аньыыларыгар, дулҕалаах, маардаах уонна тыа быыһыгар инчэҕэй сири биэрбиттэрин оттууллар.Биллэн турар ууну кэһэ сылдьан, хотуурдаан баран,аны онтон хостоон таһааран, тарҕаччы тэлгэтэн оттуур эрэйдээх буоллаҕа. Ол иһин кыайан элбэх сүөһүлэммэттэр,сылгыламматтар. Сууттаһан да туһа суох. Баай киһи бэрик биэрэн син биир кыайыылаах тахсар.
" Чэ тоойуом били Баһыкка уолу көрсөн, кэпсэтээр кыбыстыма. Били Марбааһай баҕайы, туоҕу эрэ диэтэҕэ дии, ол иһин кэлбэт буоллаҕа " - Бэрэгэй кыыһа эрэйдэнэрин, туораттан көрө сылдьар буолан этэр.
Саалыыр аттарын көлүнэн ,дьэ арахтылар. Кыыкырдатан айаннаан иһэллэр, ыттара төттөрү -
Айаннаан кыыкырдатан кэлэн, атыыһыт уораҕайын аттыгар кэлэн тохтоотулар.
Лэбириэнтэй арыыны чэпчэкилии да буоллар, ас таҥас иһин мэнэйдэстэ.
Туйаара иһигэр аҕатын кытта киирсибэккэ, турдаҕына эмискэ Марбааһай баар буолла.
– Тыый Туйаара эн эбиккин дуу билбэтим дии - диэн сөхпүт. Кырдьыга Бэрэгэй кыыһын, суһуоҕун икки гына тараан өрөн кэбиспитэ. Уонна таҥаһа да уларыйдаҕа дии. Марбааһай кэлэн кыыһы кытта баайсан, кэпсэтэр кэмигэр ,хара дьиэттэн Баһыкка таҕыста. Туйаара Марбааһайдыын туралларын көрөн, атыыһыт дьиэтигэр киирэн хаалла.
28.03.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
16 чааһа.
Куораттан биир хорохоот кытта, икки хаһаак тахсан Лэбириэнтэйгэ сылдьан баран, Кырбый ойуунҥа тиийдилэр. Атыыһыт бэйэтэ барсыбакка, ойууну хайдах тутан куоракка илдьэллэрин кэтии сылдьар. " Ойуун да буоллар, сааллаах дьонтон ханна куоппут үһүө. Нуучча хаһаактара кини, " абааһыларыттан " куттанан бэртэр ини" - диэн эрэх - турах сананан күүтэн ,төттөрү - таары хаамыталыыр.
Ойуун балаҕаныгар күөх харахтаах, хаһаактар киирбиттэригэр, эмээхсинэ өмүрэн балай эмэ,өрө татакалана сырытта " Бачах күтүр! Күөх харах! Күөх харах !" - диэн мэнэрийэн эрдэҕинэ Кырбый ойуун " Уурай! Түксү!" диэн буойда. Эмээхсинэ өс киирбэх, ньим барда. Икки уһун нууччалар, намыһах балаҕаҥҥа төбөлөрүнэн өһүөҕэ таарыйыах курдуктар. Хорохоотторо намыһах уҥуохтаах эт ласха киһи. Сахалыы олуттаҕастык саҥарар.
– Кырдьагас дорообо. Биһиги энигин городка киллэрдэ баар!
– Ол миигин тоҕо куоракка илдьэ бараҕыт? Мин онно туохпун да сүтэрбэтэҕим !
– Купец Лаврентий золототын эн уорбуккун. Ону бысаарыахтара.
– Мин кимтэн да көмүһү уора, халыы иликпин. Хата бэйэлэрэ киһи тыыныгар туран, көмүһүн халаабыттарын билинниннэр. Лэбириэнтэйи бэйэтин куоракка илдьэ барыҥ ! - ойуун иннин биэрбэт. Онуоха хорохоот нууччалыы туоҕу эрэ этээтин кытта. Икки хаһаах ойууну, икки дабыдалыттан тутан таһаардылар. Онуоха ойуун арбаххай түүлээх хара ыта, биир нууччаны такымыттан ытырда. Онуоха хорохоот ыты, хаптаччы ытан кэбистэ. Ойууну мөҕүһүннэрбитинэн, ат тэлиэгэтигэр чороччу кэлгийэн кэбистилэр. Айаннаан иһэн көрбүттэрэ ойууну буолбакка, хоруорбут чөҥөчөгү кэлгийэн илдьэн иһэр эбиттэр. Сөрү диэн сөхтүлэр, бэри диэн бэркиһээтилэр. Төттөрү тиийэн эмиэ тутан аҕалан, тэлиэгэҕэ хам кэлгийэн илдьэ баран истэхтэринэ биир хаһаак, өлөр саҥата таҕыста. Тэлиэгэҕэ ойуун буолбакка, киһи дьардьамата сытар буолан биэрдэ. Бары көрөн айманнылар." Дьэ табыллыа суохпут! " - диэн атахха биллэрдилэр. Лэбириэнтэй суолга күүтэн турарын көрүстүлэр. " Бу киһи ойууну билэр буолан, куттанан бэйэтэ барсыбатах эбит " - диэн дьэ итэҕэйдилэр.
" Ити ойууҥҥут этэр. Эн бэйэҥ көмүһү кимнээхтэн эрэ халаабыккын, уонна баайсаҕын үһү. Бэйэҕит быһаарсыҥ! " - диэт хорохооттоох ,хаһаактар ааһа турдулар, куораттарыгар төттөрү бардылар.
Аҕыйах хоноот Лэбириэнтэй атыыһыт кыыһа Даасыҥка, эмискэ улаханнык ыарыйда. Иһигэр былас муостаах киирбитинии, өрө мөхсөн хонор.
" Атыыһыт туохха эрэ баайсан, өстүйэн Кырбый ойууҥҥа куораттары таһаартыы сылдьыбыт. Ону иэстэһэн ойуун абааһыта атыыһыт кыыһын сиэри гыммыт " диэн сурах тилийэ көттө. Ол сураҕы атыыһыт ойоҕо истэн.
– Ити баар. Ол да иһин. Ойууну кыйахааччы буолаҥҥын, оҕобутун тутан сиэри гыммыт ! - диэн Лэбириэтэй ойоҕо ытыы, ытыы эрин үөҕэр - көмүһүнэн иирбитиҥ ити баар ! Хаһан көмүс үтүөҕэ көстүбүтэ баарай! Харах уулаах, хара аньыылаах ! - бу сырыыга Лэбириэнтэй ойоҕун баргыытаабата. Уот абытай тылтан куотан, тэлгэһэтигэр тахсан , төбөтүн туттан олордо.
– Көрдөһөбүн баран ойуунтан көрдөс, ааттас! Мин оҕобун ойуун абааһытыгар сиэтээри төрөппөтөҕүм !- Лэбириэнтэйгэ ойоҕо тахсан этэр.
30.03.2024.
Көмүс содула
17 чааһа.
Туйаара ийэтэ Бэрэгэй Биэрэ, дьонун кэтэһэр. Кэмниэ кэнэҕэс дьэ тэлиэгэлэрин, көлүөһэтин тыаһа, кыыкырдаан тыаһа ала - чуо ыраахтан иһиллэр. Ыттара ким хайа иннинэ сүүрэн кэлэн, өрө туран ахтыбыт киһилии, Бэрэгэйи сирэйин салаамахтыыр.
" Бэйи эрэ тохтоо Суолдьут, дьэ хайдах сылдьан кэллигит? Бу ыт курдук, күн кыһалҕата суох, барытыттан үөрэн, өрө көтө сылдьыбыт киһи баар ини" - Бэрэгэй онтон, дьоно чугаһаабытын көрдө. Сүрэҕэлдьээн нэһиилэ үнүөхтээн барбыт аттара, дьиэтигэр кэлэригэр ылламсыйбытын көрөн мүчүк гынар.
– Дьэ хайдах сылдьан кэллигит?
– Үчүгэй. Илдьибиппин барытын батаран, мэнэйдэһэн кэллим - Мииккэ үөрэн абына - табына тиистэрэ орсойон көстөр.
– Оттон оҕонньоор ити кыыспыт, эмиэ тоҕо санньыйан кэллэ? - Бэрэгэй кыыһа дьиэтигэр киирэ охсон хаалбытын көрөн ыйытар.
– Марбааһай сыбдырыҥныы, сылдьарыттан ини.
– Оттон Баһыккатын көрсүбэтэ дуо?
– Суох быһыылаах.
– " Суох быһыылаах “.. бөөхүллэ да киһигин. Киһи эрэ этиитинэн сөрүөҥнүүгүн! Кыыһыҥ эрэйдэнэрин билэр эрээригин, Марбааһайы үргүтэн, Баһыккалыын көрсөллөрүн курдук ,өрө мэҥийэн кэлбэккэ күүтэ түһүөҥ этэ буоллаҕа!
– Бэрт дьахтар бөөхүллэтэ суох, улгум - ыллам киһиэхэ тахсыаххын - Мииккэ ойоҕун кытта этиһэ барбат идэлээх. Үөҕэрин истэ сатаан баран " Баай киһиэхэ эргэ тахсыаххын”, " Атыны ордугу булуоххун " эрэ диир идэлээх. Онон киниэхэ үгүһү - элбэҕи мээрилиир туһата суох. Дүлүҥҥэ эт киниэхэ эт син биир. Мииккэ хата илдьибит таһаҕаһын, төттөрү тиэйэн аҕалбатаҕыттан үөрэр. Санаата көммүт киһи быһыытынан, иннинээҕи алдьаммыт тииһин быыһынан " чыырк!" гына силлиир. Кинини билэр киһи итинник гыннаҕына, санаата көммүтүн бэлиэтэ.
– Ийээ эһиги аҕабын кытта хайдах билсибиккитий? - сарсыныгар Туйаара ийэтинээн хаалбыттарыгар,кыбыһыннар даҕаны ыйытар.
– Биһиги билигин тииспит - уоспут баранан, сааһырдарбыт даҕаны эмиэ эһиги курдук эдэр этибит буоллаҕа. Аҕаҕын ити тыатааҕы, куйахатын саралыы тардарыгар, сүүһүн бааһа итинник бүүрэ оһон, хараҕа ыйааччы тардыллыбыт курдугун иһин, эдэр сылдьан кыргыттар сөбүлээн, уоран кыҥастаһар уоллара этэ - Бэрэгэй уруккуну санаан үөрэн сирэйэ сырдаата.
– Хата ийээ кэпсээ эрэ - Туйаара дьэ сэҥээрдэ.
– Кулун куллуруһа, хабылык хапса атын алаастан, уолаттар кэлэр этилэр. Онно соһуйбут тугут курдук ,төгүрүк харахтаах уолу сөбүлүү көрбүтүм. Оонньууга мэлдьи кини аттыгар буола сатыырым. Кэпсэтиэхпин эмиэ эн курдук кыбыстар этим.
– Оттон кини эйигин хайдах саныыр этэй? - Туйаара тулуйбакка ыйытар.
– Бэйи тохтоо тоойум. Кини миигиннээҕэр өссө килбик курдук этэ. Мин диэки көрөр, санаата баар курдуга. Миэхэ чугаһаан кэпсэтэрин ,күн аайы күүтэрим. Онтон атын кыргыттар чугаһаары гыммыттарыгар, эр санаабын киллэрэн. " Миигин атааран биэриэҥ дуо?" диэбитим. Онтон дьэ саҕаламмыта. Ынах көрдүү барбыта буолан, көрсөр буолбуппут. " Хайа бу кыыс туох буолан тылланан ынах көрдүүр буолла? Сүрэҕэлдьиир бэйэтэ?! " диэн буолбута - Туйаара ийэтин кэпсээнин истэн күлэр. Аҕатын омос көрөн, " ама бу киһи эдэр сылдьыбыта буолуо дуо" диэх айылаах.
– Онтон ийээ хайдах холбоспуккутуй?
– Һэ, һэ аҕаҕын билэҕин дии. Оннооҕор билигин сааһыран баран, мин этиибинэн, соруйарбынан сылдьар. Эдэр да сырыттаҕына, " Миэхэ ойох тахсаҕын дуо?" - ыйытыа диэн саараама даҕаны.
– Оччоҕо эмиэ бэйэҥ ыйыппытыҥ дуо? - кыыһа күлэр.
– “Миигин саастаах баай киһи кэлэн кэпсэтиэх буолла " диэн сымыйанан куттаабыта буолбуппар ,дьэ дьиэбэр кэлбитэ.
– Кэлэн туох диир? " Кыыскытын ойох биэрэҕит да?” - диир дуо?
– Итинник диирин күүттэххэ, били " Саһыл оҕус тээһэҥкэтэ быстан түһэрин, сиэри манаабыт " диэн курдук буолар. Дьонум " туох соруктаах кэллиҥ?" - диэн бэйэлэрэ токкоолоһон, ыган, түүрүү курдук да буоллар, син ыал буолан, баччааҥы диэри бур бур буруо таһааран олоробут.
– Онтон ?Олорон истэххит аайы ,киһи таптала сойор эбит дуо? Билигин аҕабын саҥарар аҕай курдуккун дии ийээ.
– Оннук диэн буолбатах тоойуом. Ол эһиги туораттан көрдөххүтүнэ, оннук курдук буолуо.
" Оччоҕо мин эмиэ аҕам курдук буоларым буолуо дуо? Ким эрэ этэрин күүтэн сылдьабын. Кугас суһуохтаах атыыһыт кыыһа, мэлдьи Баһыкка аттыгар баара буолуо…мин ыраахпын. Биллэн турар баай киһи кыыһын ордоруоҕа " - Туйаара ити санаатыттан, бэйэтэ кэбирээн, хараҕа ууламмытын көрдөрүмээри, хоһуҥар киирэн сытынан кэбистэ.
31.03.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
18 чааһа.
Атыыһыт Лэбириэнтэй кыыһа Даасыҥка, аҕатыныы татаар хааннаах буолан күөх харахтаах, уһун кугас суһуохтаах. Лыах курдук көтө - дайа, сүүрэ - көтө сылдьан. Эмискэ ыалдьан, суорҕан - тэллэх киһитэ буолан сытар. Сирэйэ маҥан туос курдук кубарыйбыт. Ийэтэ аттыгар олорон ытаан ньолҕоруйар. Атыыһыт ыксаан, луохтууру уонна отоһуту аҕалан, эмтэтэ сатаата да туһа суох курдук. Лэбириэнтэй ойоҕо " Кырбый ойуунтан баран көрдөс, ыҥыран аҕал! " - диирэ бэрдин иһин. Киниэхэ барыан саараан баран, Кудай алааска Тоҥсоҕой ойууҥҥа барда. Лэбириэнтэй татаар төрүттээх буолан, саха ойууттарын улахаҥҥа уурбат этэ. Билигин дьэ бэйэтинэн биллэ. Тоҥсоҕой ойуун бырааба дьиэтигэр сурулларынан, Кирилэ диэн эбит. Балыктыырыгар охтубут дүлүҥ мас бэрдийбититтэн, хатырыгын хастаан , маҥан үөннэри ылҕаан, мэҥиэ оҥостор идэлээх. Маһы хаһарын иһин Тоҥсоҕой диэбиттэр. Сымыйанан да буоллар, ойууннаабыта буолан айаҕын ииттинэр.
Кудайга Лэбириэнтэй хаһан эмит охсуллан, табаарын атыылыы кэллэҕинэ, көрөр буолан Тоҥсоҕой ойуун билэр эбит. Онон атыыһыт киниэхэ кэлбитигэр, күлүгэр имнэннэ. Ойуун буоллах буолан, дьиэс - куос туттан, бэйэтин сыанатын, ыараатыннара сатаан сүгүн - саҕын кэпсэппэтэҕэ буолар.
Лэбириэнтэй кыһалҕалаах киһи быһыытынан, куолутунан сулардыы үүммүт бытыгын туппахтанар. Тоҥсоҕой ойууҥҥа кыһалҕатын кэпсээтэ. Онуоха " Атаҕым эрэйин төлүүр буоллаххына барымына !" - Тоҥсоҕой ойуун билигин да туран барыахтыы, талах олоппоһо хачыгыраан ылар. Онтон Лэбириэнтэй " Кыыспын Кырбый ойуун абааһыта охтордо быһыылаах, ону эн үтэйдэргин " диэбитигэр Тоҥсоҕой ойуун соһуйан, талах олоппоһун тоҕу түһэ сыста. Сымыйанан сөтөл киирбитинии хахсайбыта буолар.
" Кыыһыҥ ыарыытын дьалбыйан көрөөхтүөм да буоллар, ол Кырбый кырдьаҕас ыалдьыттаабыт буоллаҕына дьэ билбэтим " диэн Тоҥсоҕой Кырбыйы билэрэ бэрт, толлор буолан, саараабыттыы да эттэр, атыыһыт туоҕу эмит дук гыныа диэн сөбүлэстэ.
Лэбириэнтэй дьиэтигэр кэлэн ,ойоҕун алы гынаары Тоҥсоҕой ойууну кэпсэппитин эппитигэр, биирдэһэ сөбүлээбэтэхтии иҥиэттэр.
– Тоҥсоҕой буолумуна, туох аанньа ойуун үһүө! Тумсуттан ырааҕы анаарбат! Ол кини тумсун дулҕаҕа соттон барбытыттан, оҕом үтүөрэрэ биллибэт. Мин өссө эйигин Кырбый кырдьаҕаска, барбыта буолуо диэн күүппүтүм ээ. Онтум баара суоҕа Тоҥсоҕойго барбыккын эбит дии. Кудайдар кыһалҕа кыпчыйдаҕына, дэлэҕэ Тоҥсоҕойу нөҥүөлээн, Кырбый ойууҥҥа кэлиэхтэрэ дуо?! - Лэбириэнтэй ойоҕо охсурҕаланар. Уонна киэһээ эриттэн кистээн Кырбый ойууҥҥа бэйэтэ барда. Тиийэн ытаан - соҥоон көрдөстө. Онуоха Кырбый ойуун сөбүлэһэн кэлиэх буолла.
Тоҥсоҕой ойуун Лэбириэнтэй атыыһыт кыыһын, хайдах кыыран атаҕар туруорарын көрөөрү дьон мустубут. Туйаара ийэлээх аҕата, Бэрэгэй Биэрэни кытта Мииккэ тиийэ кэлбиттэр. Бэрэгэй Биэрэ ойуун эрэ, атыыһыт кыыһа эрэ онно кыһаммат. Кини бэйэтин кыыһын иннин саныыр. Ол иһин Марбааһай баар буоллаҕына, кыыһын күүһүлү ү сатаабытын иһин, дьон ортотугар үчүгэй аҕайдык, саҥаран биэрээри кэлбитэ. Мииккэтэ хата күн кыһалҕата суох бултуу барыахтааҕын ,эмээхсинэ үттү хаайан аҕалбыта.
Лэбириэнтэй эмээхсинэ Кырбый ойууҥҥа кэлэн кэпсэппитин, ойуун кутуруксут уола истибитэ. Кутуруксут уол кэпсээбитэ эмиэ сир аннынан сурах буолан тилийэ көппүтэ. Этэрбэс сонуна буолан тарҕаммыта.
" Бай оччоҕуна хайата кыырарый?"
" Бадаҕа икки ойуун күөн көрсөллөрө, күрэс былдьаһаллара дуу" диэн хобугунаһаллара. Арай маны Лэбириэнтэй да Тоҥсоҕой ойуун да билбэттэрэ. Атыыһыт ойоҕо, кистээн ыҥырбыт буолан, Кырбый ойуун кэлэрин эригэр этэ илигэ. Ол
01.04.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.: Көмүс содула
19 чааһа.
Тоҥсоҕой ойуун аҥнан - бохтон, айгыраан Атыыһыт уораҕайын аттыгар кэлэн тохтоото. Элбэх дьон мустубутун көрөн эгди буолла. " Миигин көрөөрү бачча элбэх киһи мустубут “диэн, ситэри айгыһынна. Элбэх дьону көрөн, сиргэнэн таныытын тыаһатар атын ,суоһурҕанан бардьыгынаабыта буолар. Ол аайы ата чиччигинээн, тиэрэ түһэн, көнтөһүн чиккэччи тардан быһа түһэ сыста. Тоҥсоҕой ойуун, дьон кини диэки саллыбыттыы көрөллөрүттэн эбии эр ылан, биир дьадаҥы уолу сапсыйан ылан атын баайтарда. " Аты баайыҥ! " " Миинэр миҥэбин, дүҥүрбүн куурдуҥ !” - эҥин диэн өрө садьыалаата. Мааны ыалдьыт курдук Лэбириэнтэй сандалы тардан аһатта. Кэлбит дьон аны кини аһыырын таһыгар күүттүлэр. Бэрэгэй Биэрэ көрдөҕүнэ арай ,атыыһыт хара дьиэтин аттыгар , кини эрин Мииккэни Марбааһай холуочук кэлэн ыга турар. Бэрэгэй сыбдыйан тиийэн иһиллээтэ. Мииккэҕэ били үнүргү быһыытыгар, туоҕу эрэ моһуогурар. Уолугуттан тутан сахсыйар. Бэрэгэй ыарҕа минньик өйөнөн турарын, харбаан ылан сырбатта. Өлүү түбэлтэлээх Марбааһай били саҥа оһон эрэр кулгааҕыгар, кууһуннарда. Уот абытай ыарыыттан, Марбааһай орулаабытынан, охтон түһэн күөлэһийэ сырытта.
“Оҕобун күүһүлүү сатаан баран, аны биһигиннээн сиириҥ итэҕэс дуо?!! - Бэрэгэй дьон иһиттин диэн ,соруйан улаханнык сарылаата. Дьон үмүөрүһэн кэллилэр. Марбааһай кулгааҕын Туйаара ытырбыта, аҕата Мииккэ сиирэ халты ытыалаабыта, аны билигин ийэлэрэ куһурхаппытыгар, саҥа оһон эрэр кулгааҕыттан, хаан оҕуолаабыт. Марбааһай киһи эрэ буоллар, туран аахса барбакка дьалты буолан, хааман бара турда.
– Кыыһым баар суох таҥаһын тырыта тыыппыт буола, буола ! - Бэрэгэй дьон истэн биллин диэбиттии, соруйан улаханнык мөҥүттэр.
Ойуун аһаан бүппүтүн кэннэ, дьон дьиэҕэ киирэн эрдэҕинэ Лэбириэнтэй төттөрү үүртэлээн таһаартаата.
– Тахсыҥ! Таһырдьа ичигэс! - диэн тэлгэһэ хаара ууллан, куурбут сиргэ үмүөрүһэн ким дүлүҥ , ким талах олоппос аҕалан төгүрүччү олордулар. Кутуруксут уол Ылдьыыска дьон түһүлгэҕэ курдук, олорбуттарын кэннэ ,ортотугар эһэ тэллэх аҕалан уурда. Тоҥсоҕой ойуун кэлэн онно аргынньахтаан олордо. Ылдьыыска ойууҥҥа дүҥүрүн биэрэн баран, аттыгар турда. Дьадаҥы уол даба ырбааҕытын тэллэҕэ, ыт кирбитин курдук бытырыыстаммыт. Онтуота сиккиэр тыалга, тэтиҥ сэбирдэҕинии тэлибириир. Уолчаан ойуун " эрэйдэнэн” баран туоҕу эмит уос хамсатары " дук" гыннар диэн санаалаах сылдьыһар. Баарыан Кудай алаастан ойуун атыгар, мэҕэһиннэрэн кэлээри гыммытын, " моҕотойдуу таарыйа, сатыы барыам " диэн эрдэ кэлбитэ.
Ойуун дьон тулалаабыт түһүлгэтин ортотугар, туохтан саҕалыырын мунаарбыттыы, эһэ тэллэххэ тобуктаан олорон, умса нөрүйэн балай эмэ олорбохтуу түстэ. Онтон дүҥүрүн кыралаан охсон дэгэрэҥнэттэ. Эмиэ да үөр сылгы сүүрэн,тоҥ чигдигэ туйахтарын тыаһа тобугуруурун курдук охсуолуур. Дьону дьулатаары хараҕын тиэрэ - маары үрүҥүнэн - харанан көртөлүүр. Кыһын ойбонтон уулаабыт сылгылыы дьигиһийэн ыллаҕын аайы, дулҕа курдук арбайбыт баттаҕа үрэллэн ылар. Өр соҕус кыыран дьабыныгар, көтөн эрэрдии дьүһүлэннэ. Онтон тиэрэ баран түһэн, иҥиир ситиитин таттаран эрэрдии буолла. Үөһээ дойдуга тахсан үҥэн сүктэн көрдөһөн, аны төттөрү түһэн бааһырбыт кыыллыы ынчыктаата. Хойобул буолан тыын былдьаһан эрэр туртас курдук тэбиэлэннэ. Уонна налыс гынан сыппахтыы түһээт ойон турда.
" Һуу хата төттөрү кэлбит эбиппин дии!" - диэн дьону саҥа, көрбүттүү чарапчыланна. Дьон туһугар ханна эрэ ыарахан сыалы - соругу ситиһэн кэлбиттии силбиэтэннэ.
– Этэҥҥэ эргийэн кэбиккинэн, төттөрү түспүккүнэн кырдьаҕаас ! Дьэ туох диэн быһаардылар? Кыыспын ылбаттар ини? - Лэбириэнтэй эдэрчи ойууну " кырдьаҕас" диэн ааттаата. Онтон Тоҥсоҕой ойуун төттөрүтүн, ытыктабыл курдук ылынар.
– Кыыскар Кырбый ойуун, илэ абааһыны иитиэхтээбит. Ону моҕой үөн буоламмын, иһигэр киирэн баһын хампы ыстаан өлөрдүм. Биир баайтаһын биэни кытта, тарбыйахтаах ынаҕы миэхэ биэрдэххинэ кыыһыҥ атаҕар туруоҕа - диэн кубарытта Тоҥсоҕой ойуун. Атыыһыт онуоха дөйбүт киһилии олорбохтуу түһэн баран эттэ.
– Кыыһым хаһан үтүөрүөҕэй?
– Сарсын күн арҕаа ойуута атаҕар туруоҕа.
– Махтал буолуохтун.
– Тоҥсоҕой баранаак, мас үөннээн сиэбэккэ ,манна миигин ыыстыы олорор эбиккин дии ! Билбэтэ буолуо диигин дуо?! - диэбитигэр Тоҥсоҕой соһуйан хараҕын муҥунан көрдө.
03.04.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
20 чааһа.
Тоҥсоҕой ойуун кутуруксут уола, Ылдьыыска уонна Кырбый ойуун кутуруксут уола, Бүөккэчээн иккиэн бэйэлэрин билсэллэр. Ылдьыыска сымыйаччы соҕус. Тоҥсоҕой ойууну улахан хомуһуннаах " көтүтэр" адьынаттаах диэн сүрдээн - кэптээн кэпсиир этэ. Ону Бүөккэчээн уол итэҕэйэрэ.
" Биһиги Кырбый ойууммут эмиэ сүрдээх ээ" - диэн хайдах ороспуойдары, хаһаактары куттаабытын Бүөккэчээн кэпсиирин Ылдьыыска сапсыйан кэбиһэрэ уонна, сымыйанан эбэн - сабан тиэргэҥҥэ абааһы бөҕөнү аҕалан илэ хаамтарарын туһунан кэпсээн, Бүөккэчээни салыннарбыта. Ылдьыыска Тоҥсоҕой ойууну кытта, тохсус олбоҕор тэҥҥэ көтүһэн, үөһээ дойдуну барытын тэҥҥэ сылдьыһан көрбүт курдук кэпсиирэ. Бүөккэчээн куттанан салгыы кэпсэппэтэҕэ.
Онтон бу бүгүн ойуун кыырар түһүлгэтигэр кутуруксут уолаттар иккиэн бааллара. Бүөккэчээн Кырбый ойууну кытта тэҥҥэ кэлсибитэ. Тоҥсоҕой ойуун кыыран бүтэн, кэпсии олордоҕуна эмискэ Кырбый ойуун күүстээх саҥата дьону соһуппута. Бүөккэчээн уолчаан Тоҥсоҕой ойууну Ылдьыыска кэпсээниттэн, сүрдээх ойуун буолуо дии санаабыта. Онтуота Кырбый ойууну көрөн баран, модьугу кытаахтаан эрэр куобаҕыныы ньыкыччы туттубута. Уолуйбута дьүһүнүттэн биллэрэ. Кырбый ойуун хомуһунун киллэрбитигэр, хантан эрэ суор тураах бөҕө мустан, хааҕырҕаһан - халаахтаан түһүлгэ дьонун үрдүнэн эргиччи көппүттэрэ. Онтон сыыйа хара холорук буолан ,түһүлгэ ортотугар олорор Тоҥсоҕой ойууну үөгүлэппитинэн эрийэн таһааран, кулахачытан илдьэ бара турбуттара. Дьоҥҥо холорук да түспэтэҕин иһин, тарҕаһан атахха биллэрбиттэрэ. Көрбөтөхтөрүн көрөннөр, сөрү диэн сөхпүттэрэ, бэри диэн бэркиһээбиттэрэ. Кырбый ойуун аа дьуо хааман дьиэтин диэки бара турбута.
Бүөккэчээн Ылдьыыска уолу көрсүбүтэ.
– Ылдьыыска туох дии санаатыҥ? Эн Тоҥсоҕойгун мин Кырбый ойуунум бөх - сах курдук көтүтэн кэбистэ дии - Бүөккэчээн күлбүтэ.
– Куттаннах пыын дьэ кырдьык абытай ойуун эбит - Ылдьыыска кырдьыгын билиммитэ. Куттанан уонна Бүөккэчээнинэн суолун аҥарын атааттарбыта.
Мииккэлээх Бэрэгэй Биэрэ Кырбый ойуун быһыытыттан эмиэ саллыбыттара. Мииккэ " дойдубутун була охсуох " диэбитин Биэрэтэ " Бэйи тохтоо бачча кэлэн баран, Марбааһайы кытта быһаарыстым аны Баһыкканы көрсүөм. Ыксаама! " диэтэ. Ол кэмҥэ Баһыкка сылгыларын көрөн кэлэн, кыбыыга атын баайа турара.
– Баһыкка кэпсээниҥ - Бэрэгэй ыкса тиийэн кэпсэтэр.
– Суох эһиэнэ. Эһиги кэлбит эбиккит дуу.
– Отой байаҥҥын биһиэхэ бара сылдьыбат буоллуҥ дуу? - Бэрэгэй эмиэ да күлбүтэ, эмиэ да үтэн - анньан ыйытта.
– Һэ, һэ туохпунан байыахпыный.
– Хаартылаан сүүйэр сурахтааҕыҥ.
– Сороҕор сүүйэбин, ардыгар ыытан кэбиһэбин.
– Быыс булан бара да сылдьыаххын. Кыыспыт соҕотохсуйар.
– Соҕотохсуйар диэ. Үнүр баран истэхпинэ Марбааһай кэлэн иһэр этэ.
– Эн кинини итэҕэйэҕин дуо?! Кини туоҕу баҕар кэпсиэҕэ! Көмүскэһэрэ суох дьону биһигини сэниир - Бэрэгэй Биэрэ куолаһа кэһиэҕирэн ылла, уонна киэр хайыһан бара турда. Баһыкка туоҕу эрэ этиэхтии, илиитин ууммутунан туран хаалла.
" Кырдьык даҕаны Марбааһайы итэҕэйэн, Туйаараҕа тиийэ сылдьыахха баара " дии санаата.
Лэбириэнтэй сарсыныгар, Тоҥсоҕой ойууҥҥа дьиэтигэр тиийэ сылдьыбыта, Кута сүрэ тостон олорор этэ. Бэҕэһээ көрүүлэнэн " эрэйдэммитин " уонна төлөбүрүн туһунан туоҕу да саҥарбатаҕа.
Бүгүн ойоҕо Лэбириэнтэйи ыас гынан ыыстыыр.
– Ити аата Тоҥсоҕойуҥ туоҕу кэбилэннэ?! Ол иһин эппитим, Кырбый ойууҥҥа бэйэтигэр бара сырыт диэн. Билигин өһүргэннэҕэ дии! Ол да иһин, ити Тоҥсоҕойгун, күһүҥҥү сэбирдэх курдук көтүттэҕэ ! - ойоҕо этэрин ситэ истибэккэ, тахсан Лэбириэнтэй соруктаах аҕайдык, атын миинэн Кырбый ойууҥҥа барда. Тиийэн ыраахтан күрүө нөҥүө өҥөҥнүүр.
04.04.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
21 чааһа.
Бүөккэчээн Ылдьыысканы көрүстэ. Иккиэн ардыгар куска тиргэ иитэллэр.
– Хайа Ылдьыыска, Тоҥсоҕой ойууҥҥун көтүтэр хомуһуннаах диэбитиҥ. Хата бэйэтин Кырбый ойуун көтүтэн
– Билбэтим. Сылдьа иликпин.
– Кырбый ойуун абааһытын киллэрдэҕинэ, ойуун кутуруксутун даҕаны, сиэн кэбиһиэн син - Бүөккэчээн Ылдьыысканы аны бэйэтин куттуур.
– Ол миигин туоҕум буруйбар?
– Эн куомуннааххын, кыттыгастааххын. Абааһы бэйэтин сиэтэҕинэ, кутуругун да тоҕо хаалларыаҕай. Итэҕэйбэт буоллаххына миигин кытта барса сылдьаар.
– Кэбиис! Күн сирэ күндү. Ойууну сиир буоллаҕына, миигин баҕас күөнэх курдук хардырҕатан кэбиһиэҕэ!
Лэбириэнтэй өҥөҥнөөн баран, Кырбый ойууҥҥа киирдэ. Ойуун кэтэҕэриин оронугар, эһэ тэллэххэ өттүгэстээн сытар. " Киһи кэллиҥ ээ диэн, хайыһан да көрбөт. Удьурҕайынан оҥоһуллубут хамсатынан, табахтаан бусхатар.
– Дьиэлээхтэр кэпсээҥҥит ! - Атыыһыт киирбитин биллэрэн, улаханнык саҥарда. Болҕомто тардыбыттыы сөтөллүбүтэ буолла.
– Туох кэпсээнэ кэлиэй . Эйиэхэ буолуо дии. Ырааҕынан ыырданан, тэлэһийэ көтөр атыыһыт киһиэхэ. Биһиги дьиэ бөхтөрө, ыыспабытыттан ырааппат дьоммут - Ойуун эмээхсинэ талах олоппос ылан биэрдэ.
– Миэхэ да туох кэлиэй. Үрэхтэр киллэрэннэр. Онно - манна барбатах ыраатта.
– Оҕонньор ыл тур эрэ. Ыалдьыт кэллэ дии! - эмээхсин, атыыһыттыын салгыы ыаһахтаһара суох буолан, табахтаан бусхатар оҕонньорун ыҥырда. Онуоха Кырбый олоро биэрдэ. Табах буруотуттан хахсайбыттыы, таарыйа атыыһыты дьулатаары, сыҥааҕырдаан айаҕын атан дьааһыйбытыгар, уп уһун үөн тыла быгыахтыы түһэн ылла. Ону көрөн Лэбириэнтэй " Туох илэ абааһытай! " диэн салынна.
– Ыар ыалдьыт, нүһэр хоноһо кэллэ дуо? Тоҥус хааннаах Тоҥсоҕой ойууну ыҥыраҥҥын миигин, күөрт ыт күлүүтүгэр, эриэн ыт элэгэр киллэрэн ,дьону мунньан миигин ыыстатан ,онон саатыы олорор этигит дии ! - Кырбый атыыһыт иннигэр, бу мэлтэс гынан уоттаах хараҕынан, утары көрдө. Лэбириэнтэй ойууну көрбүтэ, өксөкү кыыл хараҕыныы эриличчи көрбүт. Ону көрөөт самнан - тостон умса көрдө.
– Кырдьаҕас баалаама дуу. Мин туох да хом санаалаах кэлбэтим. Абааһы сиэтин ол көмүһү. Булбут буоллаххына ылар буоллаҕыҥ. Ол оннугар мин кыыспын атаҕар туруордаргын диэн көрдөһүүлээх кэллим - Лэбириэнтэй куолаһа титирэстээн ылла. Онуоха Кырбый ойуун, хараҕа уоттаммыта арычча сөҕүрүйэн, сымнаан талах олоппоско лах гына олордо - мин кэргэним Тоҥсоҕойго барыма , Кырбый ойууҥҥа баран көрдөс диэн этэ сатаабытын, истибэтэх буруйдаахпын. Онтон илэ харахпынан көрбүтүм,эн кинитээҕэр күүстээх эбиккин итэҕэйдим. Онон бука диэн биһиэхэ тиийэн эрэйдэнэн көрөрүҥ дуу - диэн Лэбириэнтэй көрдөстө. Онуоха Кырбый ойуун, олорбохтуу түһэн баран сөбүлэстэ.
05.04.2024. [13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.: Көмүс содула
22 чааһа.
Кырбый ойуун Лэбириэнтэйдээххэ кэлэн көрүүлэннэ. Бу сырыыга дьон аҕыйах мустубут. Бадаҕа сорохтор куттанан кэлбэтэхтэр. Арычча эр сүрэхтээхтэрэ кэлбиттэрин, ойуун ардай аһыылаахтарын киллэртии түһэн, сүрэхтэрин хайыталыы сыспыта. Сорохторго хоонньуларыгар тыймыыты, күлгэрини киллэрбитигэр, сарылаан баран тэбэнэллэрэ да туох да суоҕа. Кутуруксут уол Бүөккэчээн ойуун хомуһунун, билэр буолан күлэн сыһыгыраан иһэн, айаҕын сабы туттара. Атыыһыт кыыһа, Даасыҥка туос курдук кубарыйан сытар. Ойуун кыыран бүтэн баран, кыыс иһин арыйан туох эрэ араҕас сүлүһүнү оборон, көмүлүөк оһох уотугар тибиирдэҕин аайы, кыймаҥнас тыймыыт курдук үөннэр уокка түһэн умайаллар. Дьахтар өттө сүөргүнү көрүмээри, сиргэнэн тиэрэ хайыһаллар.
Даайыска кубарыйбыт иэдэһигэр, имэ кыыһар курдук гынна. Хараҕын көрөн кэллэ. Ийэлэрэ үөрэн саҥа аллайан, кыыһыгар чугаһаата. " Өр даҕаны утуйбуппун дии ийээ " - диэн кыыстарын саҥата иһилиннэ.
Бүөккэчээн Кырбый ойуун кыырарыгар, Ылдьыысканы ыҥырбыта да куттанан кэлбэтэҕэ.
Уолаттар бүгүн иккиэн күөл кытыытыгар, куска тиргэ ииппиттэрин көрө баран иһэллэр. Бу диэн тиргэлээн кус тута иликтэр. Туһах быаларын быһа түһэн көппүт буолаллар, эбэтэр отой да иҥнибэккэ устан ааһаллар.
" Тиргэ туһата суох буолууһу “, " кимтэн эмит саа уларсыбыт киһи” диэн тохтуох буолбуттара этэ да,Бүөккэчээн кылынан өрүү илим сэмнэҕин, булбутун кус мустар, сылдьар сиригэр үппүттэрэ. Бүгүн ону көрө баран иһэллэр.
Күөлгэ чугаһаан истэхтэринэ хойуу үөрдээх көҕөттөр, кунньалгылар элиэтээн баран түһэн кэбистилэр. Элбэх кус түһэр тыаһа бачыгыраан уу өрө ыһылла түстэ. Уолаттар саата да суох буоллаллар. Үөмэн бардылар. Санааларыгар баҕар, кинилэргэ тиргэ курдук
Уолаттар билигин чөмөхтөһөн олорор кустары саата суох, иҥсэрэн көрөн олороллор. Ол олордохторуна саа тыаһа, икки төгүл түптэ саалынна. Буруо бөҕө бурҕайда. Буруо дьайҕарбытын кэннэ көрбүттэрэ, күөл уҥуор киһи турар эбит.
Биэс кус табыллан, тиэрэ таһыллан өрөҕөлөрө килбэйбит. Өссө икки көҕөн хойобул буолан, умсан баран бэттэх кытылга хомус быыһыгар саһаары, устан кэллилэр. Уолаттар манаан туран тоһоҕонон оройдорун табырҕатан ыллылар. Уонна улахан күөх төбөлөөх көҕөттөрү, имэрийэн киһи кэлэрин күүтэн олордулар. Кустары ыппыт киһи, ураҕаһынан кустарын ылаттаан баран кэллэ. Баһыкка эбит. Уолаттар саҥата суох кустары биэрбиттэрин," ылыҥ" диэн төттөрү биэртэлээтэ. Уолаттар эр биир кустарын ылан, астыммыттыы көрөллөр. Эбиитин күөл баһыгар тиийбиттэрэ, илимнэригэр өссө икки кус иҥнибит. Биирдэһэ сөрөнөн баран, тыыннаах олорор, иккиһэ илим хараҕар төбөтүн кыбытан, мөхсөрүгэр моонньун булгурутан өлбүт. Онон кыра булчуттар дьиэлэригэр илии тутуурдаах, өттүк харалаах тиийдилэр.
Туйаара ийэлээх аҕата кэлэллэрин кэтэһэр. Киэһэлик мас кыырыктаах, тэлиэгэлэрин тыаһа кыыкырдаан иһилиннэ.
– Хайдах сылдьан кэллигит ийээ, Туох сонун баар? - кыыс санаатыгар " Баҕар Баһыкка дьону көрсөн туоҕу эмит кэпсэппитэ, туоҕу эмит тиэрдибитэ буолаарай " дии саныыр.
Ийэ барахсан сүрэҕэ ону сэрэйээхтээбэт буолуо дуо, кыыһа эрэйдэнэрин иһин ,билэ - көрө диэн барсыбыта. Кинилэр ойууннарыгар эрэ кыһаммат. Бэрэгэй Биэрэ ардыгар эрин Мииккэни ордугурҕуу саныыр. " Отой оҕотун дьылҕатыгар кыһаммат !Күн кыһалҕата суох, тыаны кэрийэн бултуон эрэ баҕарар! " дии саныыр. Бииринэн Мииккэ бултаан - алтаан дьонун аһатар буоллаҕа.
Элбэх саҥата суоҕун иһин, уонна бэйэтин иннин атаарынан, санаатын үллэстэн кэпсээбэтин иһин баҕар, туораттан көрдөххө оннук буолуо. Бэрэгэй эрин мөҕөн - этэн бардаҕына ,биирдэһэ отой да саҥарбат буолан, хаалар. Бэрэгэй онтон эбии иһэ буһан кыынньар. Бииринэн атын дьахталлар эрдэриттэн сынньыллыбыттарын кэпсээтэхтэринэ аны " Мин киһим ордук эбит " дии саныыр. Баҕар атын киһиэхэ тахсыбыта буоллар, уот абытай тылыттан хабыллан, сынньыллыбыт буолуо этэ ,диэн бэйэтин уоскутунар.
– Тоойуом дьэ били Марбааһай баҕайы, оҥоһуубутун оҥорбут быһыылаах ! - Бэрэгэй үөһээ тыынар.
– Ол аата хайдах ийээ?
– Эйигин күүһүлүү сатаан баран, эйигин баҕа өттүнэн диэн. ..Баһыккаҕа кэпсээбит быһыылаах - диэтэ.
– Ама хайаан?..ама сир үрдүгэр, оннук дьон баар буолуохтара дуо ийээ?хайдах оннук сымыйанан кэпсиэххэ сөбүй - кыыс хараҕын тулата ууланна. Иэдэһинэн ыраас таммах сүүрбүтүн туора хаһыйан таһырдьа таҕыста.
Ыаллар киэһээ кыыстарын көрдүү сатаатылар да булбатылар.
07.04.2024. [13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.: Көмүс содула
23 чааһа.
Туйаара дьиэтиттэн тахсан, ыллык устун баран истэ, хараҕа ууланан ыллыга көстүбэт буолбутугар. Охтубут тиит иттэннэри түспүтүгэр умса туттан олордо. Арай эмиэ кэнниттэн ким эрэ илиитин саннытыгар уурбутугар, эмиэ Марбааһай буолуо диэн, садьыйан баран ойон турда. Арай көрбүтэ Баһыкка кэлэн турар эбит. Биэс кустаах кэлэн үөрэн турар. Туйаара манна кэлэн ытыы олороруттан кыбыһынна.
– Хайа Туйаара туох буоллуҥ? Эмиэ Марбааһай кэлэн барда дуо?
– Ээ суох үнүр кэлэн дьаабыламмыта да, сөп буолуо - кыыс уолу көрөн сирэйэ сырдаата. Ол кэмҥэ ханна эрэ ийэтэ кыыһын ыҥыран, үөгүлүүр саҥата иһиллэр.
– Ити ийэҥ эйигин көрдүүр дуо? Дьоҥҥун кытта иирсэн манна кэлбитиҥ дуо? Көр бу эһиэхэ кус аҕаллым.
– Суох. Дьоммун кытта тоҕо иирсиэхпиний. Үнүр Марбааһай кэлэн күүһүлүү сатаабыта, уонна өссө атыннык кэпсээбит үһү дии.
– Ээ мин кинини итэҕэйбэт буолан турабын. Уу диэбитэ хаар, хаар диэбитэ уу тыллааҕын саҥа биллим
Бэрэгэй Биэрэ айманан кыыһын көрдүү сылдьан, тыа быыһыттан кыыһа Баһыккалыын сиэтиһэн тахсыбыттарын көрөн үөрэн уоһун сэгэттэ.
Баһыкканы бүгүн Бүөккэчээн уол көрүстэ. Кырбый ойуун " кэлэ сырыттын" диэн илдьиттээбит.
" Ол миигин тоҕо ыҥыттардаҕай ?" диэн салыннар да Баһыкка ойууҥҥа барда. Хаһан да ойуун балаҕаныгар сылдьыбатах буолан этэ тардар. Тэлгэһэтигэр киирбитэ маһынан араас эмэгэттэр оҥоһуллубуттар, киниэхэ үөннээхтик имнэнэр курдуктар. Ойуун уол кэлэрин билбиттии, суордара - тураахтара ханна эрэ бүкпүттэр. Бэл ыта үрбэт буолбут.
Ойуун балаҕанын аана ким эрэ кыланан эрэринии хаахынаан аһылынна. Саннын байаатыгар диэри баттаҕа арбаллан, Кырбый ойуун оһоҕун иннигэр олорор.
– Киирэн олор нохоо - Ойуун туох да киибэһэ суох талах олоппоһу ыйда.
– Туохха ыҥыттардыҥ кырдьаҕаас - Баһыкка ойуун саҥарарын кэтэһэ сатаан, тэһийбэккэ - тулуйбакка ыйытта.
– Туох кистэлэй мин кэнним уһаабыт, инним кылгаабыт киһибин. Оҕо уруу да суох! Лэбириэнтэй атыыһыт киһи уҥуоҕар көмүс кистээбитин булбутум. Биллэн турар бэйэтин гиэнэ буолбатах ! Ити көмүстэн хаан сыта кэлэр. Эн кыттыгастаах курдуккун. Ити атыыһыт кими эрэ дьууктаан, баран бадаҕа былдьаабыт!
– Ону хантан биллиҥ кырдьаҕаас?
– Тоҕо билиэм суоҕай. Сир аннынан сибики биллэрээччилэрим элбэхтэр. Наада буоллаҕына ардай аһыылаахтарым да бааллар. Эн кэлэн иһэргин хара суорум биллэрбитэ.
– Ол көмүскэ мин кыттыгаһым суох. Миигин буруйдаары ыҥырдыҥ дуо?
– Буруйда баппын барытын, саас сааһынан кэпсээ! Ити көмүһү иккиэн үллэстиэхпит. Итиннэ эн өлүүҥ баар курдук.
– Мин өлүүм диэн туоҕа кэлиэй. Оччо барытын билэ - көрө олорор буоллаххына кэпсиэм- диэн Баһыкка хайдах Лэгэнтэйдээх көмүсчүттэри халаабыттарын, кини онно кими да өлөрбөтөҕүн эттэ.
– Ол Лэгэнтэйи оччоҕуна ити, атыыһыттаах дьакыйбыттар эбит. Чэ ити хааллын. Бу көмүһү эн куоракка киллэрэн туттар, уонна аҥарын бэйэҕэр ылаҕын - диэн Ойуун бэрэмэдэйгэ хааламмыт таастары аҕалан көрдөрдө.
– Оо аата элбээбитиин. Итини аҥарын миэхэ биэрэр буоллаххына аһара элбэх дии - Баһыкка тыа сир муҥкук уола кырдьыгын этэр.
– Оннук маннык диэн тылга тииһимэ. Эттим бүттэ! Куоракка киллэрэн туттар. Хайа охсубут аҥара эйиэнэ.
– Мин кыайан батарыам дуо?
– Сырыыны сылдьа үөрүйэх курдук көрбүтүм. Уонна тугуй ити илэчиискэ Марбааһайы итэҕэйиэм дуо! Бэйэм хаһан да көмүһү атыылаабатах киһибин. Куораккытын да билбэппин.
– Сөп кырдьаҕаас. Эн этиигин быһа гыммат буоллаҕым - Баһыкка сөбүлэстэ.
– Куоракка киирэн сүтэн хаалар күннээх буоллаххына бэйэҕиттэн кэмсинээр ! Биир суорбун арыалдьытынан ыытыаҕым ! - Ойуун хараҕа уоттанан ылбытын, Баһыкка салла көрдө.
– Туох диэн эттэххиний кырдьаҕаас. Эппиккин толоруом. Бу көмүстэн аҥарын да, ыллахпына баһаам дии. Уонна оттон аккын уларсыаҥ буолаарай. Атыыһыт атын илдьэ бардахха сүтүктүөҕэ.
– Ити ала хоолдьугабын илдьэ бараар.
– Сөп - диэн мантан үргүлдьү араҕар буолла. Ойуун ыһык - өйүө биэрдэ. Суолга наада буолуо диэн бэрдээнин уларыста.
Марбааһай Бүөккэчээн уол , Баһыкканы ойуун ыҥырбытын эппитин , истибитэ. Ол иһин чуҥнаан тиийэн ,тыаттан көрө сыппыта. Ойуун атыгар туох эрэ бэрэмэдэйдэри иилэн, Баһыкканы атаарбытын эмиэ көрбүтэ.
Марбааһай бу сырыыга Лэбириэнтэйгэ эппэккэ Мэхээскэ тиийбитэ. Иккиэн сааларын ылан Баһыкканы эккирэппиттэрэ.
09.04.2024. [13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.: Көмүс содула
24 чааһа.
Баһыкка тыа быыһынан, Кырбый ойуун атынан айаннаан иһэр. Ала ат бастаан атыҥыраан, чоккуруос харахтарын күлтэччи көрөн, таныытын тардырҕатан кээдэйдиэх курдук буолбутун, ойуун дьарыйбытыгар сыһыйбыта. Билигин үөрэнэн иннин диэки дьоруолаан, төбөтө туллаҥалыыр, сиэлэ үрэллэҥниир. Көс курдугу айаннаабыттарын кэннэ, дьоруолуура мөлтөтөн хаамта. Баһыкка бачча элбэх көмүһү илдьэн иһэр буолан, биллэн турар сэрэхэдийэн эргим - ургум көрүтэлиир. Кини бандьыыттары кытта тоһуурга манаабыт буолан, билэр. Ол эрээри кини дьоннору эрэ өлөртүөхтэрэ дии санаабатаҕа. Атах балай сылдьан айаҕын эрэ
Баһыкка сыһан - соһон айаннаан куоракка чугаһаата. Ыраахтан көрдөҕүнэ, элбэх да дьиэлэр бачыгыраһан көстөллөр. Уол көмүһүн кистээтэ, лабаалары тоһутан бүрүйдэ. Ботуоҥкатыгар аҕыйах тааһы ылла. Уонна сорунуулаах аҕайдык куорат диэки хаама турда.
Ас , таҥас атыылыыр баһаардара хата үлэлии турар эбит. Уол тула кэрийдэ. Аһыан баҕарар да көмүһү аска атастаһыан саллар. Баҕар албынныахтара, эбэтэр көмүһү көрөн,дьон бөҕө мустан, ыйытыы ыгыы - түүрүү бөҕө буолуохтара диэн саллар. Инньэ гынан биһиги уолбут, биир ботуоҥка көмүһү сүгэ сылдьан, аччыктаан хоргуйара буолла. Биир нуучча алтан сылабаардары, көмүс хамыйахтары атыылыырын көрөн, " арычча сыһыаннаах соҕус буолаарай " диэн ыйытарга сананна. " Тыл уҥуоҕа суох, бэйи бу бэһиэччиктэн ыйытыахха" - диэн нууччалыы бэйэтин иһигэр бэлэмнэннэ, ботугураата. Уонна олуона баҕайдык ыйытан " чап " гыннарда.
– Сулуусай суолата пырадаай!
– Не понял.. аа.. Это не золотые. Самовара хочешь купить да?
– Йаа суолата пырадаай.
– Аа ты золото продаешь да? Подожди я сейчас - диэн баран хантан эрэ биир киһини аҕалла. Онуоха уолу биир дьиэҕэ илтилэр. Көмүһүн көрөн, ытыран, өтүйэнэн охсон көрдүлэр. Атастаһар буоллулар. Баҕар албынныа этилэр да, киһилэрэ аһаҕастык саатын сүгэ сылдьарын көрөн ботуоҥкатыгар, ытыс саҕа улахан кумааҕы харчы бөҕөтүн симтилэр. Баҕар өссө элбэҕи угуо эбиттэр да, уол ахсааны билбэт буолан, балыйбыт да буолуохтарын син. Ол да буоллар ботуоҥка толору харчыттан, биир аты атыыластахха аҕыйах да кумааҕы көҕүрүүһү.
– Минэ лосат наата?
– Не понял. Лось?
– Лосат купи наата. Бырадай.
– Аа лошадь да? Найдем - диэн ханна эрэ илдьэн уолга ат атыылаатылар. Сабыс саҥа үүнэ, ыҥыыра
– Сулуусай суолата мунуога.
– Где золото? Ты добиваешь да? Где работаешь? - Нуучча атын дьон истиэ диэбиттии тэйиччи илдьэн кэпсэтэр.
– Нэ работай, суолата өссө иэс.
– Аа, у тебя еще золото есть да?! - диэн Баһыкка көмүһүн барытын атыыластылар. Бэрэмэдэйигэр тэскэччи уоннуу соккуобайдаах, улахан кумааҕы харчылары лыыктыы симтилэр. Баһыкка бэйэтигэр саҥа саа атыыласта, буулдьа бөҕө ылынна. Туйааратыгар ,уонна кини дьонугар кэһии бөҕөнү атыыласта. Саҥа атыыласпыт атыгар бэрэмэдэйдэрин икки өттүгэр, тэскэччи ыырдан айаннаата.
Көмүс атыылаабыт нууччалар. Туох баар харчыларын барытын ууран биэрбит буоланнар, уолу тыаҕа эккирэтэн тиийэн, төттөрү былдьаары хараҥа дьыаланы оҥорорго сананнылар.
11.04.2024. [13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
25 чааһа.
Туйаара Баһыкка кэлэн барыаҕыттан, санаата көнньүөрэн сылдьар. Хаар ууллан ,куурбут кырдалыгар дьиэрэҥкэйдээн ылар. Сибэкки ойуулаах былааччыйата тэлээрэн, лыах курдук дайар. Тыа араас чыычаахтар саҥаларынан туолбут. Тоҥ буору тобулу үүнэн тахсыбыт ньургуһуну ,кини өссө эрдэ көрбүтэ. Билигин эбиллэн, силигилии үүммүттэр. Кини бу ньургуһуннар курдук, күүстээх санаалаах буолуон баҕарар. Үнүр Баһыккаттан сылтаан санаарҕаан иэдэйэн, араас санаа киирэ сылдьыбыта. Билигин ол барыта кэннигэр хаалла.
" Мин эйигин ойох ылыахпын баҕарабын! " диэн уол эмискэ этэн баран ,кыбыстан сирэйэ кытарбыта. Туйаара онтон дэлби күлбүтэ.
" Эн тоҕо күлэҕин. Мин кырдьыкпын этэбин ээ" уол хомойбуттуу туттубута.
" Аһара да ойох диэбэккэ, хайдах эрэ атыннык этэллэрэ буолуо дии"
" Хайдах этэллэрэ буолуой? Мин биирдэ да ойох ыйыта иликпин " - Баһыкка эппитигэр иккиэн күлсүбүттэрэ.
" Чэ холобура " Мин эйигин кытта холбоһуохпун баҕарабын" эбэтэр " " Эн миэхэ кэргэн тахсыаҥ дуо?" эҥин дииллэрэ буолуо - диэбитэ Туйаара.
“Сорохтор отой да ыйыппакка эрэ холбууллар. Кыра сырыттахтарына оҕолорун эрдэ кэпсэтэн, остуос быһан кэбиһэллэр эбит "
" Дьикти эбит. Таптал эҥин диэни билиммэттэр буоллаҕа " - Туйаара сөхпүтэ.
Баһыкката сыллаан - уураан ,таптаан бардаҕына, кыыс ис иһиттэн имэҥирэн ,уолу ханна да ыытыа суохтуу ыга кууһара. Билигин Баһыккатын таптыыра, ахтара эбии күүһүрдэ.
Ылдьыыскалаах Бүөккэчээн эмиэ, тиргэлэрин көрө баран иһэллэр.
– Мин улааттахпына ойуун буолуохпун баҕарабын - Ылдьыыска муннун өрө сыҥар.
– Туох үчүгэйдээҕий? Ойууттар дьоло суохтар. Үгүстэрэ мээнэ оҕо - уруу төрөппөттөр.
– Элбэх киһи куттанар киһитэ буолаҕын. Эйигин бары ытыктыыллар.
– Ону да улуу ойуун буоллаххына. Мөлтөх ойууну ким аанньа ахтыаҕай. Холобура эн Тоҥсоҕой ойууҥҥун Кырбый үнүр көппөх курдук көтүппүтэ дии - Бүөккэчээн күлэр.
– Чэ ээх ! Бэрди Кырбый кутуруксута эбиккин дии.
– Мээнэ киһи ойуун буолбат. Холобура эн төрдүгэр ойууттар бааллар дуо?
– Буоллаҕа ол дии.
– Кырбый ойуун туһунан кэпсээ эрэ хата.
– Мин биирдэ Кырбый ойуун дьиэтин иннигэр, хотой куобаҕы аҕаларын көрбүтүм. Онуоха ойуун сүдү көтөргө махтаммыта.
– Тоҕо Кырбый диэн ааттаабыттар?
– Эдэр сылдьан кырбыйы иитэн онон бултатар эбит. Хааһы тиийэ тэбэн түһэрэр үһү.
– Оттон сааны хайдах этитэрий?
– Ону көрбөтөҕүм да буоллар, биир Быргын диэн киһи саатын, Кырбыйга этиттэрбит. Ол эттиттэрэн баран, тыаҕа бултуу тахсыбыт. Күөл кытыытыгар арай ,эһэ багдаллан турар үһү. Үстэ ыппыт, онуоха ойон турар үһү. Ыттаҕын аайы охтор уонна ойон турар. Онуоха " ойуун сымыйалаабыт, саам хотуппат. Отой буулдьата суоҕунан ытар курдук !” диэн сиргэ силлээбит. Онтон баран көрбүтэ үс эһэ тиэрэ таһыллан сыталлар үһү.
– Ама хайаан. Туоҕу эрэ халыттыҥ ээ. Буулдьата хотуппат диэтиҥ дии? Буораҕын кэмчилээн ииттэҕэ, саата силлээн кэбистэҕэ - Ылдьыыска итэҕэйбэт.
– Үс эһэ ойон турдахтарын аайы ,ытыалаан охтортоотоҕо дии. Хомус быыһыгар өйдөөн көрбөт. Биир эһэ ойон турар дии санаатаҕа.
– Биһиги оччоҕо тиргэбитин этиттэрбэппит дуо. Кус бөҕө иҥниэ этэ буоллаҕа.
– Эн тиргэҥ аайы ойуун кыһаммат буоллаҕа. Күлүүгэ
– Кэбиһиий киһини халлааҥҥа көтүтэн кэбиһиэ - уолаттар күлсэллэр. Арай ол иһэн көрдөхтөрүнэ икки саалаах, аттаах дьон иһэллэр. Уолаттар хаптайан, манаан олорон күүттүлэр. Чугаһаан кэлбиттэрэ, Мэхээһи кытта Марбааһай эбит. Марбааһай атаҕа бүтүннүү хаан. Ыарыыланан сирэйин мырдыччы туттар. Абаланан кими эрэ үөхсэрэ иһиллэр.
– Хаарын көмүстэн маттыбыт !
– Тыыннаах хаалбыккар махтан ! - Мэхээс саҥата иһиллэр. Уонна ааһа турдулар. Уолаттар ырааппыттарынкэннэ биирдэ турдулар.
(Салгыыта суруллуоҕа)
13.04.2024. [13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
26 чааһа.
Бүөккэчээн ойуун Баһыкканы ханна эрэ, атаарбытын көрбүтэ. Уол иһиттэҕинэ туох эрэ ,улахан сорукка ыытардыы эппитэ. Сыаналаах малы илдьиэн син. Онтон бүгүн, уолаттар көрдөхтөрүнэ Марбааһай атаҕа хаанырбыт. Эбиитин " хаарыан көмүстэн көрө маттыбыт " диэн туоҕу эрэ суланалларын истибиттэрэ.
Сарсыныгар Бүөккэчээн Кырбый ойууннаахха барда. Ойуун эмээхсинэ уолу чэйдэттэ.
– Сураҕа Марбааһай кыыл айатыгар түбэспит үһү. Атаҕын өлөрбүт - Ойуун эмээхсинэ сонунун кэпсиир. Онуоха Кырбый ойуун уоттаах чолбон курдук көрөн ылла. Туоҕу эрэ ыраахтан, сытырҕалаан эрэр кыыл курдук хантаарыҥныыр.
– Хара суорум ханна сүттэ?! Хаан хаан сыта кэлэр. Куһаҕан бит! Эчи арах!
– Марбааһай сымыйата ини. Биһиги бэҕэһээ тиргэлии баран исиэхпитинэ, Мэхээстиин кэлэн ааспыттара. Марбааһай атаҕа хааннаах этэ " Хаарыан көмүстэн маттыбыт " - диэн кими эрэ мөҕүттэр этилэр, - уол эппитигэр ойуун хамсатын буруотугар чачайа сыста.
– Чэ эн дьиэлээ нохоо ! - Кырбый уолга бурдук, чэй , табах биэрэн атаарда. Бүөккэчээни аҕата дьиҥэр " табахта көрдөөр" диэн ыыппыта . Ол иһин уол үөрэн сэк гына түстэ.
– Ол да иһин сэрэйбит сэрэх ! - Кырбый кутуруксут уола барбытын кэннэ этэр. Таһырдьа тахсыбыта суора кэлэн, муҥурах тиитигэр олорор. Иччитин көрөн, көтөн кэлэн санныгар олорон туоҕу эрэ куллугуруур.
* Барыга бары тииһик төрдө буолан, сүүрэ - көтө сылдьыбыт Марбааһай тобугун хончоҕорун, дьөлө ыттаран дьиэтигэр сытар.
– “Айаҕа түбэстим” диигин даҕаны, итэҕэйбэппин. Куһаҕан дьону кытта, куодарыһан бүтүөҥ этэ. Түптээх туоҕу да үлэлээбэккин хаартылаабыта буолан чэпчэки үбү харчыны батыһаҕын! Туохха да туһата суох буолан иһэҕин !- аҕата мөҕүттэр.
– Бэйэм билэбин туоҕу гынарбын ! Тугунан дьарыктанарбын!
– Бэйэҥ билэр буоллаххына бэйэҥ булунан, айаххын ииттин ! Икки харахпар көстүмэ!
– Маннык атахтаах ханна барабын!? Соруйан билэн туран үүрэҕин дуо?! - Марбааһай кыйаханан олорон эрэн, аҕатын туох түбэһиэх быраҕаттанар.
Кырбый ойуун түөрт атаҕар элэмэстэрдээх, тураҕас атын миинэн куораттыыр суолунан баран иһэр. Суора үрдүнэн көтөн күпсүйэр. Туох эрэ собулҕа тахсыа, диэбиттии таҥалайын таҥсынар.
Ыллам атынан сыыдамнык айаннаан, суолун улахан аҥарын барбытын кэннэ, эмиэ суора айманан биллэрдэ. Ойуун атыттан түһэн маска баайда. Ох саатын бэлэм тутан, бэдэр кыыллыы үөмтэ. Саата буулдьата суох буолан, хаһааҥы эрэ аҕатыттан хаалбыт, ох саатын илдьэ кэлбитэ. Чугаһаан көрбүтэ арай Баһыкканы, илиититтэн кэдирги тардан тииккэ кэлгийбиттэр. Икки киһиттэн биирдэстэрэ, кини атыттан бэрэмэдэйдэри сүөрэ сатыы турар.
15.04.2024 [13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
27 чааһа.
Кырбый ойуун ох саатын аҥаабыллаан баран, кирсин кулгааҕын эминньэҕэр диэри ,иэмэх курдук иэҕэ тардаат, ыһыктан кэбиспитэ сэлэмэ кустук иһиирэн тиийэн, саһаан үрдүктээх нуучча такымыгар хатана түстэ. Онуоха абааһы тайаҕа оту, сиэрпэнэн быһа соппуттуу баран түстэ. Абытай ыарыыттан, үөгүлээбитэ тыа иһин аймыы түстэ. Үөр чыычаах бөҕө соһуйан, өрө көтөн таҕыстылар. Иккис нууччата ат төргүүтүттэн харчылаах бэрэмэдэйи сүөрэ туран, соһуйан тэмтэрийэн кэлэн, кэлгиллэн турар Баһыккаҕа, кэннинэн буолбутун уол икки атаҕын өрө көтөҕөн баран тэппитигэр. Ат анныгар баран түстэ. Ат сиргэнэн тэбиэлээн биллиргэтэн, өс киирбэх сыҥаахха таппытыгар, тиэрэ баран түстэ. Күөх харахтарынан халлаан диэки көрбүтүнэн дөйөн хаалла. Кырбый ойуун кэлэн Баһыкканы сүөрдэ. Хара суор " ас таҕыста " диэбиттии нуучча күөх хараҕын оҥон, супту уулаары гыммытын, ойуун буойда. Такымын иҥиирин быһа ыттарбыт нуучча, " өлөрүмэҥ “диэн ааттаһан
Иккис нууччата өйдөнөн кэлэн олордо. Ат тэппитигэр сыҥааҕын аҥар өттө тостон, аллараа диэки ханньары барбыт. Туоҕу эрэ саҥара сатыыр да иһиллибэт.
– Нуу ычто? Дэнги баам наада?
– Нет не надо. Простите нас пожалуйста.
– Так дэлат нэ наада. Такойе дело хуудо! Низзя !
– Да да понимаем. Больше так не будем.
– Эсли так будиш! Этот шаман ваш зуолата абыратно саберет.
– Шаман да?! Не надо пожалуйста - нууччалар өлөртүөхтэрэ диэн эбии элэ - была тылларын эттилэр.
– Дома абыратно как поддешь? Помач наада ?- Баһыкка саха киһитэ буолан, бу кинини халыы сатаабыт, нууччалары аһынан эбиитин көмөлөһүөн баҕаран ыйытта.
– Нет не надо. Мы как нибудь сами пойдем - дэстилэр. Арбайбыт баттахтаах, сиэх - аһыах дьүһүннээх ойууну чахчы салла көрдүлэр.
– Ну дабаай , быбаай ! - диэн Баһыккалаах аттарын миинэн бара турдулар. Арай хара суордара өйдөөбөтөхтүү. " Ас тахсыбытын ханна мүччү туттулар?!” - диэбиттии, мас үрдүгэр нууччалары өҥөйөн олорор.
Дьыл хонук ааһар. Баһыкка саҥа дьиэ - уот туттан, көнөн барда. Сылгы , сүөһү бөҕөнү атыыласта.
Хоччоххой тэллэҕэ да суох ускул - тускул сылдьыбыт, тулаайах уол эмискэ байбытын, нэһилиэк баайдара биллэн турар сөбүлээбэтилэр , дьыала тэрийиэхтэрин баҕардылар.
Лэбириэнтэй атыыһыт эмиэ сөбүлээбэт да буоллар, таһыгар биллэрбэт. Ойуун көмүһү Баһыккалыын үллэстибиттэр диэн уорбалыыр, да хайыыр да кыаҕа суоҕуттан абаланар. Ойуунтан саллар буолан иккиһин хатылыан баҕарбат. Кыыһа Даасыҥка үтүөрэн, имэ тэтэрэн, төлөһүйэн эбии тупсубут. Онон Лэбириэнтэй оҕуруктаах өйдөөх буолан, туох да айдаана суох, Баһыкканы кыыһынан сыыттаан бэйэтигэр тардыан баҕарар. Эрдэ " Хотуой ити илээчиискэ диэки сананыма даҕаны !" диэн, кыыһа Баһыкка диэки иҥээҥнээтэҕинэ - кыыбыҥнаатаҕына сабы саҥаран кэбиһэр этэ. Билигин Баһыкка сааһын ситэн модьураабыт көрүҥнээх. Хайа уонна харчыланан таҥнан - симэнэн кэбиспитэ, киһи билбэт эр бэрдэ буолбут. Лэбириэнтэй эстэр айа, уҥа илиитэ Марбааһай билигин аҥар атахтанан, киһи соруспат киһитэ буолбут.
(Салгыыта суруллуо)
16.04.2024. [13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
28 чааһа.
Кырбый ойуун олорор алааһын диэки ,туох эрэ энэлгэнэ иһиллэр. Эмиэ да бөрө улуйан эрэринии, эмиэ да симэхсин эмээхсин, муҥатыйан эрэринии иэнигийэр. Чугаһаан иһиттэххэ оннук буолбатах эбит. Дүҥүр тыаһын доҕуһуолугар Кырбый ойуун илэ бэйэтинэн, кими эрэ кыраан таныйан дуу, эбэтэр куттаары кутурара эбитэ дуу, саҥа айааһана сылдьар соноҕос курдук баһын быһа илгистэн, сааһыгар холооно суохтук,чэпчэкитик дэгэйэн, тиэргэнигэр өрө тэйиэккэлии сылдьар эбит.
Аам дьаам! Аанай туонай абаккам! Иннинэн сирэйдээх иэгэйэр икки атахтаах иирэ баҕалаан көр! Суолбар туора турдаххына, тараах иэнниэм ,этирик түөстүөм! Күлэ, күлэ күлгүн таптайыам! Иэрийэ иэрийэ иһиҥ үөһүн үөрэҕэстиэм ! Иэримэ дьиэҕин имири эһиэм! Атааннаһыах буоллаххына, алларастыы, алларастыы аҕыс ойоҕоскун араарыам! Тордуохтаһыах буоллаххына тоҕус ойоҕоскун тоһутуом! Ордугурҕуур буоллаххына орулуу ,орулуу очоҕоскун оруоҕум ! - диэн Ойуун кыырарын, кимиэхэ эрэ саанарын саһан туран, ыраахтан көрөн турбут дьон, ойуун кырыыһыгар хаптарымаары атахха биллэрдилэр. Кэнники бу туһунан Лэбириэнтэй атыыһыт истэн, бэйэтигэр ылынан ытырыктата санаата.
" Ити улуу күтүр кырыыһа миэхэ эрэ тиийбэтин. Илэ абааһыны кытта аахсан туһа суох !" - диэн көмүскэнэрдии уотун аһатан хайыҥ охсунна.
Баһыкка тулаайах үөскээбит буолан, тиийиммэт - түгэммэт дьону кыратык да өйүүр буолла.
Ылдьыыскалаах, Бүөккэчээҥҥэ биир эргэ да буоллар сааны бэлэхтээтэ. Уолаттар үөрэн харахтара кылахачыһа түстүлэр. Буолумуна тиргэ иитэ сатаан эрэйи көрдүлэр. Кинилэр тиргэлэригэр иҥниэ баара дуо? Иҥиннэҕинэ даҕаны быһа түһэн көппүт буолар. Биир эмит кус түбэстэҕинэ, кыайан үллэстибэккэ, кулуһун оттон баран, үтэн сиэн кэбиһэллэр. Аны бу сааларын " мин ытыам!" " Эн сарсын ытаар!" - диэн былдьаһык буолла. Былыргы оҕолор барахсаттар, эргэ сааны былдьаһаахтыыллар. Төһө да эргэтин иһин,
Баһыкка Туйааратыгар баран кэлэр, сырыы аайы ойох ыйытыах буолар да ыйыппат. Хаһан эрэ бал бааччы " миэхэ ойох тахсаҕын дуо? " диэн олуона соҕустук, ыйыппытыгар кыыс күлбүтүттэн билигин кыбыстан ыйыта илик. Хата ол оннугар атыыһыт кыыһа Даасыҥка, " миигин ойох ылаҕын дуо?" диэх айылаах сыстаҥныыр.
18.04.2024. [13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.: Көмүс содула
29 чааһа.
Ылдьыыскалаах Бүөккэчээн, Баһыккаҕа ботуруон ииттэрдилэр. Ааспыкка бэйэлэрэ ииттэн, буораҕын аһара элбэх гынан кэбиһэннэр, Ылдьыыска саннын бүлгү тэптэрбитэ. Билигин ытыан баҕарар да саллар. Аны Бүөккэчээн ытыахтаах. Күөллэригэр баран, сэһээккэҕэ киирэн манаан олордулар. Ылдьыыска сылаата таайан, утуйан мунна тыаһаан барар. Бүөккэчээн саанан кини ытар кэмэ буолан, кулгаах - харах буолан олорор. Эмискэ дурдаларын үрдүнэн, кус кынатын тыаһа куһууран ааста. Күөлү эргийэн элиэтээн баран, манчыыктартан тэйиччи түстүлэр. Уолаттар манчыыктара киһилии манчыык үһү дуо. Өрт уотун кэннэ умайан куура хаппыт, маардарга кус төбөтүн курдук талаҕы быһан батары анньан манчыык оҥостон дурда иннигэр түһэртээбиттэрэ. Хараҥаҕа эрэ арай кус көрөн саарыан син. Тэйиччи түспүт кустар, саҥаларыттан иһиттэххэ халбалар эбит. Бүөккэчээн устан чугаһыылларын күүтэн олордо. Ылдьыыска муннун тыаһа хаһыҥыраабытын, тарбаҕынан кымаахтаата. Биирдэһэ илиитинэн туора илгэн баран, тиэрэ түһэн салгыы утуйар. Халбалар саҥа чугаһаан эрдэхтэринэ, манчыыктарын аттыгар биэс көҕөн кэлэн түстэ. Бүөккэчээн үһү хоһулаан баран, ытан хабылыннарда. Өс киирбэх чугас буолан, үһүөн табыллан өрөҕөлөрө килбэс гынна. Ылдьыыска түһүү сытан соһуйан ойон турда. Утуйарыгар сыыҥа муннуттан, быгыахтыыр этэ. Саа тыаһын кытта, кутуйах хороонугар киирэринии сыыҥа төттөрү дьылыс гынна.
Бүөккэчээн иккиһин иитиннэ. Эбии үс моонньоҕон кэлэн түспүтүн, иккитин хаалларда. Онтон олорон маныы түспүттэрин кэннэ үрдүлэринэн, үөр кус ааһарын ытан биири түһэрдэ. Уолаттар иккиэн үстүү кустаах дьиэлээтилэр.
Лэбириэнтэй атыыһыт Баһыкканы Бэрэгэй ,Биэрэлээх кыыстарыгар, сылдьарын кэтээн көрбүтэ. Ол иһин бэйэтин кыыһын сыттаан чугаһата охсуон баҕарар.
– Дьахтаар иһит эрэ. Ити Баһыкка уол отой көнөн эрэр. Биһиги кыыспытын киниэхэ сыгааннаан көрүөххэ баара. Отой уурумньу көмүстээх быһыылаах өссө да байыаҕа - атыыһыт ойоҕун хаһан да аатынан ааттаабат " дьахтаар " диэн ыҥырар. Биирэ даҕаны онно үөрэнэн кыһаммат.
– “Умнаһыт - устугас уолга иҥээҥнээмэ !” - диэн кыыскын батан кэбиспитиҥ дии! Дьэ кэлэн бэһирдиҥ дуо?
– Ол эрдэ ! Ааспыты ыатарыма! Билигин ону ырытар кэм буолбатах. Баһыкка элбэх көмүһү кистэммит буолуохтаах. Хайа уонна үлэһитэ, кыайара хоторо. Баһыкка били Мииккэлээх кыыстарыгар сылдьар эбит. Мэхээс эппитэ.
– Дьиҥэр бэрт буолуо этэ. Оҕом сүрэҕэ сөбүлүүр быһыылаах. Таптыыр киһитигэр тахсара ордук буоллаҕа. Былыргы миигин курдук, күүстэринэн ойох биэрбиттэрин аанньа…
– Саҥарба дьахтар! Мин курдук киһиэхэ эргэ тахсан быр бааччы олорор инигин. Били кумалааҥҥар тахсыбытыҥ буоллар, ыал устун сылдьар буолуоҥ этэ! Эбэтэр ончу да морбойбут буолуоҥ этэ ! - атыыһыт ойоҕун сабы саҥарда.
Сарсыныгар Лэбириэнтэй атыыһыт, иэһин ыйыппыта буолан Бэрэгэй Биэрэлээххэ барда.
– Дьиэлээхтэр кэпсээҥҥит.
– Суох эйиэнэ. Дьэ сылдьыбатах киһи сырытта - Бэрэгэй Биэрэ олоппос ылан биэрдэ. Мииккэ эҕэрдэлэспитэ буолан малах эрэ гынна. Уонна талгытыгар тирии имитэн таллырҕатар.
– Тохтуу түс таллырҕатыма. Ыалдьыт кэллэ дии кэпсэтиий - Биэрэ эрин соруйа үөрэммитинэн этэр. Онуоха биирдэстэрэ дүлүҥ лаппычаҕар олорон, атыыһыт сирэйин өрө мыҥыыр.
– Күөх от саҥа бытыгыраан эрэр. Тиҥэһэбит арычча көнө түстэҕинэ сүүстүөхпүт. Оччоҕуна били иэспитин биэриэхпит - Мииккэ иэһин ыга кэлбитэ буолуо диэн этэр.
– Оннук буоллаҕа дии. Баччаларга этэ туох аанньа
– Дьэ уонна туох сонун? Хайдах олордугут? - Биэрэ чуумпу бүрүүкээбитигэр ыйытар.
– Кэминэн олоробут. Туох сонуна кэлиэҕэй . Арай били Баһыкка уол отой көнөн эрэр. Үлэһитэ да бэрт, дьиэ - уот тутта сылдьар. Дьоҕойон күтүөт оҥостубут киһи һэ, һэ - атыыһыт соруйан үтэн анньан этэр. Онуоха Биэрэ дьүһүнэ уларыйа түстэ. Туйаара хоһугар бу кэпсэтиини, тыыммакка да иһиллии олорор курдук.
– Баһыкка бүгүрү үлэһит үчүгэй уол - эрэ диэтэ Биэрэ кэһиэҕирбит куолаһынан, саҥата эрэ суох хаалымаары эттэ.
– Баһыкка төһө да туспа көстөр, биһиги кыыспытыгар күн аайы кэлэ сылдьар - диэн сымыйалаан кубарытта Лэбириэнтэй. Туйаара маны истэн хараҕа уунан туолла.
19.04.2024. [13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.: Көмүс содула
30 чааһа.
Нэһилиэк кулубата Баһыккаҕа ордугурҕаан куоракка үҥсүү түһэрбит. " Бэйэтэ бас билэр, хоччоххой тэллэҕэ да суох сылдьан, хайдах эмискэ байда " диэн атын да баайдар хобугунаһар этилэр. Баһыккаҕа суукка ыҥырыы суругу Чаччыына аҕалан ааҕан иһитиннэрдэ. Уол Кырбый ойууҥҥа тиийэн сүбэлэттэрэн баран, куоракка киирдэ. Үрээнньик суут тойонугар сирдээн биэрдэ. Ыйыппыттарыгар Бодойбоҕо көмүскэ үлэлээн кэлбитин кэпсээтэ. " Тоҕо эмискэ байда? диэн үҥүстүлэр"
" Көмүспүн ороспуойдартан куттанан кистээн сыппытым " диэн куотунна. Уонна ойуун сүбэтинэн уоннуу соккуобайдаах, хас да кумааҕы харчыны куду анньан биэрдэ.Онуоха ырдьыгыныы турар ыкка, эт быраҕан биэрбиттии айаҕа бүөлэнэ түстэ.
" Толору аатыҥ ким диэний?"
" Баһылай Митэрэккээнис"
" Ээ сөп. Василий Митрофанович эн дьиэлээ. Делаҥ барыта үчүгэй буолуо"
" Оттон ити кулуба уонна кинээс тоҕо миигиттэн иҥнэллэрий?"
" Аныгыскыга иҥниэхтэрэ суоҕа !Если что мин бэйэлэрин делоҕа эрийиэм. Уонна эн бу диэки өссө үчүгэйдик билиннэххинэ, мин кинилэр оннуларыгар эйигин олордуом!" - диэн өссө бэрик эрэйэрдии эттэ.
Онон Баһыкка куораттан этэҥҥэ таҕыста. Сарсыныгар Лэбириэнтэй көрсөн этэр.
– Баһыкка дьэ көнөн эрэр эбиккин.
– Онно туох баар? Онто суох миигиттэн иҥнэн куоракка үҥсүү түһэрбиттэр! - Баһыкка атыыһыты, утары көрөн туран саҥарар буолбут.
– Ээ суох. Мин туох даҕаны, хом санаата суох этэбин. Эн кэргэн ылар сааһыҥ буоллаҕа дии һэ , һэ.
– Оннук. Мин кэргэн ыйыта барыахтаахпын.
– Ол ханнаа? Кимнээх кыыстарын? - Лэбириэнтэй үрүт - үөһээ ыйытар.
– Мииккэлээх кыыстарын Туйаараны - диэн баран Баһыкка ааһа турда. Лэбириэнтэй саҥата суох туран хаалла.
Баһыкка кэһии бөҕөлөөх Туйааралаахха киирэн кэллэ. Туйаара кыбыстан сирэйэ кытаран олордо. Бэрэгэй Биэрэ үөрэ - көтө көрсөр бэйэтэ, саҥата суох буолбут. Арай Мииккэ сандалыга “лос” гына ууруллубут, култаҕар иһиттээх арыгыны көрөн, мэктиэтигэр ытыһын " лас!" гына охсоот, ойон турбутуттан бэйэтэ да соһуйда. Баһыкка эбиитин бурдугунан, оҥоһуллубут туох эрэ минньигэс астарын уурталаата. Ыт төбөтүн саҕа тойуу саахары уурда.
– Эмээхсиэн ыалдьыт кэллэ дии, чэйдэ кутталаа - Мииккэ арыгыны иһэ да илигиттэн, саҥата элбээбит. Бу нууччалар дьикти астарын истэҕинэ, мэлдьи киһи күлэ - үөрэ сылдьар курдук буолар. Күннээҕи кыһалҕа да өйгүттэн көтөн хаалар. Айах аһыллан киһи кэпсэтэр даҕаны диэн, Мииккэ арыгыны хаһан эмит да буоллар, ис иһиттэн иһиэн баҕаран кэлэр.
– Оттон били Лэбириэнтэйдээххэр аараабатыҥ дуо?! кыыстара…- Бэрэгэй Биэрэ иһигэр үөрэ олордор даҕаны, таһыгар соруйан билээри, үтэн анньан ыйытта. Кыыстарын туһунан ыйытыаҕын, Туйаарата ойоҕоско анньан сорох тылларын, таһаарбакка төттөрү ыйыһынна. Үс атахтаах төгүрүк остуолга, төрдүөн олорон аһаатылар.
– Эс ол атыыһыт тыла диэхтээн, уу диэбитэ хаар, хаар диэбитэ уу - Баһыкка бу ыалтан кыыстарын ыйытаары, эр санаатын киллэрээри, кыратык арыгы испитэ саҥата эмиэ элбээбит.
– Лэбириэнтэй оннук бөҕө буоллаҕа. Көр көнөн эрэргин көрөн, кыыһын сыыттаары сымыйанан кэпсээтэҕэ дии - Биэрэ кэпсэтии тимэҕин төлө тардар.
– Ол манна кэлэ сылдьыбыта дуо? Туох диэн кэпсиир?
– Кэлэн. Мин кыыспар Даасыҥкаҕа күн аайы сылдьар диэбитэ.
–
– Үөрүүбүттэн ытыыбын ! Оҕом туһугар. Бу нуучча арыгыта киһини үөрдэр да, ытатар да быһыылаах - Мииккэ бөтөн ылар. Баһыкка эмискэ ойон туран таһырдьа ойдо. Дьиэлээхтэр соһуйан ,бэйэ бэйэлэрин көрүстүлэр.
– Ити баар ытаан ньолҕоруйа олорон, күтүөт буолуохтаах уолу куоттардыҥ! - Биэрэ оҕонньоругар этэр.
– Мин дуо? Хайаатым?
– Эн буолумуна! - Биэрэ этээтин кытта Мииккэ ойон тахсыбытын курдук, эмиэ эмискэ ойон киирдэ. Илиитигэр саа тута сылдьар.
– Оо бачах күтүр! - Бэрэгэй Биэрэ соһуйар.
– Мэ үөрүүҥ бу баар. Арыгы үһү дуо үөрүү. Бу баар саҥа саа !- Баһыкка Мииккэҕэ сааны туттарда.
– Иэхэйбиин ! Түүл дуу илэ дуу. Утуйа сытабын дуо эмээхсиэн? Ыл кымаахтаа эрэ! - Мииккэ эппитигэр Биэрэтэ өс киирбэх дьээбэлээн кымаахтыыр - Айака, айака ыалдьар түүл буолбатах илэ эбит !
– Мин саҥа дьиэбэр сарсын эһигини уот аһатарга, алгыстыыр дьоро күммэр ыҥырабын - Баһыкка этэр.
– Бэрт дии. Сарсын дьэ бары тиийиэхпит.
– Ол эрээри онтон төттөрү бэйэҕит эрэ кэлэҕит?
– Ол аата?
– Эһиги кыыскыт Туйаара, ол дьиэҕэ миигин кытта хаалыаҕа - Баһыкка Туйаараны кууһар. Кыыс үөрэн уолу иэдэһиттэн, сыллаан " чоп " гыннарбытын билбэккэ хаалла.
– Иэхэйбиин. Оҕом сөбүлүүр киһитигэр тахсан ыал буолан , төрөтөр оҕону төлкөлөөн, иитэр сүөһүнү күрүөлээн биһиги бииспит ууһун салгыырыттан, үөрбэт бэйэлээх буолуохпут дуо? - Бэрэгэй Биэрэ үөрүүтүттэн хараҕа тырымныыр. Хараҕын уутун былаатын уһугунан соттор.
– Көр бу " уол оҕо биир күн ат өрөҕөтүгэр, биир күн ат уорҕатыгар " диэн мээнэҕэ эппэтэхтэр эбит. Баһыкка тулаайах муҥнаах уолга, Аар Айыы Тойон, үтүө хараҕынан имнэнэн, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан сылдьан, сап саҕаттан салҕанан сандаарыйа күөрэйэн тахсыаҕа ! - Мииккэ саҥата суох бэйэтэ, айаҕа аһыллан , хоммут уоһа хоҥнон, өрөөбүт уоһа өһүллэн өссө да элбэҕи эттэ.
Туйааралаах Баһыкка тахсан алаас кытыытынан хаамыстылар. Туйаара Баһыкката кэлэрин төһөлөөх күүттэ этэй. Төһөлөөх хараҕын уутун тохпутай. Ол бэйэлэрэ билигин хаһан да ыытыһыа суохтуу, ыбылы куустуһан турдулар.
Бүттэ.
21.04.2024.
Укажите e-mail или номер телефона для связи:
Опишите причину жалобы:
Былыр көмүстээх тайҕаҕа, Бодойботтон дьон көмүс сууйан
байан -тайан кэлэллэрэ.Көмүс хаһан баҕар ыар -нүһэр
тыыннаах,алдьархай ааҥнаах буолара. Дьон көмүскэ
харахтара хараҥаран ,киһини да өлөрөллөрүн кэрэйбэттэрэ.
Сорохтор умса-төннө түһэн үлэлээн,хамсаан көмүһү
булаллара.Сорохтор бэлэм көмүһү көрдөөн,үлэлээн
эрэҋдэммэккэ түҥ тыаҕа тоһуурга манаан сытан халаан
ылаллара.
Ол курдук хара тыаны хаххаланан, түөрт киһи тоһуурга манаан
сыталлар.
Бүгүн манаабыттара үһүс күнэ.
Биир саҥа көнөн эрэр, атыыһыт Бодойбоҕо ааспыта. Икки
сыарҕалаах акка өрөһөлүү таһаҕас тиэнэн ааспытын ,бу
түөкүттэр" сыыс түһэриэхтэрэ" баара дуо ..саһан сытан
көрбүттэрэ.
– Бүгүн үһүс күнүгэр төннөр ини.
– Ити туоҕу ыырдан,тиэнэн ааспыта буолуой?
– Биллэн турар эт,арыы күндү түүлээҕи көмүскэ мэнэйдэһэ
бардаҕа.- Кэтээн сытааччылар тэһийбэккэ,тулуйбакка
арааһы кэпсэтэллэр.
– Кинилэр үһүөлэр этэ дии .Анараттан эбиллэн кэлбэттэр ини -
сэҥийэтигэр абына-табына ньуолах бытыктаах киһи
бэрдээнин имэрийбэхтээн ылар.
– Биир эдэр улахан үскэл киһи баара,мүлчү - халчы
тутуннахпытына бэйэбитин былдьатаайахпыт- хатыҥыр эдэр
уол саллыбыттыы көрүтэлиир.
– Куттанар эрээри тоҕо кэлсибиккиний!?-Бас көс киһилэрэ
хобдьоорор - Эн бар аартык айаҕар баран олор.Иһиллээ,иһэр
сибикилэрин биллэххинэ суордуу саҥараар!-уолу соруҋан
атаарда.
Уонна хоонньуттан сүөһү очоҕоһугар, кутуллубут испиириттэн
хончоҕорго кутан уулаата.
Икки киһи исиһээри чугаһаатылар.
– Сотору баар буолуо .
– Дьыала испииргэ буолбатах,көмүс наада биһиэхэ.
– Ити уолу хайыыбытый?
– Онуоха, маныаха диэри сылдьан эрдин.
– Онтон ол хайыыгытый?эдэрэ бэрт ээ…
– “Өбүгэлэригэр утаарыахпыт”-Сэксэгэр Бытык ол-бу диэки
олоотоон мэлээриҥниир.
Сэбилэниилэрэ диэн икки бэрдээн ,биир тыатааҕы тайыыта.
Ол олордохторуна уоллара, суордуу таҥалайын таҥсынна.
Үһүөн сытар сирдэригэр кирийдилэр.
Сотору ат тыбыырара иһилиннэ.Икки сыарҕалаах аттаах дьон
иһэллэрэ көһүннэ.
Барбыттарын курдук үһүөйэхтэр эбит.
Арыый чугаһатан баран ытыахтаахтар этэ да ,кэлэн
иһээччилэр ыттара, дьон баар сибикитин билэн үрэн
баргыйдылар.Атыыһыт ону сэрэйэн саатын ылан эрдэҕинэ,
бэрдээн тыаһа өрө хабылла түстэ.Ой дуораана буолан
сатараан эҥсиллэн сис устун тарҕанна.Атыыһыт таба
саҕынньаҕыттан, түү бурҕас гына түстэ да ,тиэрэ баран түһээт
тыынын харбаһан кулуннуу мөхсө сытта.
Бэрдээннэр тыастара баһырҕаата.Улахан багдайбыт
сылгыһыт, атыыһыт саатын хаба тардан ылаат маска
сөрүөһүннэ.Иккис атыыһыт хамначчыта эмиэ туукка саалаах
эбит.
Икки өттүттэн ытыалаһыы түмүгэр ,Сэксэгэр Бытык
табыллан ,хараҕа барбатах балык миининии көрөн
хардырҕыы сытта.Дьабадьытыттан хаан сынньылыйан
хаарга таммалыыр.Бытыга аҕыйахта сэпсиҥнээт, налыс
гынна.
Баарыан аартык айаҕар кэтэбилгэ барбыт уол,саһа сытан
дьулаан көстүүнү көрөн ,куттанан салыбырыы
олордо.Кириэстэнэн сапсыммахтыыр.Ол олорон
“Баһылыга"кинини сарылаан ыҥырарын иһиттэ.
“Ол сааны ыл уонна ытыалас!”- Баһылык уол кэлбитигэр
көбүөлээтэ.Уол Сэксэгэр Бытык халлаан диэки, хантайан көрө
сытарыттан этэ саласта. Сааны ытыстыбыт киһиттэн, нэһиилэ
арааран ылла.
– Бар .Эргийэ сүүр.Ойоҕосторуттан киирэн ытыалаа!- Баһылык
уолу сибигинэйэ былаан бардьыгынаата.
Уол эргийэ барда.
Баһылык Атыыһыт биир хамначчытын бааһырта. Биир
уордаах ыттара кинилэри үрэрэ бэрдин сөбүлээминэ, ыты
хаптаччы ытан кэбистэ.Иккис ыт кутуругун купчуппутунан
иччилэрин кэннигэр түстэ.
Айанньыттар ытыалаһа сытан ботуруоннара бүттэ .Атыыһыт
хамначчыта ботуруон ылаары сыарҕаҕа үөмэр.Ат саа
тыаһыттан тэһииркээн, суолтан туора ойон
тахсыбыт.Муоһата сыарҕа анныгар киирэн ,ханньаччы анньан
тохтоппут.Хамначчыт сыарҕаттан ботуруон ылаары хасыһан
эрдэҕинэ ,мэник буулдьа иҥсэлээхтик иһиирэр тыаһын кытта,
чабырҕайын хайа суруйан ааста.Киһи бэргэһэтэ ыраах
эһилиннэ.Бэйэтэ сыарҕаҕа умса баран түстэ.
Бу кэмҥэ Атыыһыт сылгыһыта ботуруона бүтэн мастарынан
хаххаланан түөкүттэргэ чугаһаан истэ. Хамначчыты ытыалаан
баран ,өссө ииттэр кэмнэригэр Сылгыһыт өстөөхтөрүгэр
сүүрдэ.
Сүүнэ улахан киһи кинилэр диэки сүүрэн баадыйалаан иһэрин
бандьыыттар салла көрдүлэр.Сотубуордарын мүлчү -халчы
тутан ииттиэхтэригэр диэри, Сылгыһыт сүүрэн
кэллэ. Бандьыыты саатын туора хаһыйаат сыҥаахха
сырбатта.Киһи атаҕа адаарыс гынна .Онтон иккис киһитигэр
эргиллэн эрдэҕинэ Баһылык тайыынан ойоҕоско ньим
гыннарда.Тайыы мас уга чоройбутунан тобуктуу
түстэ. Баһылык этэ да тардан көрбөккө, тыынын салҕаан
кэбистэ.
Онтон дөйөн баран өйдөнөн баһын буккуҋа олорор
кыттыгаһын, эмиэ тайыынан өтөрү түһүөн санаан баран
тохтоото.
“Көмөлөһө түспүтүн кэннэ кэлин сайылыам!“дии санаата.
Иккиэн били уолларын ыҥыра сатаатылар.
– Били уол тоҕо эрэ сүттэ !
– Күрээтэҕэ дии.Тыллаан биэрэрэ буолуо!
– Чэ хомуна охсон барыах .Ол уолу ир суолун ирдээн
кэбэҕэстик тыллаһар.Айаннаан испит дьон сыарҕаларын,“дьууктуохха наада”- Бандьыыт Баһылыга “идэһэбин
астыам"диэбиттии
хасыһан бэрэмэдэйгэ ыга симиллибит көмүһү буланнар
харахтара сырдыы түстэ.Илиилэрэ салҕалас буолбут.
– Дьэ хайдах үллэстэбит.?-диэн ыйытыыттан Баһылык,
кыттыгаһа баарын саҥа билбиттии көрөн сирэйэ дьэбин
уоһуйда.
– Бар! өлбүт дьоннору хаарынан саба тарый.Кэлин
быһаарыахпыт ! -диэн көбүөлээтэ.
Кыттыгаһа ону сэрэйбэттээх бэйэлээх буолуо дуо.
Көмүс үллэстии хаһан баҕарар хаан тохтуулаах буоларын
этинэн ,хаанынан билбитэ.
Ол иһин хааһахтаах көмүһү хасыһа олорор Баһылыгы
таайыынан сүнньүн буккуйуон баҕарбыта да тохтоото.
Онон Бодойботтон байан - тайан дойдулаан иһэр дьону, халаан баран икки бандьыыт аны, көмүстэриттэн көҥөнсөн бэйэ бэйэлэрин өлөрсөөрү манаһар курдуктар.
(Салгыыта бэчээттэниэ )
Ородьумаан
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:
Көмүс содула
2 чааһа
Баһылыга соруйбутугар иккис бандьыыт дьон өлүгүн, хаарынан саба
тарыйаат ,харыйа лабаатынан чөмөхтүү
быраҕаттаата.Сэксэгэр Бытыгы суордар, хараҕын бэлиэр
оҥпуттар.
Сыарҕаттан өлөртөөбүт дьоннорун, өйүөлэрин хостоон
сиэтилэр.
Билигин аҕай дьону сэймэктээн баран, аҕынньалара да төллөн
көрбөккө аһыыллар.Хаарга тохтубут хааны хабыалыыр,
суордартан туох да уратылара суохтар.
Аһаан бүтэн били күрүөйэх уолларын суолун хайан көрдүлэр.
– Ол иһин даҕаны сэрэйбит сэрэх,дьоҥҥо тыллыы барбыт.
– Эрдэ дьакыйан кэбиспэккэ сыыспыппыт !- икки бандьыыт
төннөн кэлэн, сыарҕалаах аттарын суолга киллэрэн
айаннаатылар. Баҕар уол манан ааһыа диэбит сирдэринэн
быһалыы бардылар.
Ол кэмҥэ Күрүөйэх уол куотан испитэ.
Уол кинилэргэ биир баайга хамначчыттыы сылдьан
күрээбитэ.Уолу аһара атаҕастыыллара бэрдин иһин атах
,балай барбыта.
Кини эмиэ хаһан эрэ истиҥ эйэҕэс ийэлээх,амарах аҕалаах этэ.
Күҥҥэ көрбүт соҕотох оҕолорун харахтарын,харатыныы
харыстаан ,бүөбэйдээн ииппиттэрэ.Уол төрөппүттэрэ
кырдьаҕас буоланнар ыалдьан өлбүттэрэ.Ол кэнниттэн
кинини нэһилиэк кинээһэ, биир баай ыалга олохтообута.Икки
ынахтарын,биир борооскуларын сиэтэн уолу көһөрөн
ылбыттара.
Баһыккаҕа дьэ ыарахан олох саҕаламмыта.Аанньа да
аһаабакка хотоҥҥо хоммотун эрэ аньыыта этэ.Эбиитин баай
оҕолоро күлүү -элэк оҥостоллоро.
Улахан уоллара итирэн баран,тэбэрэ ,охсоро көҥүл этэ.
Биир оннук мучумаан кэнниттэн Баһыкка тыаҕа түспүтэ.Атах
балай сылдьан бу куоппут дьонун кытта булсубута.
Баһыкка бу дьону кытта Көмүстээх тайҕаҕа барсан ,үлэлээн
бэйэтин олоҕун оҥостор санаалааҕа.Маннык дьонтон
өлөрөн - өһөрөн туран, көмүстэрин былдьыылларын билбитэ
буоллар кинилэргэ кыттыһан да бэрт.
Баарыан кини Сэксэгэр Бытык өлөн хараҕын быччаччы көрөн
сытарыттан, кута көтө сыспыта.Буолумуна уол хаһан итинниги
көрбүтэ баарай.Кини саанан куттаан баран былдьаан
ылыахтара дии санаабыта.Баҕар ол кини
кэнэниттэн,
итэҕэйимтиэтиттэн буолуо.
Уол тохтоон чөҥөчөккө сынньана олордо.
Төрөппүттэрин санаан хараҕын уута ыгыллан таҕыста.
Ама да аас -туор ,олох ааҥнаан ,быстар дьадаҥытык
олорбуттарын иһин үчүгэйдик да олорбуттар.Төһөтүн да иһин
самнайбыт балаҕаннарыгар бур,бур буруо таһааран
олордохторо дии.
Уол арааһы саныы олордоҕуна ханна эрэ саа тыаһа өрө
хабылла түһээтин ,буулдьа ыйылаан кэлэн таҥаһын сиирэ
ааста.
Уол илиитигэр тута сылдьар бэрдээнин ииттэ охсон сыгынах
кэннигэр ыстанна.
– Баһыкка кэл үтүөнэн.!
– Барыҥ бэйэҕит ,мин туспа барыам.
– Үчүгэйинэн кэлбэтэххинэ манна "
дьаһайан” баран барыахпыт !
– Миэхэ сүтэрэрим суох,миигин да ытыалаһыа суоҕа диигит
дуо!?-уол синигэр түстэ - ааһа туруҥ бэйэҕит !
Куттанымаҥ мин кимиэхэ да кэпсиэм суоҕа- Баһыкка эппитин
кэннэ чочум буолаат, Бандьыыт баһылыгын саҥата
сөҥөдүйдэ.
– Дьэ Баһыкка дьоҥҥо тыллыыр күннээх буоллаххына
сэрэнээр!
Син биир булан,баскын хатарыам!
– Ааһыҥ ,барыҥ!Кэпсээтэхпинэ бэйэм баһым барар буоллаҕа
дии . Тоҕо кэпсиэхпиний !-уол үөгүлээн этэн баран кэтэһэн сытта.Кыттыгастара
ааһа барар тыастарын иһиттэ.
Икки бандьыыт сыарҕалаах атынан айаннаан иһэллэр.Икки
хайдыһар суол кэлбитигэр.
– Чэ манна тохтоон баран,көмүспүтүн үллэстиэххэ,уонна мин
туһунан барыам- диэн аргыһа эппитигэр, Баһылык өс киирбэх
тохтоото.
Бэрэмэдэйиттэн лис курдук, ыарахан кыһыл көмүстэри
таһааран иккигэ үллэрдэ.
Баһылык туох буолан тэҥҥэ үллэрбитин амырыын аргыһа
сөҕө санаата.Өлүү көмүһүн илиитэ салҕалаабытынан,
төҥкөйөн хомуйан мөһөөччүгэр хаалыы турда.Баһылык
көхсүн хараҕар харыс уһуннаах быһаҕы батары
оҕуста.Төттөрү сулбу таһыйан ылаат, аны хонноҕун анныгар
“ньим!” гыннарда.
Киһи айаҕыттан күүгэннээх хаан
сынньылыйан,бобуллаҥнаата.Түүрүллэ түһээт ньим барда.
Баһылык киһитин хаарга саба тарыйаат айанныы турда.
Нэһилиэккэ тиийэн билэр атыыһытыгар киирдэ.
– Оо здорова Иннокентий,хаҋа хантан көһүннүҥ?-сааһыра
көрүстэ.баран эрэр нуучча бааһынайа атыыһыт уруйдуу
–Тайҕаҕа көмүс сууйа сырыттым.
– Золото наверно много добыл.Давай проходи. Сылдьар ыалдьыт буол.
– Син аҕыйаҕы булуннум-Лэгэнтэй сыгынньахтанан киирдэ.
Атыыһыттыын арааһы кэпсэтэн арыгы истилэр,аһаатылар.
Аҕыйах көмүһү харчыга атастаста.
Ол олордохторуна Хаартыһыт Хаанньа киирдэ.Лэгэнтэйи
хаартылыахха диэн кучуйда.
Бастаан бандьыыт атамаана кэтэмэҕэйдээтэ
эрээри.Баартаах баара өтөн ,уонна испит арыгыта дьайан
,хаартыһыттар балаҕаннарыгар барыста.
Хаартыһыт бөҕө мустубут эбит.
Бастаан оонньууругар дэлби сүүйдэ.
Ол кэмҥэ атыыһыт кыыһа киирдэ .
Лэгэнтэй ол дьахтары эрдэттэн да билэр буолан,бэйэтигэр
тардан ылан кууспахтаата.
Санаата көнньүөрэн аллааҕымсыйан алтан болуускалары
сиэбиттэн ытыһан ылан өһүөҕэ ыста.
Манньыаттар ыһыллыбыттарыгар дьон ону хомуҋан
булумахтастылар.
Атыыһыт кыыһа мичээрдээбитинэн Лэгэнтэй түһэҕэр олордо.
– Мэ бар арыгыта ылан кэл!Мин бүгүн күндүлүүбүн -Лэгэнтэй
дьахтарга киһиргээн биир киһини арыгы ыллара ыытта.
Кэлин лаппа холуочуйан харчы бөҕөнү сүүттэрдэ.
Хата онтон кыһаммат.Билигин кини баай киһи .Кини
атыыһыкка тыҥырах саҕа көмүһү атыылаабыта.Кини аара
бэрэмэдэй муҥунан көмүһү кистээбитэ.
Атыыһыт Лэбириэнтэй, кырасыабай кыыһын Лэгэнтэй төһө элбэх
көмүстээҕин биллэрээри соруйан хаартыһыттарга ыыппыта.
Лэгэнтэй лаппа хотторон барда.
Атыыһыт кыыһын ханна эмит илдьэ барыан баҕарда.
– Чэ ханна барабытый Дашенька.?-сүүлэ киирбиттии
оботтоохтук көрөн ,дьахтар самыытын туппахтыыр.
– Биһиэхэ барыахха,кыра дьиэбитигэр ким да суох-дьахтар
маны эрэ күүппүттүү, атаахтаабыттыы туттан уураан “чоп”
гыннарда.
Лэгэнтэй биирдэ өйдөөбүтэ атыыһыт кыра дьиэтигэр баар
эбит.
– Кеша төһө элбэх көмүстээххиний?
– Элбэх бөҕө буоллаҕа дии..чэ кэл манна.
–Тохтоо .подожди..үчүгэйдик кистээбитиҥ да?ороспуойдар
булан ылыахтара.
– Булбаттар.
– Ханна кистээбиккиний?
– Тыаҕа..
– Тыаҕа ханна ?
– Киһи уҥуоҕугар ..чэ кэлиий..-Лэгэнтэй итирэн чалбаччы
көрбөхтүүр.Онтон атыыһыт кыыһа этэр.
– Чэ ол туһугар иһиэххэ.
– Туох туһугар?
– Эн биһикки туспутугар - Дьахтар сыстаҥнаабыта буолар.
Лэгэнтэй иһэн баран итирэн сүтэн барда.
Хараҕар өлөртөөбүт дьоно сиилээбиттии көрөллөр.Күлэн
күһүгүрэһэллэр.
Лэгэнтэй сарсыарданан уһуктан кэллэ.
Тамаҕа кууран.Тыла чороччу хаппыт.Харбыалаһан туран уу
иһэн киллиргэттэ.
Атыыһыттаахха тахсыбыта.Атыыһыт суох.
Кыбыыттан атын тутан көлүннэ.
Тиэтэйэ саараҋа,көмүс кистээбит сиригэр ойутта.
Биэрэстэ курдук барбахтаат кистээбит сиригэр тиийдэ.
Ханнык эрэ аттаах дьоннор түөрэ хаһан булан илдьэ
барбыттар.
Соторутааҕыта барбыттарын туоһута,аттарын сааҕа буруолуу
сытар.
Бэрдээнин бэлэм туппутунан суолларын хайан эккирэттэ.
Хайа хапчааннаах сиригэр дылы сырыста.Хапчааҥҥа кэлбитэ
икки ыҥыырдаах ат бааллан тураллар.
Саатын бэлэм тутан суолларын көрдө.
Тааска ыттыбыт суоллара баар.
Үөһэ диэки олоотоон хантаарыҥныы турдаҕына бүтэй тыас
“пас “гынна.
Буулдьа Бандьыыт атамаана Лэгэнтэй сүүһүгэр түһэн, кэтэҕэ
кэдэс гынна.Бэргэһэтэ эһилиннэ.
Тиэрэ баран түстэ.Сүүһүн дьөлөҕөһүттэн хаан өрө
тыгыалаата.
Атыыһыт Лэбириэнтэй ыппыт эр бэрдин ,хайгыыр саҥата таас быыһыттан
иһилиннэ.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:
Көмүс содула
3 чааһа.
Баһыкка амырыын атастарыттан, атырдьах салаатыныы арахсан, атах балай айаннаан истэ. Дэлби тоҥон, аччыктаан, айаннаабыта иккис күнэ. Ханна тиийэн туох дьылҕаланара биллибэт. Барар сирэ баҕана үүтэ, кэлэр сирэ кэлии үүтэ буолан, уол санаата түстэ. Бэрдээнинэн эрдэҕэс улары ытан үссэннэ. Үһүс күнүгэр сырата-сылбата быстан, нэһиилэ хааман биир кыра алааска, кыстык угун саҕа балаҕаны көрдө. Киириэн дуу, кииримиэн дуу саараан турда. Сэргэҕэ биир ат бааллан турар. Өр чуҥнаан баран киирдэ. Оҕонньордоох эмээхсин билбэт саалаах киһилэрэ киирбитигэр тэһииркээбиттии көрдүлэр.
— Дьиэлээхтэр кэпсээҥҥит.
— Суох эйиэнэ…
— Суох.
— Киирэн олор. Кэпсээ хайа дойду оҕото эбитиҥ буолла? – оҕонньор талах олоппос ылан биэрдэ. Уол ыйытыыга хоруйдаабакка, таҥаһын уһулла.
— Хайа диэки айаннаатыҥ? Кэл олорон чэйдэ ис – эмээхсин лэппиэскэ, үөлүллүбүт собо уурда. Уол аччыктаан аһыырын быыһыгар ,кини диэки атыҥыраабыттыы көрөллөрүн сэрэйдэ. Буолумуна, билигин көмүс умсулҕаныгар араас ороспуой бары сылдьыан сөп. Уол ыйыппыттыы көрөр харахтарга туох диэн хоруйдуон токкуйдуур.
— Эһиги миигиттэн куттанымаҥ. Мин бандьыыт эҥин буолбатахпын. Хаһан эрэ мин эмиэ дьон курдук ийэлээх аҕалаах этим. Кинилэр күн сириттэн күрэнээттэрин кытта, баайга хамначчыттаабытым. Сүөһүбүтүн, сылгыбытын бэйэлэригэр көһөрөн ылбыттара. Быһалыы эттэххэ, мин кинилэри кытта тапсыбакка, атах-балай барбытым – уол кырдьыгынан этэригэр тиийдэ. Кырдьаҕастар уол сымыйалаабатын сирэйиттэн-хараҕыттан
көрөн сэрэйдилэр. Уолу аһыммыттыы көрөллөр.— Ол баай киһи ирдээн кэлбэт ини – эмээхсин ыйытар
— Араллаам
мыт, этиһиибит түмүгэр «уонна хаһан да кэлиэм суоҕа» диэн тахсан барбытым.
— Билигин хайа диэки барар санаалааххын? — эмээхсин көхсүн этитэр. Уол саҥарбакка олорбохтоото.
— Чэ, бүгүн манна хонор ини. Сарсын быһаарыа буоллаҕа. Ханна эмит уруулаах буолаайаҕын? – оҕонньор хата уол мух-мах буолан олордоҕуна саҥарда.
— Турар бэйэм бу. Биир аҕабынан эдьиийим баара ханна эрэ кийиит буолан сүктэн барбыт үһү.
— Оо дьэ, тулаайах сордоох эбиккин дии. Онуоха-маныаха диэри биһиэхэ олорон эрдэххинэ…
— Эһиги иккиэйэххит дуо? – уол аҕыйах да кэмҥэ олорор сирдэммититтэн үөрдэ.
— Биһиги икки оҕолоохпутуттан, уолбут ыал буолан туспа көспүтэ. Кыыспыт быйыл уон аҕыһын туолла. Кыыс убайын ааҕар барбыта. Нэһилиэк мантан чугас. Манна тэһийбэт буолан бара турар. Таарыйа саҥаһыгар оҕо көрсөр. Сарсын кэлиэҕэ – эмээхсин уол туох диир эбит диэбиттии көрөн ылла. Уол ийэтинии арыы саһыл хааннаах, маҥан субалаах, аҕатыныы кэтит сарыннаах, ортону үрдүнэн уҥуохтаах. Санаарҕаабыттыы унаарыччы көрбүт ыраас харахтаах. Эрдэ манна сылдьан киэптээн ааһар дьоннордооҕор чыҥха атын. Киэһэ уол кэтэҕэриин ороҥҥо, сылаас дьиэҕэ тэбэн көрбөккө утуйда. Сарсыарда турбута кырдьаҕастар бэлиэр турбуттар. Бүгүн уол санаатыттан оҕонньорго көмөлөстө. Атынан от тиэйэн аҕаллылар. Куруҥ мас охторон эрбээтилэр. Оттуур сирдэрэ манна баар эбит. Ол иһин манна балаҕан туттубуттар. Хотонноругар түөрт ынахтаахтар. Икки борооску көстөр уонна икки соторутааҕыта төрөөбүт ньирэй баар. Киэһэлик уол тэһийбэккэ көмүлүөк оһох иннигэр мас кыччайа олордо.
— Ийээ, мин кэлэн иһэммин… – кыыс саҥата чаҕааран иһэн, эмискэ уол баарын көрөн симиттэн тохтоото. Иккиэн көрсө түстүлэр. Кыыс уһун суһуоҕун икки гына өрүммүт. Уолу сөхпүттүү көрөн, хараҕын симириҥнэтэр, кыламанын сапсынар.
— Кэллиҥ дуо тукаам. Ити биһиги ыалдьыттаах олоробут – эмээхсин кыыһа соһуйбутун көрөн эттэ – убайыҥ аах хайдах олороллор?
— Этэҥҥэ… кыра уоллара хааман тоотойо сылдьар – кыыс Баһыкка диэки кылап гына көрөн ылар.
— Оо, оокобун даа… Сарсыҥҥа дылы бара сылдьыллыа – эмээхсин остуол тардар. Баһыкка аҕыйах күн бу ыалга олордо. Оҕонньор көмөлөһөөччүлэнэн эһиилги маһын тиийэ эрбээн саһааннаата. Бүгүн сааскы халлаан ириэрэн баран тоҥорбут буолан, кыылга сойуолуу бардылар. Ол аата хаар үрдэ мууһурбут буолан ,кулааһай атаҕын тыһын аалларан дьуххарытар. Ол кэмҥэ ыт хаарга уйдаран, көҥүл ситэн ылар. Баһыкка оҕонньордуун биир буур кулааһайы эккирэттилэр. Баһыкка ыт күөйэр кэмигэр ыраахтан бэрдээнинэн ытан кыылы охтордо.
Иккиэн сүлэн, астаан дьиэлэригэр өттүк харалаах кэллилэр. Саас эт быстарыытыгар хара сиэри эмээхсин кыыһынаан үөрэ көрүстүлэр. Туйаара уолу истиҥник көрөн ылар. Баһыкка ис киирбэх кыыһы эмиэ уора-көстө кыҥастаһар. Баһыкка бу ыалга икки нэдиэлэ курдук олордо.
— Бүгүн баран көрөрүм дуу…
— Хайа диэки бараҕын Баһыкка? – оҕонньор уол эппитигэр ыйытта. Туйаара уолу эмиэ ыйытардыы көрдө. Уолу кытта син кыратык кэпсэтэн билсибиттэрэ. Баһыкканы кыыс ыытыан баҕарбата өтө көстөрө.
— Хайа эмит диэки баран үлэ көрдөммүт киһи – Баһыкка аат эрэ харата саҥарда.
— Букатын тугу даҕаны булбатаххына биһиэхэ кэлиэҥ буоллаҕа, тугу эмэ тобулуохпут – оҕонньор эппитигэр кыыһа «туох диир эбит» диэбиттии кылап гына көрөн ылар.
— Сөп, аймахпын булбатахпына кэлиэм – диэтэ. Уолга өйүө бэлэмнээтилэр.
— Туйаара ити уолу тахсыһан атаар — ийэтэ кыыһын уолу сөбүлээбитин сэрэйбэттээх бэйэлээх буолуо дуо. Ол иһин атаартарда.
— Билигин хайа диэки бараҕын? – Туйаара дьиэттэн тэйэн турбахтыы түһэр кэмнэригэр ыйытта.
— Илин эҥэр диэки барыам – уол ханна барарын бэйэтэ да билбэтэр хоруйдаата. Саҥата суох турбахтыы түстүлэр.
— Туйаара, эн миигин күүтүөҥ дуо?
— Күүтүөм. Эдэрдэр истиҥник көрсөөт, икки аҥы бардылар. Баһыкка барбахтыы түһээт, эргиллэн далбаатаата. Кыыс уол көстүбэт буолуор диэри көрөн турда. Баһыкка баран иһэн икки аттаах киһи утары иһэллэрин көрдө. Хахыйах кэннигэр түстэ. Аттаах дьон чугаһаан
кэллилэр. Саҥаларыттан иһиттэххэ, холуочуктар быһыылаах.— Били оҕонньордооххо таарыйан ааһыахпыт.
— Арба, кэрэ бэйэлээх кыыстаахтар этэ дии.
— Оҕонньордоох эмээхсини итирдэн кэбиһиэххэ наада..аам! Барахсан үчүгэй да кыыс – диэн дьон кэпсэтэн ааһарын Баһыкка иһиттэ. Барбыттарын кэннэ таҕыста. «Тугу кэпсэппиттэрэ буолла… Туйаара туһунан эппиттэрэ буолуо дуо?» – уол саараан турда. Олорбохтуу түһээт, төттөрү хаамта. Кэлбитэ мааҕыҥҥы дьон аттара Туйааралаах олбуордарын таһыгар бааллан тураллар. Уол туох диэн төттөрү киириэн саллан, алаас саҕатыгар күүтэ сырытта. Сотору дьиэттэн Туйаара таҕыста. Кэнниттэн биир киһи батыһан таҕыста. Кыыһы кууһа сатыыр.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:
Көмүс содула
4 чааһа.
Аттаах кэлбит дьонтон биирдэстэрэ, Туйаараны иннин күөйэ сылдьар. Онтон устунан кыыһы ханна эрэ соһо сатыыр.
" Ийээ! " - диэн кыыс хаһыытыыр. Баһыкка тулуйбата кинилэргэ дьулуруйда. Сулбу - салбы хааман тиийэн,ол киһини санныттан тарта.
– Тохтоо эрэ доҕор! Кыыһы тоҕо тардыалыыгын? - Баһыкка кэлбитин көрөн кыыс үөрэ санаата.
– Эн кимҥиний?! - ыҥырыга суох ыалдьыт күргүйдүүр.
– Барыҥ мантан! Аны эһиги манна аараамаҥ! - кыыс Баһыкка аттыгар кэллэ.
– Бу кимий диибин дии!? - холуочук киһи Баһыккаҕа ынан кэллэ. Уол тонолуппакка көрбүтүттэн, чаҕыйбыттыы хараҕын куоттарда.
– Марбааһай итинник буоллаххына аны манна сылдьымаҥ ! - кыыс аҕата эттэ.
– Мэхээс чэ барыах ! Эн өссө манна арыгынан күндүлүү олороору гыммытыҥ дуо? - Марбааһай атын диэки хаамта. Иккиэн аттарын миинэн бара турдулар.
– Ити хантан кэлбит чолоҕор эбитэ буолла? - Марбааһай кыйыттар. Ат буруйдааҕын курдук тиҥилэхтиир. Онуоха ат соһуйбуттуу ыстанан иһэн, иччитэ аны үүнүн тэһиинин тардыалаабытыгар, тимир уостугана айаҕар быһа киирэн ходьоҥолуур. Ойоҕоһунан хаампахтыыр.
– Хантан билиэхпиний? Дьэ ити кыыскыттан маппыккын. Хаарыан кэрэ бэйэлээх кыыс - Мэхээс онто суох киҥэ - наара холлон иһэр атаһын, эбии кыынньаан биэрдэ.Бэлэһинэн күллэ.
– Абаккам! Ырдьаҥнаабыккын ,тиискин көтүрүтэ сынньан биэриэм ! - Марбааһай тииһин хабырынар.
– Мин туоҕум буруйай доҕор. Эн кыыскын мин былдьаабатым! Тоҕо бэйэтигэр эппэккэ, ууну айаххар омурдубут курдук турбуккунуй!
– Мэхээс хата сүбэлээ. Ити уолтан хайдах " быыһаныахха " сөбүй?
– Билбэтим.
– Сир үрдүттэн симэлиттэххэ хайдах буолуой? - Марбааһай холуочуйбучча этэрэ - тыынара элбээбит.
– Мээнэ хобдьоорума! Дьон истиэ. Тыл өс барыа. Көрөн иһиэхпит буоллаҕа - Мэхээс алы гынардыы этэр. Түһэн кыратык тохтоон табахтаатылар. Ууламмыт испиирдэриттэн истилэр.
– Дьэ " оҕобун” биир эмит түгэҥҥэ, борбуйугар сүнньүөх - буулдьа хатыырым буолуо - Мардьааһай испиири иһэн баран аһыырҕатан, талах лабаатын быһа тардан, ыстаан баран тибиирэр.
Лэбириэнтэй атыыһыт кыыһын угаайытыгар киллэрэн, көмүһү айанньыттартан халаабыт, бандьыыт атамаанын Лэгэнтэйи итирдэн баран боҕутуннарбыта.
" Уоруйахтан уоруйах уорар” дииллэринии, халыахсыты халаабыттара. Онно ити Марбааһайы кытта Мэхээһи туһаммыта. Кинилэргэ көмүс аҕыйах бырыһыанын эрэ биэрбитэ. Аны билигин ити эдэр дьонтон бэйэтэ, этэ салаһар буолбут. Билигин көмүһүн ханна кистиирин, быһаарына сатыыр. Хаардаахха суола ырылыйа сытар буоллаҕа. Биир үксүн Лэгэнтэй онтон былдьаммыта. Сайын эбитэ буоллар, ханна эрэ буорга кистиэ этэ. Дьиэтигэр кистиирэ эмиэ табыллыбат. Арыгы атыылаһааччылар, хаартыһыттар да мээнэ сылдьаллар. Арай киһи уҥуоҕун ампаара хайдаҕа буолла? Онно ким да мээнэ сылдьыбата биллэр. Онуоха - манныаха диэри, онно кистииргэ сананна. Төһө да куттаннар, хараҥаҕа онно илдьэн кистээтэ. Хата тыаллаах буолан суолун типпититтэн үөрдэ.
Кырбый ойуун туртаһы сойуолаан кэлэн иһэр. Арай кини суора киһи уҥуоҕун диэки саҥаран лоҥкунатар. Эмиэ да иччитин санныгар кэлэн түһэн, турулус - ирилис көрбөхтүүр.
– Бу күтүр куһаҕан биккэ дылы, эмиэ туохтан тэһииркээтэ?! - Кырбый ойуун сыт ылан эрэр, кулааһай курдук хантаарыҥнаата. Сиргэмтэх атыыр курдук хаһыҥыраан ылла.
Суора көтөн күпсүйэн тиийэн киһи уҥуоҕун ампаарыгар “сохсос " гына олордо. Ойуун өйдөөн көрбүтэ, хаарга суол омооно баар.
" Ким да анараа дойдуга аттаммыта биллибэт этэ .
Хайаларын суола эбитэ буолла?” диэн Ойуун суолу хайан тиийдэ. Ампаар иһигэр киирбит суола баарын көрөн,аанын арыйа баттаата. Хараҥаҕа хараҕа үөрэммитин кэннэ көрдө. Дүлүҥнэри арыйан көрбүтэ туох эрэ батаҥата баар. Ыарахан соҕус. Таһырдьа сырдыкка соһон таһааран көрдө. Көрбүтүн итэҕэйбэккэ тииһинэн ытыран көрдө. Кыһыл көмүс! Кырбый ойуун сап салҕалас буолла. Түргэн үлүгэрдик батаҥаны сүгэн, атыгар төргүүлэннэ. Ыксал муҥунан дьиэтин диэки, сиэллэрэн тамаһытта. Ампаарыгар аҕалан, ыт баһын саҕа ыадар күлүүһүнэн хатаан " халыгыр” гыннарда. Ууран турбут атах этин быһыта сынньан, ытыгар кытта суоругар эмиэ күндүлээтэ.– Дьэбин уоһуйар бэйэҥ туох бэйэлээхтэн, ыттаччы ырбайан кэллиҥ? Дьоҕойон били Маппыыскаҕар аараан кэллиҥ дуу? - эмээхсинэ ыйыта тоһуйда.
– Пахайыкпын ол диэн дьол буолаахтыа дуо эмээхсиэн - Кырбый ойуун сэбирдэх табаҕы быһыта сынньан, хамсатыгар симиннэ. Чыскынан чоҕу кыбытан уматынна. “Умуллан хаалыа " диэбиттии өрүсүһэн соппойбохтуур. Омурда уус күөрдүн курдук хапсыҥныыр.
– Туох бэйэлээхтэн үөскүн таттаран кэлбиккин, хоойго сытар хотун ойоххор кэпсиэҥ буолаарай? - эмээхсин тэһийбэккэ - тулуйбакка ыйытар.
– Онуоха - маныаха диэри кистэл буоллун эмээхсиэн. Амбаар айах муҥутаан, алааһы биир гына үрэн кэбиһиэҥ!
– Сааһыыр эккин ыкка, суорга биэрэн баран, саҥарбаттаах баҕастаах - эмээхсин кэлэйбиттии иҥиэттэр.
– Эттээҕэр баҕас барыта баар буолуо. Ыксаама диэтим симэхсин !
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
15.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
5 чааһа.
Баһыкка үлэ көрдөһө диэн бөһүөлэккэ киирдэ. Дьон Атыыһыт Лэбириэнтэйи ыйан ыыттылар.
Уол киирбитигэр, Лэбириэнтэй " киһи киирдиҥ ээ” диэн кыһаммакка олордо.
Баһыкка күүтэ сатаан баран " кэпсэтиэ суохтар " диэн төттөрү тахсан эрдэҕинэ атыыһыт дьэ айаҕын тимэҕэ сөллөн сөҥөдүйдэ.
– Туохха кэллиҥ нохоо?
– Үлэ көрдөнө сылдьабын.
– Ол миигин дьоҥҥо барытыгар үлэни, ыһа олорор диэн сурах баар дуо?
– Аһара оннук да буолбатар, туох эмит үлэни буллаҕына, баҕар киниэхэ баара буолуо диэбиттэрэ.
– Сылгыга хайдаххыный? Айаҥҥа сылдьааччыҥ дуо?
– Тойоммун кытта биирдэ Бодойбоҕо барса сылдьыбытым - Баһыкка эрдэ ханна олорбутун эҥин кэпсээтэ. Арай бандьыыттары кытта алтыһа сылдьыбытын быктарбата.
– Өссө диэ - Лэбириэнтэй дьэ сэргээтэ. Баһыкканы онуоха маныаха диэри, дьиэтигэр уонна хара дьиэтигэр оһох оттооччунан ылла. " Хара дьиэтэ " диэн атын баайдар курдук хамначчыттарын олордубат. Онно хаартыһыттары мунньан, торуойун төлөтөр, уонна арыгы атыылыыр.
Атыыһыт Лэбириэнтэй Баһыккаҕа, уолун эргэ таҥастарын биэрдэ. Кинилэргэ эргэ буоллаҕына, дьадаҥы уолга сабыс саҥа курдук. Мэктиэтигэр атыыһыт кыыһа Даасыҥка, киниэхэ сыстаҥныы сатыыр буолла.
Саас кус кэлэн Лэбириэнтэй уолун саатынан Баһыкка кустуур. Уоллара ойохтонон атын улууска көһүөҕүттэн, кус диэни амсайа иликтэр. Эбиитин Лэбириэнтэй куораттан сүнньүөх булан таһааран биэрбитигэр , Баһыкка өс киирбэх тайах ытан үөрдүтэлээтэ. Атыыһыт атыыһыт курдук Лэбириэнтэй тайах этин, хаартылаары ,көрүлээри мустубут дьоҥҥо үөлэн буһаран атыылаан харчы оҥоһунна. Быһата ыаллар эстэр айа улгум уолу сөбүлээтилэр. Саас буолан суоллар сабылыннылар. Аны күһүн суол тоҥуута Лэбириэнтэй, уолу Бодойбоҕо илдьэ барыам дии саныыр.
Баһыкка биир үтүө күн кус бөҕөнү бултаан, Туйааралаахха киирэн кэллэ. Кыыс үөрэн саҥа алайбытыттан бэйэтэ да кыбыһынна. Дьоно эмиэ уолу үөрэ - көтө көрүстүлэр.
– Дьэ кэпсээ тукаам ханан түгэнэн сырыттыҥ?
– Лэбириэнтэй атыыһыкка үлэҕэ киирдим - уол эппитигэр, дьиэлээхтэр мээнэ сэҥээрбэтилэр, ытырыктата да санаатылар.
– Онно дьон бөҕө мустар сурахтааҕа . Итирик - кутурук да ханна барыай. Кинилэргэ эн туоҕу үлэлиир буолаҕын?
– Икки дьиэнэн оһох оттобун. Билигин халлаан сылыйан, арычча сынньалаҥ. Тыаҕа эһиилги мастарын бэлэмниибит. Уонна Атыыһыт биир үөр сылгылаах эбит ону көрөбүн.
– Лэбириэнтэй уола баар дуу ? - Туйаара аҕата ыйытар.
– Уола ханна эрэ көспүт. Кыыһа баар - Баһыкка эппитигэр Туйаара уолу кылап гына көрөн ылар.
– Бэйэҥ хата атыыһыт курдук таҥастаммыккын. Сотору атыыһыт эйигин кыыһыгар сыыттыыра буолуо - оҕонньор эҕэлээхтик саҥаран күлбүтэ буолла. Балай да им дьимҥэ Туйаара үөһэ тыынара иһилиннэ.
Баһыкка Туйаараны кытта тахсан хаамса түстүлэр. Дьиэлэрин таһыттан бэс тыа саҕаланар. Хаар ирэн чарааһаабыт. Бэс туорахтара саккыраабыттара, хаар ууллан быган тахсыбыттар. Кыһын иһийэн турбут тыаҕа, халлаан сылыйан чыычаахтар үөрбүттүү ыллыыллар. Онтон - мантан кукаакылар көтөн тырыбынаһаллар.– Баһыкка мин эйигин өр да күүппүтүм - уол уураан - сыллаан барбытыгар Туйаара тыын ылан өрүсүһэн этэр.
– Мин эмиэ..
– Эн тоҕо өр баҕайы кэлбэтиҥ? Атыыһыт кыыһа….- кыыс уолу оргууй түөһүттэн аста. Туоҕу эрэ этэн иһэн кыбыста умса көрдө.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
16.03. 2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
6 чааһа.
Лэбириэнтэй атыыһыт киһи уҥуохтаах халдьаайыга чугаһаата.” Ким эмит кэтиирэ буолаарай?” диэн эргим - ургум көрбөхтүүр. Ый аҥара иһигэр, хаара биллэ чарааһаабыт. Көмүс кистээбит ампаарыгар, киһи киирбит суолун омоонун көрөн сүрэҕэ быллыгыраата. Сулбу - салбы хааман киирбитэ, кистээбит көмүһүн мэлиппиттэр. Атыыһыт ой дуораана эҥсиллиэр диэри, сарылаабытын билбэккэ хаалла. Онтон киһи уҥуоҕар баарын дьэ өйдөөбүттүү тулатын көрөр. Хараҕа мээнэ сүүрэккэлиир. Кэлбит киһи суолун хайда. Өрдөөҕү соҕус буолан үчүгэйдик биллибэт. Эмиэ да акка олорон барбыт. Ойуун дьиэтин диэки барда да, хаһан аһаабыт сылгылар суоллара элбээн, киһи туоҕу да араарбат буолла.
Лэбириэнтэй Кырбый ойуун тэлгэһэтигэр чугаһаан өҥөҥнүүр. Эмискэ үрдүгэр суор кыланан соһутта. Лабааҕа түһэн сохсоллон олорор. Атыыһыт суор хараҕын көрөн этэ тарта. Өр одуулаатаҕына, Кырбый ойуун хараҕын санатар. Лэбириэнтэй мантан атахха биллэрдэ.
Дьиэтигэр киҥэ - наара холлон кэлэн , силбиэтэнэр. Дьонун онон - манан була сатаан ыыстыыр. Лэгэнтэй ороспуойу дьууктаан баран, талаабыт көмүһүттэн ытыһын сотуннум диэ дуо. Кимиэхэ да кэпсээбэт буоллаҕа. Арай кыыһа Даасыҥка сэрэйэр буолуохтаах. Лэгэнтэйи кини албыннаан итирдибитэ.
– Туох ааттаах силбиэтэнниҥ?! Эмиэ хаартылаан харчыгын сүүттэрдиҥ дуо?! - ойоҕо Агаппыйа эрэ тимир - тамыр буолбутун ыйытар.
– Оҕо дьахтар дьыалата буолбатах !
– Эбэтэр Кылапыыраҥ чугаһаппата дуу? ! - Агааппыйа эҕэлээхтик күлбүтэ буолар.
– Хорум эрэ дьахтар! Сирэйгин үчүгэй аҕайдык имитэн биэриэм ! - Лэбириэнтэй көмүһү уорбуттарыгар ойоҕо буруйдааҕыныы силбиэттэнэр.
Аҕыйах эрэ сыллааҕыта курдук этэ,Агаша кыыс сүктэн кэлбитэ, саҥа силигилээн эрэр хахыйах курдук нарын кыысчаан, билигин кыратык сааһыран уойан, санаатыгар эриттэн сириллэн эрэр курдук. Эрин Аҕабыт кыыһыгар Кылапыыраҕа күнүүлүүр. Эрэ хантан эрэ кыйаханан кэллэҕинэ " Кылапыыратын кыайан көрсүбэтэҕэ буолуо " диэн тириитин таһынан ылынар.
Баһыкка киэһэ хара дьиэҕэ киирбитэ, хаартыһыттар бөҕө мустубуттар. Уол маны сөбүлээбэт. Түүннэри арыгылаан аанньа да утуппаттар.
" Хайа доо! Бу уол манна баар эбит дуу ?" - диэн саҥаттан Баһыкка көрө түспүтэ, Марбааһай эбит. Мэхээстиин бааллар.
– Нохоо манна бааргын дуо?!
– Баарбын туох баар?
– " Туох баар!" эҥин диэн уол өссө күтэр курдук мордьооттуур буолбут. Эчэйэ иликкэ бу дьиэттэн " хайыһардыахха" дуу тугуй! - Марбааһай үгэргиир.
– Дьоҕойон атыыһыкка күтүөт буолла ини - дэһэн истэн олорооччулар күө - дьаа буолаллар.
Арыгы иһэн холуочуйан хаартылыы олороллор.
Ол кэмҥэ Лэбириэнтэй кыыһа Дааса киирдэ.
– Оо Дашенька эҕэрдэ. Кэл чыычаах хаартыбын быһан биэр эрэ - Марбааһай күллэҕинэ, үөрдэҕинэ хараҕа симиллэн хаалар.
Дааса өс киирбэх тиийэн хаартыны быһар.
– Махтал Дашенька. Маннык кырасабысса быспытын кэннэ ,хаарты маатыска мичик аллайар буолуохтаах - Марбааһай кыыһы оботтоох харахтарынан имэрийэ көрөр.
Баһыкка наараҕа олордоҕуна Дааса кэлэн аттыгар олорор. Уонна уолга эбии сыстан биэрэр.
– Вася эн эмиэ хаартыга үөрэниэххин.
– Ол мин сатыам дуо?
– Тоҕо сатыаҥ суоҕай. Киһи түргэнник үөрэнэр. Мин эйигин үөрэтиэм - кыыс хаарты хостоон түҥэттэ. Баһыкка син ылынан оонньуох курдук буолла.
– Хайа доо. Бу уол били Туйаараҕар барбат буоллуҥ дуо?! - кэннилэригэр арыгы сытынан аҥылыйан, Марбааһай кэлэн турар.
– Ханнык Туйаара? - Дааса соһуйан ыйыппытын өйдөөбөккө хаалла.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
18.03.2024
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
7 чааһа.
Саас. Хаар ууллан харалдьык тахсыбыт. Тыа хаара ууллан систэн үрэх буолан устан, көҥүс тыаһа күллүгүрүүр. Өлүөнэ өрүскэ түһэн кытылга ырбыы буолан халыйар. Сааскы эгэлгэ өҥнөөх кустар ырбыыга кэлэн түһэллэр.
Туйаара ынахтарын көрдүү сылдьар. Күөл эмиэ тула өттө, ырбыыланан мууһун көтөхпүт. Сааскы хаар уута эбиллэн күөл кутуругар уу бөҕө киллэрбит, онно күөх төбөлөөх көҕөттөр, эгэлгэ өҥүнэн киэргэммит, моонньоҕоттор, халбалар уста сылдьаллар.
" Тыый манна кус бөҕөтө түһэн олорор. Баһыкка баара буоллар " - кыыс кустарга үөмэн чугаһаан , хаптайан көрөн олордо. Эбиитин өссө киэргэтиэхтии икки куба кэлэн түстүлэр. Кынаттарын ыһыктан, саратан атахтарынан ууну хоруйан түстүлэр. Моонньуларын куоҕатан оргууй усталлар. " Барахсаттар эчи, кэрэлэрин мааныларын эриэхсит “. Кыыс таалан көрөн олордоҕуна кэнниттэн ким эрэ хараҕын сабы тутта " Баһыкка …” диэн хайыспыта Марбааһай эбит. Кыыс куттанна, ойон туран барыах курдук буолан эрдэҕинэ Марбааһай илиититтэн харбаан ылла.
– Баһыкка диэн баран ончу " муннукка ытыыгын" дуу Туйаара.
Кини эйиэхэ эрэ кыһаммат. Онно Атыыһыт Лэбириэн мааны кыыһын кытта бииргэ хоно сылдьаллар - Марбааһай соруйан эбэн этэр.
– Ама хайаан оннук буоллаҕай !
– Кырдьык. Баай киһи кыыһын ама хайаан сириэҕэй.
– Ыыт миигин ! - илиитин эһэ охсон куотан эрдэҕинэ Марбааһай ситэн тиийэн, охторон түһэн тиэрэ баттаата.
Кыыс ыксаан кулгааҕыттан ытырда. Марбааһай абытай ыарыыттан, сарылаан баран тиэрэ түһэн, күөлэһийэр кэмигэр кыыс туран сүүрэ турда.
Өрө мөхсөн тутуһар кэмнэригэр, Марбааһай кыыс таҥаһын дэлби тырыта тыыппыт. Эргэ таҥас аанньа буолуо дуо, бэйэтэ кыраттан тырыта бара сылдьар буоллаҕа.
Кыыстара ытаан кэлбитигэр сэрэйдилэр.
– Эмиэ Марбааһай түөкүн, маныы сылдьар дуо?
– Оҕом баар суох, таҥаһын иэдэппит дии. Кимнээх буолан киммит, харыстыа көмүскэһиэ баарай. Биһиэнэ буолбутун иһин наар аанньа!Бу оҕонньор да эмиэ эр киһи элээмэтэ буолаахтаан ! - эмээхсин оҕонньоро буруйдааҕыныы ,сулана олордо. Биирдэһэ туоҕу эрэ ботугуруу олорбохтоон баран , эмискэ ойон туран, туукка саатын харбаан ылан баран таһырдьа ыстанна.
– Тохтоо барымаа! - диэн Туйаара этэн көрдө да оҕонньор сорунуулаах аҕайдык, тыа быыһыгар киирэн түһэ турда. Туйаара киирэн оронугар умса түһэн, ытаан санна дьигиҥнии сытта. Ийэтэ Марбааһай буулууруттан дии саныыр. Туйаара биир үксүн Марбааһай : “Баһыккаҥ Атыыһыт мааны, кэрэ бэйэлээх кыыһын кытта бииргэ хоно сылдьар " диэбититтэн санаата түстэ.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
19.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
8 чааһа.
Марбааһайы Туйаара кулгааҕын, быһа ытырбытыгар хаан оҕуолуур. Ону хаарынан туттар. Хаар хааны оборон кып кыһыл буолар. Онтон туох эрэ сэбирдэҕинэн сабы тутунна. Олорбохтуу түһээт, атын миинэн баран эрдэҕинэ. Оҕонньор саҥата иһилиннэ.
" Тохтоо түөкүн! Кэпсэтиэх !” оҕонньор сарылаабытыттан, лабааҕа олорбут кукаакы соһуйан өрө көтөн таҕыста. Марбааһай куттанан атын тиҥилэхтээтэ. Ол кэмҥэ саа тыаһа түптэ саалынна. Буулдьа иһиирэн кэлэн, Марбааһай кулгааҕын эминньэҕин сиирэ көтөн ааста. Ат саа тыаһыттан тэһиркээн муҥ кыраайынан ыстанна. Марбааһай эһиллэн иһэн ыҥыыр хоҥсуоччутуттан, нэһиилэ хапсан ылла. Ат туйахтарыттан хаар иһэхтэрэ ыһыллан, бурҕата турдулар. Кэнниттэн " Кэлэ баҕалаан көрөөр суолас! Иэдьэгэй мэйиигин бырдаҥалатыам!!!" - мээнэ кыыһырбат оҕонньор кыыла турбут хаһыыта, иһийэн турбут чуумпуну аймаата. Марбааһай иэнэ кэдэҥэлээтэ. Ата бөтүөхтэс буола аҕылаабытыгар дьэ, тэһиинин ыга тардан тохтотто. Ат туос бөтөрөҥ түһэн иһэн, атара сэлиинэн айаннаан устунан сэкэйэн иһэн хаамта. Марбааһай уолуйбута арычча ааһан кулгааҕын туттан көрбүтэ, буулдьа кыратык дьүккү суруйан ааспыт. Баарыан биир кулгааҕын Туйаара ытырбыта. Иккиһин оҕонньор мэник буулдьата сиирэ- халты " ыалдьыттаан " ааспыт. Онон дьиэтигэр кулгааҕа ,бүттэтэ суох буолан кэллэ.
Дьоно ыйыппыттарыгар " тыатааҕыга түбэстим " дииригэр тиийдэ.
– Тыатааҕы киһини хараҕын сөбүлээбэккэ, куйаҕатын саралыы тардарын истэр этим. Бу уол туоҕу эрэ туойар. Бандьыыттарга түбэһэ да сырыттыҥ ини. Саарбах дьону кытта куодарыһыаҥ суох этэ - аҕата, уолун кулгаахтарын көрөн итэҕэйбэтэхтии этэр.
– Эһэ арай эйигин көрдөҕүнэ, кыччайбыт хараххын сөбүлээбэккэ, куйахаҕын сабы тардар ини ! Мин аһартаан эҥин биэрдэҕим дии! Билбэккэ
эрэ ньылыгырыы тур эрэ! Сирэйгин түнэлээн биэриэм ! - Марбааһай онто суох киҥэ - наара холлон кэлбит буолан, аҕата эппитин сөбүлээбэтэ.– Чэ бар тахсан үлэлээ ! Көрбөккүн дуо оҕом кулгааҕыттан хаан бөҕө кэлбит дии! - ийэтэ эмтии туран, уолун көмүскэһэр.
**
Тыаҕа саа тыа дэлби барбытыгар, эмээхсин таҥараҕа кириэстэнэн сапсынар.
" Ити оҕонньор иирбит. Киһини дэҥнээтэ дуу хайа үөдэн ! Бэйэм да үтэн - анньан биэрдэҕим үһү" - эмээхсин оҕонньоро, кыыла турбутун саҥа көрдө. Кыраҕа кыһаммат да буолар этэ. Ити дьон бэйэлэрэ да кинилэргэ тохтоон ,мээнэ аргылаан айбардаан ааһаллар. Кыыстарын күүһүлүү сатаабыттара иккис сырыылара. Туох барыта кэмнээх, иэстэбиллээх буолар дииллэр.
Эмээхсин күүтэ түспүтүн кэннэ оҕонньоро кэллэ.
– Хайаатыҥ оҕонньоор? - эмээхсин сэрэнэн ыйытар.
– Кулгааҕын куугунаттым ини оттон…куоттардым - оҕонньор кыылы хойобуллаан ыыппыттыы холкутук этэр. Кыыла турбута ааһан холкутуйбут көрүҥнээх.
– Һуу. Оччоҕо эчэппэтэх буоллаҕыҥ. Аны кэнники иэстэһэ кэлээйэхтэр. Саалара - сэптэрэ кинилэргэ да баар ини.
– Ууну охсон баҕаны куттааҥ! Олоҕу олорбут киһибин. Биирдэстэрин эмит анараа дойдуна илдьэ барбатахпына мин буолуом ! - оҕонньор эмиэ хараҕа уоттанан кэллэ.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
20.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
9 чааһа.
Баһыкка кыралаан хаартыга үөрэннэ. Лэбириэнтэй кыра да буоллар, уолга хамнас оҕото биэрбитин, төһө да сүүттэриэм диэн куттаннар хаартыга оонньоото. Атыыһыт кыыһа Даасыҥка уолга сүбэлээбитэ буолар. Итиинэн илгийэн кулгааҕар тыынан сипсийэр, мөтөҕөр түөһүнэн ыга сыстар. Хаартытын быһан биэрэр. Баһыккаҕа бастакытын баарт биэрбитэ дуу, уолга сымыйанан сүүттэрбитэ буолбуттара дуу. Атыыһыт биэрбит хамнаһын саҕаны сүүйдэ. Уол биир ый үлэлээн эрэйдэммит саҕа харчытын сүүйэн олус үөрдэ.
" чэ мин оонньоон бүттүм " диэн ойон турда. " Эс ! Өссө оонньоо! " - диэн онтон - мантан саҥалар иһилиннилэр.
" Аттарбын аһатыахтаахпын " - диэн уол туран таҕыста.
Даасыҥка кэнниттэн таҕыста.
– Саҥа үөрэнэр диэтэххэ үчүгэйдик оонньоотуҥ Вася.
– Бастакытыгар сымыйанан сүүттэрдилэр ини.
– Оннук буолбатах. Мин быһарым бэрт буоллаҕа - Даасыҥка дьээбэлэнэр.
Сарсыныгар Баһыкка харчытынан, Лэбириэнтэй лааппытыттан Туйаараҕа кэһии диэн халадаай ырбаахы, былааччыйа ,Туйаара ийэтигэр былаат, аҕатыгар табах атыыласта. Уонна курупчаакы бурдук, чэй кэһии ылла.Уонна амсатаары тойуу сахар диэн астарын атыыласта.
– Ити кимиэхэ былааччыйа атыыластыҥ Вася? - Даасыҥка таһыгар күүтэн туран ыйытар.
– Туйаара диэн кыыстаахпын киниэхэ ыллым - уол туох да кэтэх санаата суох этэн баран, ып ырааһынан көрөн кэбистэ.
Даасыҥка умса туттан туора хаамта.
Баһыкка таһаҕаһын атын бэрэмэдэйигэр хаалаан, ындан баран истэ.
Суолун ортолообутун кэннэ, утары Марбааһайы көрүстэ.
– Кэпсиэ
– Суох.
– Бэҕэһээ хаартыга оонньоон сүүйтэлээбиккин үһү дуу? - Марбааһай ыйытар.
– Кыраны сүүйэн.
– “Ситэ оонньообокко барда” диэбиттэрэ.
– Кэбис" бөрөлөрү" кытта хаһан тулуһаары.
– Хайа диэки бардыҥ?
– Туйаарал
аахха.
– Эс. Онно хайыы бараҕын?! Туйаараҕа мин хонон кэлэн иһэбин дии - Марбааһай сымыйалаан кубарытар.
– Ээ..ама хайаан - Баһыкка бөтө бэрдэрдэ.
– Баҕар итэҕэйимэ - Марбааһай атынан ойоҕолоон, ааһан бара турда.
Баһыкка саараан туран баран, санаата түһэн атын төттөрү салайда. Билигин аҕай Туйааратын ахтан кэһиилээх, баран испит уол сүөм түстэ.
– Хайа Вася төттөрү кэллиҥ дуо? - Даасыҥка уол сирэйэ холлон кэлбитин көрөн ыйытар. Уол хоруйдаабакка хара дьиэҕэ киирдэ.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
21.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
10 чааһа.
Лэбириэнтэй атыыһыт кистээбит көмүһүттэн " ытыһын соттуоҕуттан " киҥэ - наара холлон сылдьар. Кырбый ойууну уорбалыыр даҕаны, сүрүн баттатан тиийэ сылдьыан куттанар. Үнүр бара сылдьан, ойуун курдук харахтаах суору көрөн, этэ тардыбыта. Көмүһүн туһунан кимиэхэ даҕаны, бэл кэккэлэһэ сытар кэргэнигэр кэпсээбэтэҕэ. Билигин көмүһэ сүппүтүн кэннэ, туох кистэлэй. Били Лэгэнтэй ороспуойу дьууктаабыт уолаттарын, Мэхээстээх Марбааһайы кытта сүбэлэһэригэр тиийбитэ. Элбэх көмүстэн уолаттарга,
эр биир чыычаах сымыытын эрэ саҕа, көмүһү биэртэлээбитэ. Эдэр буолан мээнэ аахса барбатахтара. " Билигин ол көкөттөр ханна сылдьаллара буолла?" - диэн атыыһыт эмиэ да кыбыстар курдук. Көҥөнөн аҕыйаҕы биэрэн баран, ытыс соттубутун күлүү гыныахтара турдаҕа.– Нохоо ! Кэл эрэ - Лэбириэнтэй Баһыкканы ыҥырда - хотуй эн киир бар дьиэҕэр ! Итиннэ аалыҥнаама! - атыыһыт кыыһа дьадаҥы уолга, сыстаҥныырын сөбүлээбэккэ ордоотуур.
– Нохоо били Марбааһай эристиин көстөр быһыылаах дуо? - атыыһыт Баһыкканы аатын да билбэттии, үксүн " нохоо!" - диэн ыҥырар.
– Көрө иликпин.
– Ханна дьүгэлийбиттэрэ буолла. Атыҥ үрдүгэр түһэн бурҕат. Сылдьар ыырдара диэбиккинэн эрийэ тэптэр. Манна миэхэ кэллиннэр!
– Сөп. Мэхээһи эмиэ ыҥырабын дуо?
– Иккиэннэрин ! - Лэбириэнтэй татаар төрүттээх буолан, сулардыы бытыктаах. Туоҕу эмит тобулаары гыннаҕына, эбэтэр кыйаханнаҕына, бытыгын мускуйбахтыыр адьынаттаах.
Эбэтэр хаартыга сүүттэрэн бардаҕына ити " ыарыыта киирэр". Баһыкка уонна дьоно, даҕаны ити кэмэлдьитин билбэт бэйэлээх буолуохтара дуо. Ойоҕо көрөн " Күтүр өстөөх эмиэ киибэһэ киирээри гынна !" - диэн ботугурааччы. Аат бытыгын мускунна да Баһыкка соруллара, сүүрэрэ элбиир.
– Хотуой ити кумалаан уолугар туох ааттаах аалыҥныыгын? - Лэбириэнтэй дьиэтигэр киирэн, кыыһыгар эппитигэр биирдэһэ саҥарбат.
– Көрсүө - сэмэй, үлэһит бэрдэ уол дии. Дьүһүнэ - бодото даҕаны мааны. Оҕом сөбүлүү көрбүтэ баа буоллаҕай - кыыс оннугар ийэтэ хоруйдуур.
– Саҥарба дьахтаар ! Кыыскын дьиэтэ да суох илэчиискэҕэ, сыыттаары гынаҕын дуо?!!- онто суох киҥэ - наара холло сылдьар аҕалара, саҥардыталаабата. Өссө да мөккүһүөх дьону Баһыкка киирэн аралдьытта.
– Кэллилэр Марбааһайдаах.
– Бэлиэр дуо?
– Чугас бааллар эбит. Утары көрүстүм.
– Тахсан эт күүтэ түстүннэр, билигин тахсыам - диэт атыыһыт кураанах култаҕар иһиккэ, испиир кутан уулаата.
Тахсан уолаттарга кэҕис гынаат, тыа саҕатын диэки хаамта. Иттэннэри түспүт иэһэр маска олорон, хончоҕордорго арыгы кутаттаата.
Уолаттар эмиэ туох эрэ сорукка, бараары гыммыттарын сэрэйдилэр. Арыгы иһэ да иликтэриттэн, холуочук киһилии, саҥалара элбээтэ. Лэбириэнтэй уолаттарга кутаттаан бэйэтэ эмиэ истэ. Холуочуйбучча дьэ кыһалҕата, арычча кыраайга кыйданна. Өйө санаата дьайҕаран, бытыгын туппахтанара дьэ сэллээтэ.
– Дьэ нохойдооннор. Туох кистэлэй… били көмүспүттэн ытыспын соттон, көрө маттаҕым үһү!
– Оо ! Ама хайаан!
– Эн буолан баран…
– Кырдьык ! Ким да билиэ суоҕа диэн киһи уҥуоҕар кистээбитим этэ…
– Аны ону баайсаары, уорбалаары биһигини ыҥырдыҥ дуо?!
– Кээс доҕор! Оччо көмүстээхпит буоллар, биһиги манна сылдьар буолуо этибит дуо ! Киэҥ сиринэн тэлэһийэ көппүт буолуо этибит - дэһэллэр уолаттар.
– Түксү ! Бастаан истиҥ !Ким да эһигини уорбалаабат , көмүспүн ылбыт киһи суола ,Кырбый ойуун диэки барбыт этэ.
– Ээ ол иһин даҕаны. Киһи уҥуоҕар киниттэн ордук ким да мээнэ сылдьыбат.
– Кини, кини ылбыта буолуо.
– Тохтооҥ эрэ! Дьиҥэ чахчыта биллибэт да буоллар, мин тиийэ сылдьыбытым да, ойуун суора оройбун тоҥсуйаары хаайара. Ол иһин толлон киирбэтэҕим - Лэбириэнтэй кэпсээбитигэр Мэхээс салынна. Арай Марбааһайа холуочуйан, мээнэ тыллаһар.
– Ойуун да буоллунууй кини да инчэҕэй эттээх, дөйөр мэйиилээх ини! Үчүгэйдик төлүүр буоллаххына “буулдьа аһылыга” да оҥоруллуо!! - Марбааһай билигин да барыахтыы тыллаһар.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
22.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
11 чааһа.
Туйаара тахсан сэмээр айан суолун ,көрөн манаһар. Санаатыгар баҕар Баһыкка кэлиэ диэн күүтэр. Ону ийэтэ эмээхсин сэрэйбэт бэйэлээх буолуо дуо. Кыыһын аһынан үөһэ эрэ тыынар. Туйаара эргэ ырбаахытын эбии Марбааһайга хайы таттаран, бииринэн Баһыкка кэлэриттэн эмиэ да кыбыстар.
Туйаара ийэлээх аҕата бэйэлэрин " оҕонньор, эмээхсиэн " диэн ыҥырсаллар эрээри, оннук кырдьаҕас буолбатахтар. Эдэр да дьону күн аайы " оҕонньор, эмээхсин " дии сырыттахха түргэнник кырдьыахтарын да син курдук. Бу ыаллар улахан кыыстара атын сиргэ сүктэн барбыта. Туйаараны хойутуу оҕоломмуттара.
диэн ааттыыллар. Ону - маны аһара бэрэлээн, өр баҕайы сыымайдыырын, айгыстарын иһин оҕонньоро " Чэ бэрэлэнэн бүт" диирин иһин Бэрэгэй Биэрэ диэн этэ, онтон устунан Биэрэтэ умнуллан, Бэрэгэй эрэ диэнэ хаалбыт. Онон биһиги эмиэ быһалыы Бэрэгэй диэххэ.Ийэлэрэ сурулларынан аата, Биэрэ диэн этэ даҕаны, Бэрэгэй
Туйаара аҕатын Мииккэ дииллэр. Толору аатын бу диэн, бэйэтэ да үчүгэйдик билбэт. Биирдэ бырааба дьиэтигэр, түһээнин төлүү барбытыгар арай, Евграфов Никифор диэн киһини ыҥыраллар. Ону Мииккэ: " хайалара баҕайыный тоҕо истибэтэ бэрдэй !" - диэбитэ бэйэтэ буолан тахсыбыта. Араспаанньата Элгэрээпэп - Евграфов, аата Микииппэр - Никифор диэн уларыйарын саҥа билбитэ.
Эмээхсинэ биирдэ эбит санаата көнньүөрдэҕинэ " Доҕоор Мииккээ " диэн ыҥырара ордук истиҥник иһиллэр. Микииппэр диэн баҕар атыннык уларытан, кылгатыллара буолуо да эмээхсинэ итинник сүрэхтээбит.
– Иһит эрэ оҕонньор эн били, Лэбириэнтэй атыыһыкка бара сылдьыаҥ буолаарай - Бэрэгэй кыыстара тахсыбыт кэмигэр ыйытар.
– Ол эмиэ тоҕо?
– Ити кыыспытыгар иэс - күүс таҥас ылбыт киһи. Тырыттан иэдэйдэ абыраҕы да истибэт буолбут.
– Ол иэс ылан баран туохпутунан төлүөхпүтүй? Арай сайын биир тиҥэһэни сүүстээн баран, эт бэрсиэхпит диэтэххэ. Билигин туттуоҕу ырыгана бэрт.
– Оннук . Итинник диэн атыыһыты кытта кэпсэтэн көр - эмээхсинэ эппитигэр Мииккэ, саалыыр атын ыҥыырдаата. Ыҥыыр да диэхтээн иҥэһэтэ уонна хоҥсуоччутун тимирэ эрэ бүтүнүн иһин, маһа тириитэ илбирийэн үүйүү күүһүнэн сылдьаахтыыр. Бүүчээн тириитинэн, ыҥыырын үрдүнэн эмиэ тэллиэ курдук быраҕынна. Ыттара иччитэ тыаҕа бараары гынна диэн үөрэн эккэлиир. Ньаҕыйан ылар, төттөрү - таары сүүрэккэлиир.
– Аҕаа ханна бардыҥ? - Туйаара ыйытар.
– Лэбириэҥҥэ бара сылдьыам.
– Таарыйа били Баһыкка уолу билээр эрэ, туох санаалаах…туоҕу үлэлии - хамсыы сылдьара буолла - кыыһа туоҕу эрэ этээри гынан баран, кыбыстан кэтэмэҕэйдиирин иһин, ийэтэ эттэ.
Мииккэ атын бөһүөлэк диэки салайан айаннаан истэ. Кинилэр онтон икки көс тэйиччи олохсуйбуттара. Балаҕан туттарыгар маһа чугас диэн, бу алааһы ордорбута. Нэс ат нэһиилэ үнүөхтүүр, куһурхатан биэрээри талахха чугаһаары атын соруйар да, билэр буолан чугаһаабат. Ол иһин атыттан түһэн талах лабаата тоһутунна. Атын мииммитигэр дьэ иэнэ кэдэҥэлээн ыллама киирэн, өгдөх гыннаран айаннаабыта буолла. Уонна эмиэ нэһиилэ сыылаҥхайдыыр. Талах тыаһа салгыҥҥа " кууш!" гынар онуоха эмиэ өкөрөҥнөөбүтэ буолар. " Көлөөк да сүөһү баар буолар эбиит!" - диэн хаһаайына үөгүлээтэҕинэ эмиэ, төбөтүн өгдөҥөлөтөн иннин диэки, дьүккүйбүтэ буолар. Ыттара сүүрэккэлээн итинэн сырбайар, манан мас быыһыттан ойон тахсар. Уонна ардыгар иннилэригэр күүтэн олорор буолар " мөлтөх да дьоҥҥут!" - диэн кэлэйбиттии көрөр курдук. Ол курдук айаннаан, атыыһыт дьиэтигэр тиийдилэр. Атыыһыт көмүһүттэн сылтаан биллэн турар киҥэ - наара холлон, Мииккэни ситэ истэ да барбакка, үүрэн кэриэтэ таһаарда. Мииккэ кыыһа күүтэрин санаан, сүөм түстэ.
Баһыкка маны барытын, көрөн олорбут буолан, билэр киһитин Туйаара аҕатын олус аһынна.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
23.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
12 чааһа.
Мииккэ атыыһыт батан таһаарбытын иһин, сирэйэ холлон атын миинээри ,сэргэттэн тэһиинин сүөрэ турдаҕына, Баһыкка чугаһаата.
– Микиппээр тохтоо, манна миигин күүтэ түс эрэ - диэн баран атыыһыт лааппытыгар киирдэ. Уонна хаартылаан сүүйбүт харчытынан ас атыыласта, Мииккэҕэ саатыгар буулдьа уонна сиитэс таҥас атыыласта. Уонна хара дьиэҕэ тахсан үнүр кэһии гына ылан, илдьэ баран испит таһаҕаһын эмиэ биэрдэ. Мииккэ үөрэн сыҥааҕа эйэҥэлээтэ, мээнэ үрүт - үөһэ да махтамматар, былыргы саха сэмэй киһитин сиэринэн саҥарбатаҕын да иһин, таһыттан көстөр - биллэр буоллаҕа. Онон Мииккэ тос курдук, батаҥа муҥунан таһаҕас ыырдан дьиэлээн иһэр. Саалыыр ата оннооҕор, дьиэлээн эрэриттэн үөрэн айана ылламсыйбыт. Мииккэ ырыа тылын билбэт да буоллар, муннун аннынан киҥинэйэн ыллаабыта буолар. Буолумуна киһиэхэ үөрэригэр кыра да наада буоллаҕа.
хаһыйыа эбит да Мииккэ кыһаммата." Ити Баһыкка үтүө да киһи буолууһу. Хаарыаны итинник күтүөттээх киһи " диэн саныыр Мииккэ. Айаннаан кэлэн бэйэтин, самналлан охтоору иҥнэйбит сэргэтигэр атын баайда. Ыта иччитэ санаата көнньүөрбүтүн сэрэйбиттии , икки кэлин атаҕар өрө туран, иччитин сирэйин салаамахтыыр. Атын кэм эбитэ буоллар, ытын туора
Бэрэгэй кыыһынаан Туйааралыын, тахсан тоһуйдулар. Туйаара халадаай ырбаахытын, уонна туох эрэ тэрэйбит былааччыйаны кэтэн көрбүтэ сөрү - сөп түбэстэ. Манныгы ыһыахха мааны хотуттар ,кэтэллэрин көрөрө.
– Аҕаа бу таҥас сыаната бэрт буолбатах дуо? Төһөҕө иэс киирдиҥ, сүөһүҥ аҥара барда ини - Туйаара ыйытар.
– Маны барытын буор босхо биэрдилэр .
– Ама хайаан ?! Тимир тыҥырах Лэбириэн атыыһыт туох буолан үөһэ тэһиннэ? - Бэрэгэй ыйытар.
– Кини буолбатах - Мииккэ соруйан дьээбэрэн этиэн уһаппыта буолар.
– Оччоҕо кимий? Ким бэһирдэ?
– Атыыһыт миигин батан таһаарбыта. Ону хата ити Баһыкка уол ылан биэрдэ. Туйаараҕа кэһиитин ыытта - Мииккэ туохтааҕар да, саатыгар диэн биэрбит буулдьатыттан үөрдэ.
– Барахсан үтүө санаалаах эбит. Уонна туоҕу кэпсиир? Бу диэки тоҕо кэлэ сылдьыбат? - Бэрэгэй ыйыппытыгар кыыһа ордук кэтэһэр. Аҕатын диэки ыйытардыы көрөр.
– Үнүр манна кэлэн иһэн төннүбүт курдук кэпсиир. Аара Марбааһайы көрсүбүт.
– Оо тоҕо төннүбүтэ буолла, Марбааһай туох эмит диэтэҕэ дии.
– Билбэтим ону ыйыппатым.
– Ыйытыаҥ этэ буоллаҕа.
– Баһыкка аттыттан биир кугас суһуохтаах кыыс арахпат курдук көрдүм - диэбитигэр Туйаара сүөм түстэ.
– Оо атыыһыт кыыһа буолуо. Ол иһин даҕаны…ол биһигинньиктэргэ - ийэтэ эппитин кэннэ Туйаара хаппахчытыгар киирэн хаалла.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
24.03.2024
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
13 чааһа.
Марбааһай бэҕэһээ атыыһыт күндүлээбит арыгытын иһэ олорон, халлаан хабарҕатынан, муора тобугунан тыллаах этэ. Оттон бүгүн Кырбый ойууҥҥа барыахтаах күнэ тирээн, ардахтаабыт тураах курдук сохсоллон олорор. Мэхээһэ кэлбитигэр, быстыахтара дуу ойдуохтара дуу, атыыһыкка эрэннэрэн баран баралларыгар тиийдилэр. Көмүһү төнүннэрэр түгэннэригэр, Лэбириэнтэй бэрсиэх буолбута. Ол иһин ойуун олорор алааһыгар тиийдилэр. Кыра көлүччэлээх кыараҕас төгүрүк алаас. Тула өттүгэр харыйалар үүммүттэр. Өҥөйөн көрөн турардыы куоҕаһан тураллар. Суор көтөн кэлэн, үрдүлэригэр элиэтиирин, Лэбириэнтэй сүбэтинэн, көрбөтөх буола сатаан сулбу - салбы ойуун тэлгэһэтигэр киирдилэр. Арай көрдөхтөрүнэ кинилэргэ утары хагдаҥ эһэ , сүүрэн маҕыйан аҕай иһэр. Уолаттар үөгүлээн баран куотар аакка түстүлэр. Онтон кэннилэригэр ойуун үөгүлүүрүн истэн тохтоотулар.
Көрбүттэрэ тыатааҕы буолбакка, арбаххай түүлээх ыт эбит.
Кырбый ойуун далбаатаан ыҥыран ылла. Ытын киэр үүрдэ.
– Һуу! Ээ ыт эбит дии. Тыатааҕы курдук этэ.
– Хайдах ыты да тыатааҕыны да араарбат буолбут дьоҥҥутуй!
– Кырдьаҕас быһыыта… харахпытын баайдыҥ ээ - Марбааһай күлбүтэ буолар.
– Туох кыһалҕа кыпчыйан мин ыыспабын өҥөйдүгүт? - Ойуун тургутардыы көртөлүүр.
– Ээ мээнэ. Бу диэки кус хайдаҕый? - Марбааһай кустуу сылдьарын биллэрбиттии, саатын бигээн көрөр.
– Ол сүнньүөҕүнэн кустуугут дуо? - Ойуун барытын курдары көрөр курдук этэр.
– Туох кистэлэ баарай кырдьаҕас ! Онон - манан эргиппэккэ кэпсэтиигэ быһалыы киирдэххэ. Лэбириэнтэй атыыһыт киһи уҥуоҕар кистээбит, көмүһүн эн ылбыккын. Ону төннөрдөххүнэ бэйэҕэр да " бэдэргэр" даҕаны үчүгэй буолуо ! - Марбааһай синэ биир диэбиттии ойууҥҥа ынан кэллэ. Ойуун хараҕа уоттанан кэлбитигэр,
самныбыттыы умса көрдө.
– Бастаан миэхэ этиҥ эрэ ити көмүһү хантан, хайдах ылбыккытын?! - Ойуун эппитигэр, уолаттар балачча мух - мах бардылар.
– Билбэппит. Лэбириэнтэй хантан ылбытын.
– Оттон тоҕо бэйэтэ кэлбэт!? Ол иһин даҕаны хаан сыта кэлэр! Эчи арах !
– Туох хаана кырдьаҕаас!? Көмүһү ылбыккын бэйэҕинэн билинниҥ! Үтүөнэн аҕала тарт! - Марбааһай ойууну саанан тирээтэ.
– Бэйи тохтоо! Ампаарбар баар. Күлүүспүн ылыам - Кырбый ойуун иэччэхтээх, өҕүллэн бүк түһэн ис өттүттэн арыйар күлүүһү ылан таҕыстылар. Уолаттар ойуун көмүһү биэрээри гынна диэн, эгди буолан бэйэ, бэйэлэригэр имнэнсэллэр. Ойуун ампаарын ааныгар баар, дьөлөҕөһүнэн күлүүһүн укта. Онуоха күлүүс аҥара, иэччэхтээх өттүнэн бүк түһэн, иһинээҕи тиистэрдээх туорай маска хабыста. Онуоха олуйан иһигэр туора хатаабыта сыҕарыйан аан аһылынна. Түүнүктээх ниҥсик сыт муннуларыгар сабы биэрдэ. Арай Марбааһайдаах Мэхээс ампаарга киирбиттэрэ икки хоруоп турар.
– Хайа кырдьаҕаас бу хоруоптары эмээхсиҥҥэр кытта,
бэйэҕэр оҥоһуннуҥ дуо?– Эһиэхэ бэлэмнээбитим!
– Өйдөөбөтүм. Оттон көмүс ханна баарый?
– Ити хоруоптары арыйыҥ итиннэ бааллар - Ойуун эппитигэр уолаттар эр биир, хаппахтарын арыйан көрбүттэрэ, көмүс оннугар киһи дьардьамалара көстөллөр. Уолаттар сарылыыр кэмнэригэр, ойуун ампаар аанын, аны таһыттан күлүүһүнэн хатаан халыгыр гыннарда.
Онуоха өлөр хаһыы доҕуһуолугар, аны ааттаһар саҥалар иһилиннилэр.
Хараҥаҕа харбыалаһан туоҕу эрэ тоҕу түһэллэрэ иһиллэр.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
26.03.2024
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
14 чааһа.
Кырбый ойуун ампаарын иһигэр хаайталаабыт, Марбааһайдаах Мэхээһэ, үөгүлүү сатаан, күөмэйдэрэ бүппүтүн кэннэ аанын арыйан таһаартаата. Хоруоп диэбиттэрэ , таҥаһы хаалыыр сундууктара эбит. Ойуун хомуһунун киллэрэн, харахтарын баайталаабыт.
– Хайа нохолор көмүскүтүн булан көрдүгүт дуо?
– Суох!
– Ээ умнан кэбиспиппин. Киһи уҥуоҕар төттөрү илдьэн уурбутум. Онно барыахха көрдөрүөм - Ойуун үтэн - анньан көрөр.
– Кэбиис!
– Суох, суох ! Атыыһыт бэйэтэ кэлэн быһаарсыаҕа - диэт уолаттар атахха биллэрдилэр. Ойуун балаҕаныттан, тэйэн баран дьэ тыын ыллылар.
– Ойуун " киһи уҥуоҕар төттөрү илдьибитим " диэтэ дии - Марбааһай эмиэ да саарыыр.
– Ону итэҕэйэҕин дуо? Кэбис кинилиин бэйэҥ барыс. Аны онно илдьэн, киһи уҥуоҕун ампаарыгар хаайталыаҕа. Оннооҕор бэйэтин ампаарыгар, хаайбытыгар сүрэҕим айахпынан тахса сыста һуу !- Мэхээс куттаммыта сол да ааһа илик курдук.
– Ойуун " Хаан сыта кэлэр " диэтэ дии. Хантан билэрэ буолуой? Уонна " Көмүһү хантан ылбыккытый? " диэн чуолаан биһигиттэн ыйытар. Атыыһыттыын бииргэ сылдьыбыппытын билэр курдук - Марбааһай ытаары хоргутан, мэрбэҥнээн эрэр оҕо курдук, сирэйин мырдыччы туттар.
– Тоҕо билиэ суоҕай. Ол иһин ойуун буоллаҕа. Биһиги атыыһыт кигиитинэн, киһи тыыныгар турбуппут дии. Ол да иһин биһигиттэн , хаан сытын ылан эрдэҕэ. Мин уонна ити Лэбириэни кытта куодарыһан бүтүүһүбүн быһыылаах! - Мэхээс чахчы саллыбыт киһи быһыытынан кырдьыгын этэр.
Уолаттар куттара - сүрдэрэ сүрдэрэ тостон кэлбитин, атыыһыт көрөн сэрэйдэ.
" Ойуун көмүһү ыларын ылбыт быһыылаах да, биһиэхэ сүгүн - саҕын билиниэ суох " - диэн уолаттар туох буолбутун барытын кэпсээтилэр. Лэбириэнтэй атыыһыт куоракка киирэн, " Көмүс кистээбиппин апчарыйда " диэн үҥсүү түһэрдэ.
Онон сотору Ойууҥҥа, хорохооттор тахсыахтара диэн кэтэһэллэр. Марбааһайдаах ону көрөөрү күүтэллэр. " Дьэ Ойууну хайдах туталлар эбит көрүллүө “.
" Оннук. Дьэ кинилэргэ ойуун туох абааһыны көрдөрөр " - дии саныыллар.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
27.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
15 чааһа.
Сыарҕа хаара ууллан харалдьык тахсан, сыарҕаны соһору ат ыарырҕатар буолан, Мииккэ мас көлүөһэлээх тэлиэгэтин абырахтаата. Көлүөһэтэ аалан кыыкыныырын иһин, ууллубут сыаны кутан уҥунуохтаабыта буолла. Бүгүн бөһүөлэккэ арыы атыылыы киириэх буолан, Мииккэ атын көлүйдэ. Ата эмиэ ханна эрэ бараары гыммыттарын сөбүлээбэккэ, кулгааҕын ньылатан, сэтиэккэтин холунун тарда турар иччитин, ойоҕоһуттан ытыран, куһаҕан саҥатын таһаарда. Хата дьэллик ыттара барарга аллааҕымсыйан, үөрэн ойуоккалыыр. " Ат сүүрдэҕинэ ыт хаалбат " дииллэрин курдук, аттара сүүрүөхтээҕэр ханна да хаамыан баҕарбат.
Саҥа таҥастаммычча Туйаара эмиэ, аҕатын кытта барсар буолла. Таҥаһа илбирийэн, дьоҥҥо да көстүбэтэҕэ ыраатта. Киһиэхэ дьадаҥы буолан, төрүүр баар эбит, улуу эрэй. Тиийбэт тирии, тарпат тараһа инчэҕэй тирбэҕэ, быстыбатынан олороохтууллар. Былыргы дьон өйдөбүлүнэн, ити баай дьон таҥараттан ыйаахтаах курдук саныыллар. Дьадаҥы баайтан сынньылыннаҕына даҕаны, оннук буолуохтааҕын курдук саныыр. Ол иһин мөккүһэ да барбаттар. Дьадаҥы буолан төрөөбүт аньыыларыгар, дулҕалаах, маардаах уонна тыа быыһыгар инчэҕэй сири биэрбиттэрин оттууллар.Биллэн турар ууну кэһэ сылдьан, хотуурдаан баран,аны онтон хостоон таһааран, тарҕаччы тэлгэтэн оттуур эрэйдээх буоллаҕа. Ол иһин кыайан элбэх сүөһүлэммэттэр,сылгыламматтар. Сууттаһан да туһа суох. Баай киһи бэрик биэрэн син биир кыайыылаах тахсар.
" Чэ тоойуом били Баһыкка уолу көрсөн, кэпсэтээр кыбыстыма. Били Марбааһай баҕайы, туоҕу эрэ диэтэҕэ дии, ол иһин кэлбэт буоллаҕа " - Бэрэгэй кыыһа эрэйдэнэрин, туораттан көрө сылдьар буолан этэр.
Саалыыр аттарын көлүнэн ,дьэ арахтылар. Кыыкырдатан айаннаан иһэллэр, ыттара төттөрү -
таары сүүрэккэлиир. Кинилэр кэлэн иһэллэрэ ыраахтан биллииһи, мас көлүөһэ аалар тыаһа халҕан ааны ,төттөрү таары арыйар, сабар курдук хаахынаан иһиллэр. Моҕотой “чис!” диэн синньигэс хатан саҥатын кытта, ыттара маска таһааран үрэн баргыйар.Иччилэрэ кыһаммакка, ааһа туралларын абаламмыттыы көрөр.
Туйаара ытын ыҥырар. Онуоха тылын былас түһэрэн, сүүрэн кэлэр, кутуругун эйэҥэлэтэр.
Мииккэ синньигэс чыпчаххайынан, атын өттүккэ " кууш!” гыннарар. Онуоха кутуругун эрийбэхтээн баран ,иннин диэки дьүккүйэр. Мииккэ " көлүөһэм туллуо " диэн атын мээнэ соруйбат.
Айаннаан кыыкырдатан кэлэн, атыыһыт уораҕайын аттыгар кэлэн тохтоотулар.
Лэбириэнтэй арыыны чэпчэкилии да буоллар, ас таҥас иһин мэнэйдэстэ.
Туйаара иһигэр аҕатын кытта киирсибэккэ, турдаҕына эмискэ Марбааһай баар буолла.
– Тыый Туйаара эн эбиккин дуу билбэтим дии - диэн сөхпүт. Кырдьыга Бэрэгэй кыыһын, суһуоҕун икки гына тараан өрөн кэбиспитэ. Уонна таҥаһа да уларыйдаҕа дии.
Марбааһай кэлэн кыыһы кытта баайсан, кэпсэтэр кэмигэр ,хара дьиэттэн Баһыкка таҕыста. Туйаара Марбааһайдыын туралларын көрөн, атыыһыт дьиэтигэр киирэн хаалла.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
28.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
16 чааһа.
Куораттан биир хорохоот кытта, икки хаһаак тахсан Лэбириэнтэйгэ сылдьан баран, Кырбый ойуунҥа тиийдилэр. Атыыһыт бэйэтэ барсыбакка, ойууну хайдах тутан куоракка илдьэллэрин кэтии сылдьар. " Ойуун да буоллар, сааллаах дьонтон ханна куоппут үһүө. Нуучча хаһаактара кини, " абааһыларыттан " куттанан бэртэр ини" - диэн эрэх - турах сананан күүтэн ,төттөрү - таары хаамыталыыр.
Ойуун балаҕаныгар күөх харахтаах, хаһаактар киирбиттэригэр, эмээхсинэ өмүрэн балай эмэ,өрө татакалана сырытта " Бачах күтүр! Күөх харах! Күөх харах !" - диэн мэнэрийэн эрдэҕинэ Кырбый ойуун " Уурай! Түксү!" диэн буойда. Эмээхсинэ өс киирбэх, ньим барда. Икки уһун нууччалар, намыһах балаҕаҥҥа төбөлөрүнэн өһүөҕэ таарыйыах курдуктар. Хорохоотторо намыһах уҥуохтаах эт ласха киһи. Сахалыы олуттаҕастык саҥарар.
– Кырдьагас дорообо. Биһиги энигин городка киллэрдэ баар!
– Ол миигин тоҕо куоракка илдьэ бараҕыт? Мин онно туохпун да сүтэрбэтэҕим !
– Купец Лаврентий золототын эн уорбуккун. Ону бысаарыахтара.
– Мин кимтэн да көмүһү уора, халыы иликпин. Хата бэйэлэрэ киһи тыыныгар туран, көмүһүн халаабыттарын билинниннэр. Лэбириэнтэйи бэйэтин куоракка илдьэ барыҥ ! - ойуун иннин биэрбэт. Онуоха хорохоот нууччалыы туоҕу эрэ этээтин кытта. Икки хаһаах ойууну, икки дабыдалыттан тутан таһаардылар. Онуоха ойуун арбаххай түүлээх хара ыта, биир нууччаны такымыттан ытырда. Онуоха хорохоот ыты, хаптаччы ытан кэбистэ. Ойууну мөҕүһүннэрбитинэн, ат тэлиэгэтигэр чороччу кэлгийэн кэбистилэр. Айаннаан иһэн көрбүттэрэ ойууну буолбакка, хоруорбут чөҥөчөгү кэлгийэн илдьэн иһэр эбиттэр. Сөрү диэн сөхтүлэр, бэри диэн бэркиһээтилэр. Төттөрү тиийэн эмиэ тутан аҕалан, тэлиэгэҕэ хам кэлгийэн илдьэ баран истэхтэринэ биир хаһаак, өлөр саҥата таҕыста. Тэлиэгэҕэ ойуун буолбакка, киһи дьардьамата сытар буолан биэрдэ. Бары көрөн айманнылар." Дьэ табыллыа суохпут! " - диэн атахха биллэрдилэр. Лэбириэнтэй суолга күүтэн турарын көрүстүлэр. " Бу киһи ойууну билэр буолан, куттанан бэйэтэ барсыбатах эбит " - диэн дьэ итэҕэйдилэр.
" Ити ойууҥҥут этэр. Эн бэйэҥ көмүһү кимнээхтэн эрэ халаабыккын, уонна баайсаҕын үһү. Бэйэҕит быһаарсыҥ! " - диэт хорохооттоох ,хаһаактар ааһа турдулар, куораттарыгар төттөрү бардылар.
Аҕыйах хоноот Лэбириэнтэй атыыһыт кыыһа Даасыҥка, эмискэ улаханнык ыарыйда. Иһигэр былас муостаах киирбитинии, өрө мөхсөн хонор.
" Атыыһыт туохха эрэ баайсан, өстүйэн Кырбый ойууҥҥа куораттары таһаартыы сылдьыбыт. Ону иэстэһэн ойуун абааһыта атыыһыт кыыһын сиэри гыммыт " диэн сурах тилийэ көттө.
Ол сураҕы атыыһыт ойоҕо истэн.
– Ити баар. Ол да иһин. Ойууну кыйахааччы буолаҥҥын, оҕобутун тутан сиэри гыммыт ! - диэн Лэбириэтэй ойоҕо ытыы, ытыы эрин үөҕэр - көмүһүнэн иирбитиҥ ити баар ! Хаһан көмүс үтүөҕэ көстүбүтэ баарай! Харах уулаах, хара аньыылаах ! - бу сырыыга Лэбириэнтэй ойоҕун баргыытаабата. Уот абытай тылтан куотан, тэлгэһэтигэр тахсан , төбөтүн туттан олордо.
– Көрдөһөбүн баран ойуунтан көрдөс, ааттас! Мин оҕобун ойуун абааһытыгар сиэтээри төрөппөтөҕүм !- Лэбириэнтэйгэ ойоҕо тахсан этэр.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
30.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:Көмүс содула
17 чааһа.
Туйаара ийэтэ Бэрэгэй Биэрэ, дьонун кэтэһэр. Кэмниэ кэнэҕэс дьэ тэлиэгэлэрин, көлүөһэтин тыаһа, кыыкырдаан тыаһа ала - чуо ыраахтан иһиллэр. Ыттара ким хайа иннинэ сүүрэн кэлэн, өрө туран ахтыбыт киһилии, Бэрэгэйи сирэйин салаамахтыыр.
" Бэйи эрэ тохтоо Суолдьут, дьэ хайдах сылдьан кэллигит? Бу ыт курдук, күн кыһалҕата суох, барытыттан үөрэн, өрө көтө сылдьыбыт киһи баар ини" - Бэрэгэй онтон, дьоно чугаһаабытын көрдө. Сүрэҕэлдьээн нэһиилэ үнүөхтээн барбыт аттара, дьиэтигэр кэлэригэр ылламсыйбытын көрөн мүчүк гынар.
– Дьэ хайдах сылдьан кэллигит?
– Үчүгэй. Илдьибиппин барытын батаран, мэнэйдэһэн кэллим - Мииккэ үөрэн абына - табына тиистэрэ орсойон көстөр.
– Оттон оҕонньоор ити кыыспыт, эмиэ тоҕо санньыйан кэллэ? - Бэрэгэй кыыһа дьиэтигэр киирэ охсон хаалбытын көрөн ыйытар.
– Марбааһай сыбдырыҥныы, сылдьарыттан ини.
– Оттон Баһыккатын көрсүбэтэ дуо?
– Суох быһыылаах.
– " Суох быһыылаах “.. бөөхүллэ да киһигин. Киһи эрэ этиитинэн сөрүөҥнүүгүн! Кыыһыҥ эрэйдэнэрин билэр эрээригин, Марбааһайы үргүтэн, Баһыккалыын көрсөллөрүн курдук ,өрө мэҥийэн кэлбэккэ күүтэ түһүөҥ этэ буоллаҕа!
– Бэрт дьахтар бөөхүллэтэ суох, улгум - ыллам киһиэхэ тахсыаххын - Мииккэ ойоҕун кытта этиһэ барбат идэлээх. Үөҕэрин истэ сатаан баран " Баай киһиэхэ эргэ тахсыаххын”, " Атыны ордугу булуоххун " эрэ диир идэлээх. Онон киниэхэ үгүһү - элбэҕи мээрилиир туһата суох. Дүлүҥҥэ эт киниэхэ эт син биир. Мииккэ хата илдьибит таһаҕаһын, төттөрү тиэйэн аҕалбатаҕыттан үөрэр. Санаата көммүт киһи быһыытынан, иннинээҕи алдьаммыт тииһин быыһынан " чыырк!" гына силлиир. Кинини билэр киһи итинник гыннаҕына, санаата көммүтүн бэлиэтэ.
– Ийээ эһиги аҕабын кытта хайдах билсибиккитий? - сарсыныгар Туйаара ийэтинээн хаалбыттарыгар,кыбыһыннар даҕаны ыйытар.
– Биһиги билигин тииспит - уоспут баранан, сааһырдарбыт даҕаны эмиэ эһиги курдук эдэр этибит буоллаҕа. Аҕаҕын ити тыатааҕы, куйахатын саралыы тардарыгар, сүүһүн бааһа итинник бүүрэ оһон, хараҕа ыйааччы тардыллыбыт курдугун иһин, эдэр сылдьан кыргыттар сөбүлээн, уоран кыҥастаһар уоллара этэ - Бэрэгэй уруккуну санаан үөрэн сирэйэ сырдаата.
– Хата ийээ кэпсээ эрэ - Туйаара дьэ сэҥээрдэ.
– Кулун куллуруһа, хабылык хапса атын алаастан, уолаттар кэлэр этилэр. Онно соһуйбут тугут курдук ,төгүрүк харахтаах уолу сөбүлүү көрбүтүм. Оонньууга мэлдьи кини аттыгар буола сатыырым. Кэпсэтиэхпин эмиэ эн курдук кыбыстар этим.
– Оттон кини эйигин хайдах саныыр этэй? - Туйаара тулуйбакка ыйытар.
– Бэйи тохтоо тоойум. Кини миигиннээҕэр өссө килбик курдук этэ. Мин диэки көрөр, санаата баар курдуга. Миэхэ чугаһаан кэпсэтэрин ,күн аайы күүтэрим.
Онтон атын кыргыттар чугаһаары гыммыттарыгар, эр санаабын киллэрэн. " Миигин атааран биэриэҥ дуо?" диэбитим. Онтон дьэ саҕаламмыта. Ынах көрдүү барбыта буолан, көрсөр буолбуппут. " Хайа бу кыыс туох буолан тылланан ынах көрдүүр буолла? Сүрэҕэлдьиир бэйэтэ?! " диэн буолбута - Туйаара ийэтин кэпсээнин истэн күлэр. Аҕатын омос көрөн, " ама бу киһи эдэр сылдьыбыта буолуо дуо" диэх айылаах.
– Онтон ийээ хайдах холбоспуккутуй?
– Һэ, һэ аҕаҕын билэҕин дии. Оннооҕор билигин сааһыран баран, мин этиибинэн, соруйарбынан сылдьар. Эдэр да сырыттаҕына, " Миэхэ ойох
тахсаҕын дуо?" - ыйытыа диэн саараама даҕаны.
– Оччоҕо эмиэ бэйэҥ ыйыппытыҥ дуо? - кыыһа күлэр.
– “Миигин саастаах баай киһи кэлэн кэпсэтиэх буолла " диэн сымыйанан куттаабыта буолбуппар ,дьэ дьиэбэр кэлбитэ.
– Кэлэн туох диир? " Кыыскытын ойох биэрэҕит да?” - диир дуо?
– Итинник диирин күүттэххэ, били " Саһыл оҕус тээһэҥкэтэ быстан түһэрин, сиэри манаабыт " диэн курдук буолар. Дьонум " туох соруктаах кэллиҥ?" - диэн бэйэлэрэ токкоолоһон, ыган, түүрүү курдук да буоллар, син ыал буолан, баччааҥы диэри бур бур буруо таһааран олоробут.
– Онтон ?Олорон истэххит аайы ,киһи таптала сойор эбит дуо? Билигин аҕабын саҥарар аҕай курдуккун дии ийээ.
– Оннук диэн буолбатах тоойуом. Ол эһиги туораттан көрдөххүтүнэ, оннук курдук буолуо.
Ол эрээри ханнык баҕар ыалга, киҥир - хаҥыр кэпсэтии баар буолар. Күннээҕи кыһалҕа. Аас - туор олоххо,инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан олороохтуубут. Аҕаҥ эдэр эрдэҕиттэн, мин этиибинэн сылдьа үөрэммит. Онон мөхтүҥ - эттиҥ, соруйдуҥ даҕаны, таптала сойбут диэн буолбатах. Биһиги сахалар таптыырбытын, саҥа таһааран өрө саласпаппыт. Испитигэр тутабыт. Аҕаҕын тыатааҕы тардыбытыгар, отой иэдэйэ сылдьыбытым. Ол кэннэ бултуу бардаҕына, эмиэ ону - маны ойуулаан көрөн, куттанан бөҕө буолабын." Оччоҕо мин эмиэ аҕам курдук буоларым буолуо дуо? Ким эрэ этэрин күүтэн сылдьабын. Кугас суһуохтаах атыыһыт кыыһа, мэлдьи Баһыкка аттыгар баара буолуо…мин ыраахпын. Биллэн турар баай киһи кыыһын ордоруоҕа " - Туйаара ити санаатыттан, бэйэтэ кэбирээн, хараҕа ууламмытын көрдөрүмээри, хоһуҥар киирэн сытынан кэбистэ.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
31.03.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
18 чааһа.
Атыыһыт Лэбириэнтэй кыыһа Даасыҥка, аҕатыныы татаар хааннаах буолан күөх харахтаах, уһун кугас суһуохтаах. Лыах курдук көтө - дайа, сүүрэ - көтө сылдьан. Эмискэ ыалдьан, суорҕан - тэллэх киһитэ буолан сытар. Сирэйэ маҥан туос курдук кубарыйбыт. Ийэтэ аттыгар олорон ытаан ньолҕоруйар. Атыыһыт ыксаан, луохтууру уонна отоһуту аҕалан, эмтэтэ сатаата да туһа суох курдук. Лэбириэнтэй ойоҕо " Кырбый ойуунтан баран көрдөс, ыҥыран аҕал! " - диирэ бэрдин иһин. Киниэхэ барыан саараан баран, Кудай алааска Тоҥсоҕой ойууҥҥа барда. Лэбириэнтэй татаар төрүттээх буолан, саха ойууттарын улахаҥҥа уурбат этэ. Билигин дьэ бэйэтинэн биллэ.
Тоҥсоҕой ойуун бырааба дьиэтигэр сурулларынан, Кирилэ диэн эбит. Балыктыырыгар охтубут дүлүҥ мас бэрдийбититтэн, хатырыгын хастаан , маҥан үөннэри ылҕаан, мэҥиэ оҥостор идэлээх. Маһы хаһарын иһин Тоҥсоҕой диэбиттэр.
Сымыйанан да буоллар, ойууннаабыта буолан айаҕын ииттинэр.
Кудайга Лэбириэнтэй хаһан эмит охсуллан, табаарын атыылыы кэллэҕинэ, көрөр буолан Тоҥсоҕой ойуун билэр эбит.
Онон атыыһыт киниэхэ кэлбитигэр, күлүгэр имнэннэ.
Ойуун буоллах буолан, дьиэс - куос туттан, бэйэтин сыанатын, ыараатыннара сатаан сүгүн - саҕын кэпсэппэтэҕэ буолар.
Лэбириэнтэй кыһалҕалаах киһи быһыытынан, куолутунан сулардыы үүммүт бытыгын туппахтанар.
Тоҥсоҕой ойууҥҥа кыһалҕатын кэпсээтэ. Онуоха " Атаҕым эрэйин төлүүр буоллаххына барымына !" - Тоҥсоҕой ойуун билигин да туран барыахтыы, талах олоппоһо хачыгыраан ылар. Онтон Лэбириэнтэй " Кыыспын Кырбый ойуун абааһыта охтордо быһыылаах, ону эн үтэйдэргин " диэбитигэр Тоҥсоҕой ойуун соһуйан, талах олоппоһун тоҕу түһэ сыста. Сымыйанан сөтөл киирбитинии хахсайбыта буолар.
" Кыыһыҥ ыарыытын дьалбыйан көрөөхтүөм да буоллар, ол Кырбый кырдьаҕас ыалдьыттаабыт буоллаҕына дьэ билбэтим " диэн Тоҥсоҕой Кырбыйы билэрэ бэрт, толлор буолан, саараабыттыы да эттэр, атыыһыт туоҕу эмит дук гыныа диэн сөбүлэстэ.
Лэбириэнтэй дьиэтигэр кэлэн ,ойоҕун алы гынаары Тоҥсоҕой ойууну кэпсэппитин эппитигэр, биирдэһэ сөбүлээбэтэхтии иҥиэттэр.
– Тоҥсоҕой буолумуна, туох аанньа ойуун үһүө! Тумсуттан ырааҕы анаарбат! Ол кини тумсун дулҕаҕа соттон барбытыттан, оҕом үтүөрэрэ биллибэт. Мин өссө эйигин Кырбый кырдьаҕаска, барбыта буолуо диэн күүппүтүм ээ. Онтум баара суоҕа Тоҥсоҕойго барбыккын эбит дии. Кудайдар кыһалҕа кыпчыйдаҕына, дэлэҕэ Тоҥсоҕойу нөҥүөлээн, Кырбый ойууҥҥа кэлиэхтэрэ дуо?! - Лэбириэнтэй ойоҕо охсурҕаланар.
Уонна киэһээ эриттэн кистээн Кырбый ойууҥҥа бэйэтэ барда. Тиийэн ытаан - соҥоон көрдөстө. Онуоха Кырбый ойуун сөбүлэһэн кэлиэх буолла.
Тоҥсоҕой ойуун Лэбириэнтэй атыыһыт кыыһын, хайдах кыыран атаҕар туруорарын көрөөрү дьон мустубут. Туйаара ийэлээх аҕата, Бэрэгэй Биэрэни кытта Мииккэ тиийэ кэлбиттэр. Бэрэгэй Биэрэ ойуун эрэ, атыыһыт кыыһа эрэ онно кыһаммат. Кини бэйэтин кыыһын иннин саныыр. Ол иһин Марбааһай баар буоллаҕына, кыыһын күүһүлү ү сатаабытын иһин, дьон ортотугар үчүгэй аҕайдык, саҥаран биэрээри кэлбитэ. Мииккэтэ хата күн кыһалҕата суох бултуу барыахтааҕын ,эмээхсинэ үттү хаайан аҕалбыта.
Лэбириэнтэй эмээхсинэ Кырбый ойууҥҥа кэлэн кэпсэппитин, ойуун кутуруксут уола истибитэ. Кутуруксут уол кэпсээбитэ эмиэ сир аннынан сурах буолан тилийэ көппүтэ. Этэрбэс сонуна буолан тарҕаммыта.
" Бай оччоҕуна хайата кыырарый?"
" Бадаҕа икки ойуун күөн көрсөллөрө, күрэс былдьаһаллара дуу" диэн хобугунаһаллара.
иһин дьон мунаарбыта. Ол да иһин кэнники дьон бөҕө эбии кэлбитэ. Атыыһыт аһара элбэх дьон мустарын, иһигэр сөбүлээбэтэҕэ да, таһыгар саҥарбатаҕа. Ойуун кыырарын дьон кэлэн көрөрө, былыргыттан баар үгэс буоллаҕа.Арай маны Лэбириэнтэй да Тоҥсоҕой ойуун да билбэттэрэ. Атыыһыт ойоҕо, кистээн ыҥырбыт буолан, Кырбый ойуун кэлэрин эригэр этэ илигэ. Ол
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
01.04.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:
Көмүс содула
19 чааһа.
Тоҥсоҕой ойуун аҥнан - бохтон, айгыраан Атыыһыт уораҕайын аттыгар кэлэн тохтоото. Элбэх дьон мустубутун көрөн эгди буолла. " Миигин көрөөрү бачча элбэх киһи мустубут “диэн, ситэри айгыһынна. Элбэх дьону көрөн, сиргэнэн таныытын тыаһатар атын ,суоһурҕанан бардьыгынаабыта буолар. Ол аайы ата чиччигинээн, тиэрэ түһэн, көнтөһүн чиккэччи тардан быһа түһэ сыста. Тоҥсоҕой ойуун, дьон кини диэки саллыбыттыы көрөллөрүттэн эбии эр ылан, биир дьадаҥы уолу сапсыйан ылан атын баайтарда.
" Аты баайыҥ! " " Миинэр миҥэбин, дүҥүрбүн куурдуҥ !” - эҥин диэн өрө садьыалаата. Мааны ыалдьыт курдук Лэбириэнтэй сандалы тардан аһатта. Кэлбит дьон аны кини аһыырын таһыгар күүттүлэр.
Бэрэгэй Биэрэ көрдөҕүнэ арай ,атыыһыт хара дьиэтин аттыгар , кини эрин Мииккэни Марбааһай холуочук кэлэн ыга турар. Бэрэгэй сыбдыйан тиийэн иһиллээтэ. Мииккэҕэ били үнүргү быһыытыгар, туоҕу эрэ моһуогурар. Уолугуттан тутан сахсыйар. Бэрэгэй ыарҕа минньик өйөнөн турарын, харбаан ылан сырбатта. Өлүү түбэлтэлээх Марбааһай били саҥа оһон эрэр кулгааҕыгар, кууһуннарда. Уот абытай ыарыыттан, Марбааһай орулаабытынан, охтон түһэн күөлэһийэ сырытта.
“Оҕобун күүһүлүү сатаан баран, аны биһигиннээн сиириҥ итэҕэс дуо?!! - Бэрэгэй дьон иһиттин диэн ,соруйан улаханнык сарылаата. Дьон үмүөрүһэн кэллилэр. Марбааһай кулгааҕын Туйаара ытырбыта, аҕата Мииккэ сиирэ халты ытыалаабыта, аны билигин ийэлэрэ куһурхаппытыгар, саҥа оһон эрэр кулгааҕыттан, хаан оҕуолаабыт. Марбааһай киһи эрэ буоллар, туран аахса барбакка дьалты буолан, хааман бара турда.
– Кыыһым баар суох таҥаһын тырыта тыыппыт буола, буола ! - Бэрэгэй дьон истэн биллин диэбиттии, соруйан улаханнык мөҥүттэр.
Ойуун аһаан бүппүтүн кэннэ, дьон дьиэҕэ киирэн эрдэҕинэ Лэбириэнтэй төттөрү үүртэлээн таһаартаата.
– Тахсыҥ! Таһырдьа ичигэс! - диэн тэлгэһэ хаара ууллан, куурбут сиргэ үмүөрүһэн ким дүлүҥ , ким талах олоппос аҕалан төгүрүччү олордулар. Кутуруксут уол Ылдьыыска дьон түһүлгэҕэ курдук, олорбуттарын кэннэ ,ортотугар эһэ тэллэх аҕалан уурда. Тоҥсоҕой ойуун кэлэн онно аргынньахтаан олордо. Ылдьыыска ойууҥҥа дүҥүрүн биэрэн баран, аттыгар турда. Дьадаҥы уол даба ырбааҕытын тэллэҕэ, ыт кирбитин курдук бытырыыстаммыт. Онтуота сиккиэр тыалга, тэтиҥ сэбирдэҕинии тэлибириир. Уолчаан ойуун " эрэйдэнэн” баран туоҕу эмит уос хамсатары " дук" гыннар диэн санаалаах сылдьыһар. Баарыан Кудай алаастан ойуун атыгар, мэҕэһиннэрэн кэлээри гыммытын, " моҕотойдуу таарыйа, сатыы барыам " диэн эрдэ кэлбитэ.
Ойуун дьон тулалаабыт түһүлгэтин ортотугар, туохтан саҕалыырын мунаарбыттыы, эһэ тэллэххэ тобуктаан олорон, умса нөрүйэн балай эмэ олорбохтуу түстэ. Онтон дүҥүрүн кыралаан охсон дэгэрэҥнэттэ. Эмиэ да үөр сылгы сүүрэн,тоҥ чигдигэ туйахтарын тыаһа тобугуруурун курдук охсуолуур. Дьону дьулатаары хараҕын тиэрэ - маары үрүҥүнэн - харанан көртөлүүр. Кыһын ойбонтон уулаабыт сылгылыы дьигиһийэн ыллаҕын аайы, дулҕа курдук арбайбыт баттаҕа үрэллэн ылар. Өр соҕус кыыран дьабыныгар, көтөн эрэрдии дьүһүлэннэ. Онтон тиэрэ баран түһэн, иҥиир ситиитин таттаран эрэрдии буолла. Үөһээ дойдуга тахсан үҥэн сүктэн көрдөһөн, аны төттөрү түһэн бааһырбыт кыыллыы ынчыктаата. Хойобул буолан тыын былдьаһан эрэр туртас курдук тэбиэлэннэ. Уонна налыс гынан сыппахтыы түһээт ойон турда.
" Һуу хата төттөрү кэлбит эбиппин дии!" - диэн дьону саҥа, көрбүттүү чарапчыланна. Дьон туһугар ханна эрэ ыарахан сыалы - соругу ситиһэн кэлбиттии силбиэтэннэ.
– Этэҥҥэ эргийэн кэбиккинэн, төттөрү түспүккүнэн кырдьаҕаас ! Дьэ туох диэн быһаардылар? Кыыспын ылбаттар ини? - Лэбириэнтэй эдэрчи ойууну " кырдьаҕас" диэн ааттаата. Онтон Тоҥсоҕой ойуун төттөрүтүн, ытыктабыл курдук ылынар.
– Кыыскар Кырбый ойуун, илэ абааһыны иитиэхтээбит. Ону моҕой үөн буоламмын, иһигэр киирэн баһын хампы ыстаан өлөрдүм. Биир баайтаһын биэни кытта, тарбыйахтаах ынаҕы миэхэ биэрдэххинэ кыыһыҥ атаҕар туруоҕа - диэн кубарытта Тоҥсоҕой ойуун.
Атыыһыт онуоха дөйбүт киһилии олорбохтуу түһэн баран эттэ.
– Кыыһым хаһан үтүөрүөҕэй?
– Сарсын күн арҕаа ойуута атаҕар туруоҕа.
– Махтал буолуохтун.
Эрэйдэммиккин төлүөҕүм кырдьаҕаас - диэн Лэбириэнтэй этээтин кытта. Хантан да кэлбитэ биллибэккэ, Кырбый ойуун баар буолбут.– Тоҥсоҕой баранаак, мас үөннээн сиэбэккэ ,манна миигин ыыстыы олорор эбиккин дии ! Билбэтэ буолуо диигин дуо?! - диэбитигэр Тоҥсоҕой соһуйан хараҕын муҥунан көрдө.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
03.04.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
20 чааһа.
Тоҥсоҕой ойуун кутуруксут уола, Ылдьыыска уонна Кырбый ойуун кутуруксут уола, Бүөккэчээн иккиэн бэйэлэрин билсэллэр. Ылдьыыска сымыйаччы соҕус. Тоҥсоҕой ойууну улахан хомуһуннаах " көтүтэр" адьынаттаах диэн сүрдээн - кэптээн кэпсиир этэ. Ону Бүөккэчээн уол итэҕэйэрэ.
" Биһиги Кырбый ойууммут эмиэ сүрдээх ээ" - диэн хайдах ороспуойдары, хаһаактары куттаабытын Бүөккэчээн кэпсиирин Ылдьыыска сапсыйан кэбиһэрэ уонна, сымыйанан эбэн - сабан тиэргэҥҥэ абааһы бөҕөнү аҕалан илэ хаамтарарын туһунан кэпсээн, Бүөккэчээни салыннарбыта. Ылдьыыска Тоҥсоҕой ойууну кытта, тохсус олбоҕор тэҥҥэ көтүһэн, үөһээ дойдуну барытын тэҥҥэ сылдьыһан көрбүт курдук кэпсиирэ. Бүөккэчээн куттанан салгыы кэпсэппэтэҕэ.
Онтон бу бүгүн ойуун кыырар түһүлгэтигэр кутуруксут уолаттар иккиэн бааллара. Бүөккэчээн Кырбый ойууну кытта тэҥҥэ кэлсибитэ. Тоҥсоҕой ойуун кыыран бүтэн, кэпсии олордоҕуна эмискэ Кырбый ойуун күүстээх саҥата дьону соһуппута.
Бүөккэчээн уолчаан Тоҥсоҕой ойууну Ылдьыыска кэпсээниттэн, сүрдээх ойуун буолуо дии санаабыта. Онтуота Кырбый ойууну көрөн баран, модьугу кытаахтаан эрэр куобаҕыныы ньыкыччы туттубута. Уолуйбута дьүһүнүттэн биллэрэ. Кырбый ойуун хомуһунун киллэрбитигэр, хантан эрэ суор тураах бөҕө мустан, хааҕырҕаһан - халаахтаан түһүлгэ дьонун үрдүнэн эргиччи көппүттэрэ. Онтон сыыйа хара холорук буолан ,түһүлгэ ортотугар олорор Тоҥсоҕой ойууну үөгүлэппитинэн эрийэн таһааран, кулахачытан илдьэ бара турбуттара.
Дьоҥҥо холорук да түспэтэҕин иһин, тарҕаһан атахха биллэрбиттэрэ. Көрбөтөхтөрүн көрөннөр, сөрү диэн сөхпүттэрэ, бэри диэн бэркиһээбиттэрэ. Кырбый ойуун аа дьуо хааман дьиэтин диэки бара турбута.
Бүөккэчээн Ылдьыыска уолу көрсүбүтэ.
– Ылдьыыска туох дии санаатыҥ? Эн Тоҥсоҕойгун мин Кырбый ойуунум бөх - сах курдук көтүтэн кэбистэ дии - Бүөккэчээн күлбүтэ.
– Куттаннах
пыын дьэ кырдьык абытай ойуун эбит - Ылдьыыска кырдьыгын билиммитэ. Куттанан уонна Бүөккэчээнинэн суолун аҥарын атааттарбыта.
Мииккэлээх Бэрэгэй Биэрэ Кырбый ойуун быһыытыттан эмиэ саллыбыттара. Мииккэ " дойдубутун була охсуох " диэбитин Биэрэтэ " Бэйи тохтоо бачча кэлэн баран, Марбааһайы кытта быһаарыстым аны Баһыкканы көрсүөм. Ыксаама! " диэтэ.
Ол кэмҥэ Баһыкка сылгыларын көрөн кэлэн, кыбыыга атын баайа турара.
– Баһыкка кэпсээниҥ - Бэрэгэй ыкса тиийэн кэпсэтэр.
– Суох эһиэнэ. Эһиги кэлбит эбиккит дуу.
– Отой байаҥҥын биһиэхэ бара сылдьыбат буоллуҥ дуу? - Бэрэгэй эмиэ да күлбүтэ, эмиэ да үтэн - анньан ыйытта.
– Һэ, һэ туохпунан байыахпыный.
– Хаартылаан сүүйэр сурахтааҕыҥ.
– Сороҕор сүүйэбин, ардыгар ыытан кэбиһэбин.
– Быыс булан бара да сылдьыаххын. Кыыспыт соҕотохсуйар.
– Соҕотохсуйар диэ. Үнүр баран истэхпинэ Марбааһай кэлэн иһэр этэ.
– Эн кинини итэҕэйэҕин дуо?! Кини туоҕу баҕар кэпсиэҕэ! Көмүскэһэрэ суох дьону биһигини сэниир - Бэрэгэй Биэрэ куолаһа кэһиэҕирэн ылла, уонна киэр хайыһан бара турда. Баһыкка туоҕу эрэ этиэхтии,
илиитин ууммутунан туран хаалла.
" Кырдьык даҕаны Марбааһайы итэҕэйэн, Туйаараҕа тиийэ сылдьыахха баара " дии санаата.
Лэбириэнтэй сарсыныгар, Тоҥсоҕой ойууҥҥа дьиэтигэр тиийэ сылдьыбыта,
Кута сүрэ тостон олорор этэ. Бэҕэһээ көрүүлэнэн " эрэйдэммитин " уонна төлөбүрүн туһунан туоҕу да саҥарбатаҕа.
Бүгүн ойоҕо Лэбириэнтэйи ыас гынан ыыстыыр.
– Ити аата Тоҥсоҕойуҥ туоҕу кэбилэннэ?! Ол иһин эппитим, Кырбый ойууҥҥа бэйэтигэр бара сырыт диэн. Билигин өһүргэннэҕэ дии! Ол да иһин, ити Тоҥсоҕойгун, күһүҥҥү сэбирдэх курдук көтүттэҕэ ! - ойоҕо этэрин ситэ истибэккэ, тахсан Лэбириэнтэй соруктаах аҕайдык, атын миинэн Кырбый ойууҥҥа барда.
Тиийэн ыраахтан күрүө нөҥүө өҥөҥнүүр.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
04.04.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
21 чааһа.
Бүөккэчээн Ылдьыысканы көрүстэ. Иккиэн ардыгар куска тиргэ иитэллэр.
– Хайа Ылдьыыска, Тоҥсоҕой ойууҥҥун көтүтэр хомуһуннаах диэбитиҥ. Хата бэйэтин Кырбый ойуун көтүтэн
илдьэн, тэлгэһэтигэр бырахпыт дуу . Туоҕу кэпсиир? - Бүөккэчээн күллэҕинэ, хараҕа симиллэн хаалар.– Билбэтим. Сылдьа иликпин.
– Кырбый ойуун абааһытын киллэрдэҕинэ, ойуун кутуруксутун даҕаны, сиэн кэбиһиэн син - Бүөккэчээн Ылдьыысканы аны бэйэтин куттуур.
– Ол миигин туоҕум буруйбар?
– Эн куомуннааххын, кыттыгастааххын. Абааһы бэйэтин сиэтэҕинэ, кутуругун да тоҕо хаалларыаҕай. Итэҕэйбэт буоллаххына миигин кытта барса сылдьаар.
– Кэбиис! Күн сирэ күндү. Ойууну сиир буоллаҕына, миигин баҕас күөнэх курдук хардырҕатан кэбиһиэҕэ!
Лэбириэнтэй өҥөҥнөөн баран, Кырбый ойууҥҥа киирдэ.
Ойуун кэтэҕэриин оронугар, эһэ тэллэххэ өттүгэстээн сытар. " Киһи кэллиҥ ээ диэн, хайыһан да көрбөт. Удьурҕайынан оҥоһуллубут хамсатынан, табахтаан бусхатар.
– Дьиэлээхтэр кэпсээҥҥит ! - Атыыһыт киирбитин биллэрэн, улаханнык саҥарда. Болҕомто тардыбыттыы сөтөллүбүтэ буолла.
– Туох кэпсээнэ кэлиэй . Эйиэхэ буолуо дии. Ырааҕынан ыырданан, тэлэһийэ көтөр атыыһыт киһиэхэ. Биһиги дьиэ бөхтөрө, ыыспабытыттан ырааппат дьоммут - Ойуун эмээхсинэ талах олоппос ылан биэрдэ.
– Миэхэ да туох кэлиэй. Үрэхтэр киллэрэннэр. Онно - манна барбатах ыраатта.
– Оҕонньор ыл тур эрэ. Ыалдьыт кэллэ дии! - эмээхсин, атыыһыттыын салгыы ыаһахтаһара суох буолан, табахтаан бусхатар оҕонньорун ыҥырда.
Онуоха Кырбый олоро биэрдэ. Табах буруотуттан хахсайбыттыы, таарыйа атыыһыты дьулатаары, сыҥааҕырдаан айаҕын атан дьааһыйбытыгар, уп уһун үөн тыла быгыахтыы түһэн ылла.
Ону көрөн Лэбириэнтэй " Туох илэ абааһытай! " диэн салынна.
– Ыар ыалдьыт, нүһэр хоноһо кэллэ дуо?
Тоҥус хааннаах Тоҥсоҕой ойууну ыҥыраҥҥын миигин, күөрт ыт күлүүтүгэр, эриэн ыт элэгэр киллэрэн ,дьону мунньан миигин ыыстатан ,онон саатыы олорор этигит дии ! - Кырбый атыыһыт иннигэр, бу мэлтэс гынан уоттаах хараҕынан, утары көрдө. Лэбириэнтэй ойууну көрбүтэ, өксөкү кыыл хараҕыныы эриличчи көрбүт. Ону көрөөт самнан - тостон умса көрдө.
– Кырдьаҕас баалаама дуу. Мин туох да хом санаалаах кэлбэтим. Абааһы сиэтин ол көмүһү. Булбут буоллаххына ылар буоллаҕыҥ. Ол оннугар мин кыыспын атаҕар туруордаргын диэн көрдөһүүлээх кэллим - Лэбириэнтэй куолаһа титирэстээн ылла. Онуоха Кырбый ойуун, хараҕа уоттаммыта арычча сөҕүрүйэн, сымнаан талах олоппоско лах гына олордо - мин кэргэним Тоҥсоҕойго барыма , Кырбый ойууҥҥа баран көрдөс диэн этэ сатаабытын, истибэтэх буруйдаахпын.
Онтон илэ харахпынан көрбүтүм,эн кинитээҕэр күүстээх эбиккин итэҕэйдим. Онон бука диэн биһиэхэ тиийэн эрэйдэнэн көрөрүҥ дуу - диэн Лэбириэнтэй көрдөстө.
Онуоха Кырбый ойуун, олорбохтуу түһэн баран сөбүлэстэ.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
05.04.2024.
[13.11, 19:16] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:
Көмүс содула
22 чааһа.
Кырбый ойуун Лэбириэнтэйдээххэ кэлэн көрүүлэннэ. Бу сырыыга дьон аҕыйах мустубут. Бадаҕа сорохтор куттанан кэлбэтэхтэр. Арычча эр сүрэхтээхтэрэ кэлбиттэрин, ойуун ардай аһыылаахтарын киллэртии түһэн, сүрэхтэрин хайыталыы сыспыта. Сорохторго хоонньуларыгар тыймыыты, күлгэрини киллэрбитигэр, сарылаан баран тэбэнэллэрэ да туох да суоҕа. Кутуруксут уол Бүөккэчээн ойуун хомуһунун, билэр буолан күлэн сыһыгыраан иһэн, айаҕын сабы туттара. Атыыһыт кыыһа, Даасыҥка туос курдук кубарыйан сытар. Ойуун кыыран бүтэн баран, кыыс иһин арыйан туох эрэ араҕас сүлүһүнү оборон, көмүлүөк оһох уотугар тибиирдэҕин аайы, кыймаҥнас тыймыыт курдук үөннэр уокка түһэн умайаллар. Дьахтар өттө сүөргүнү көрүмээри, сиргэнэн тиэрэ хайыһаллар.
Даайыска кубарыйбыт иэдэһигэр, имэ кыыһар курдук гынна. Хараҕын көрөн кэллэ. Ийэлэрэ үөрэн саҥа аллайан, кыыһыгар чугаһаата.
" Өр даҕаны утуйбуппун дии ийээ " - диэн кыыстарын саҥата иһилиннэ.
Бүөккэчээн Кырбый ойуун кыырарыгар, Ылдьыысканы ыҥырбыта да куттанан кэлбэтэҕэ.
Уолаттар бүгүн иккиэн күөл кытыытыгар, куска тиргэ ииппиттэрин көрө баран иһэллэр. Бу диэн тиргэлээн кус тута иликтэр. Туһах быаларын быһа түһэн көппүт буолаллар, эбэтэр отой да иҥнибэккэ устан ааһаллар.
" Тиргэ туһата суох буолууһу “, " кимтэн эмит саа уларсыбыт киһи” диэн тохтуох буолбуттара этэ да,Бүөккэчээн кылынан өрүү илим сэмнэҕин, булбутун кус мустар, сылдьар сиригэр үппүттэрэ. Бүгүн ону көрө баран иһэллэр.
Күөлгэ чугаһаан истэхтэринэ хойуу үөрдээх көҕөттөр, кунньалгылар элиэтээн баран түһэн кэбистилэр. Элбэх кус түһэр тыаһа бачыгыраан уу өрө ыһылла түстэ. Уолаттар саата да суох буоллаллар. Үөмэн бардылар. Санааларыгар баҕар, кинилэргэ тиргэ курдук
үппүт илимнэригэр сөрөнүөхтэрэ.Күөх төбөлөөх көҕөттөр, моонньуларыгар сааскы маҥан сурааһыннаах моонньоҕоттор, устан куоҕаҥнаһа сылдьаллара эчи үчүгэйин. Уолаттар булчут хааннара уһуктан, саата суохтарыттан абараллар. Күһүн Ылдьыыска аҕатын саатын алдьаппыта. Эмиэ кустар түспүттэригэр, үөмэн киирээри омунугар саатын айаҕын уоһугар буору баһан, кыбытан кэбиспит этэ. Ыппыта саатын уоһа, сардаана сибэкки курдук буолбут этэ.
Аҕатыттан мөҕүллүмээри сиэбигэр, хатырык уктан киирбитэ да туһалаабатаҕа, үөттүрэҕинэн үчүгэй аҕайдык сиһигэр курбуулаабыта. Билигин уол ону санаатаҕына, иэнэ кэдэҥниир. Ол буруйугар кинини, Тоҥсоҕой ойууҥҥа кутуруксутунан биэрбиттэрэ.
Уолаттар билигин чөмөхтөһөн олорор кустары саата суох, иҥсэрэн көрөн олороллор.
Ол олордохторуна саа тыаһа, икки төгүл түптэ саалынна. Буруо бөҕө бурҕайда. Буруо дьайҕарбытын кэннэ көрбүттэрэ, күөл уҥуор киһи турар эбит.
Биэс кус табыллан, тиэрэ таһыллан өрөҕөлөрө килбэйбит.
Өссө икки көҕөн хойобул буолан, умсан баран бэттэх кытылга хомус быыһыгар саһаары, устан кэллилэр.
Уолаттар манаан туран тоһоҕонон оройдорун табырҕатан ыллылар. Уонна улахан күөх төбөлөөх көҕөттөрү, имэрийэн киһи кэлэрин күүтэн олордулар.
Кустары ыппыт киһи, ураҕаһынан кустарын ылаттаан баран кэллэ. Баһыкка эбит. Уолаттар саҥата суох кустары биэрбиттэрин," ылыҥ" диэн төттөрү биэртэлээтэ. Уолаттар эр биир кустарын ылан, астыммыттыы көрөллөр. Эбиитин күөл баһыгар тиийбиттэрэ, илимнэригэр өссө икки кус иҥнибит. Биирдэһэ сөрөнөн баран, тыыннаах олорор, иккиһэ илим хараҕар төбөтүн кыбытан, мөхсөрүгэр моонньун булгурутан өлбүт.
Онон кыра булчуттар дьиэлэригэр илии тутуурдаах, өттүк харалаах тиийдилэр.
Туйаара ийэлээх аҕата кэлэллэрин кэтэһэр. Киэһэлик мас кыырыктаах, тэлиэгэлэрин тыаһа кыыкырдаан иһилиннэ.
– Хайдах сылдьан кэллигит ийээ, Туох сонун баар? - кыыс санаатыгар " Баҕар Баһыкка дьону көрсөн туоҕу эмит кэпсэппитэ, туоҕу эмит тиэрдибитэ буолаарай " дии саныыр.
Ийэ барахсан сүрэҕэ ону сэрэйээхтээбэт буолуо дуо, кыыһа эрэйдэнэрин иһин ,билэ - көрө диэн барсыбыта. Кинилэр ойууннарыгар эрэ кыһаммат.
Бэрэгэй Биэрэ ардыгар эрин Мииккэни ордугурҕуу саныыр. " Отой оҕотун дьылҕатыгар кыһаммат !Күн кыһалҕата суох, тыаны кэрийэн бултуон эрэ баҕарар! " дии саныыр. Бииринэн Мииккэ бултаан - алтаан дьонун аһатар буоллаҕа.
Элбэх саҥата суоҕун иһин, уонна бэйэтин иннин атаарынан, санаатын үллэстэн кэпсээбэтин иһин баҕар, туораттан көрдөххө оннук буолуо. Бэрэгэй эрин мөҕөн - этэн бардаҕына ,биирдэһэ отой да саҥарбат буолан, хаалар. Бэрэгэй онтон эбии иһэ буһан кыынньар. Бииринэн атын дьахталлар эрдэриттэн сынньыллыбыттарын кэпсээтэхтэринэ аны " Мин киһим ордук эбит " дии саныыр. Баҕар атын киһиэхэ тахсыбыта буоллар, уот абытай тылыттан хабыллан, сынньыллыбыт буолуо этэ ,диэн бэйэтин уоскутунар.
– Тоойуом дьэ били Марбааһай баҕайы, оҥоһуубутун оҥорбут быһыылаах ! - Бэрэгэй үөһээ тыынар.
– Ол аата хайдах ийээ?
– Эйигин күүһүлүү сатаан баран, эйигин баҕа өттүнэн диэн. ..Баһыккаҕа кэпсээбит быһыылаах - диэтэ.
– Ама хайаан?..ама сир үрдүгэр, оннук дьон баар буолуохтара дуо ийээ?хайдах оннук сымыйанан кэпсиэххэ сөбүй - кыыс хараҕын тулата ууланна. Иэдэһинэн ыраас таммах сүүрбүтүн туора хаһыйан таһырдьа таҕыста.
Ыаллар киэһээ кыыстарын көрдүү сатаатылар да булбатылар.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
07.04.2024.
[13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:
Көмүс содула
23 чааһа.
Туйаара дьиэтиттэн тахсан, ыллык устун баран истэ, хараҕа ууланан ыллыга көстүбэт буолбутугар. Охтубут тиит иттэннэри түспүтүгэр умса туттан олордо. Арай эмиэ кэнниттэн ким эрэ илиитин саннытыгар уурбутугар, эмиэ Марбааһай буолуо диэн, садьыйан баран ойон турда. Арай көрбүтэ Баһыкка кэлэн турар эбит. Биэс кустаах кэлэн үөрэн турар. Туйаара манна кэлэн ытыы олороруттан кыбыһынна.
– Хайа Туйаара туох буоллуҥ? Эмиэ Марбааһай кэлэн барда дуо?
– Ээ суох үнүр кэлэн дьаабыламмыта да, сөп буолуо - кыыс уолу көрөн сирэйэ сырдаата.
Ол кэмҥэ ханна эрэ ийэтэ кыыһын ыҥыран, үөгүлүүр саҥата иһиллэр.
– Ити ийэҥ эйигин көрдүүр дуо? Дьоҥҥун кытта иирсэн манна кэлбитиҥ дуо? Көр бу эһиэхэ кус аҕаллым.
– Суох. Дьоммун кытта тоҕо иирсиэхпиний. Үнүр Марбааһай кэлэн күүһүлүү сатаабыта, уонна өссө атыннык кэпсээбит үһү дии.
– Ээ мин кинини итэҕэйбэт буолан турабын. Уу диэбитэ хаар, хаар диэбитэ уу тыллааҕын саҥа биллим
- Баһыкка кыыһы кууста. Кыыс кинини күүппүтүн сэрэйдэ - чэ эһиэхэ барыах Туйаара, ийэҥ эмиэ үөгүлээн эрэр - диэт Баһыкка кыыһы илиититтэн ылан бардылар.Бэрэгэй Биэрэ айманан кыыһын көрдүү сылдьан, тыа быыһыттан кыыһа Баһыккалыын сиэтиһэн тахсыбыттарын көрөн үөрэн уоһун сэгэттэ.
Баһыкканы бүгүн Бүөккэчээн уол көрүстэ. Кырбый ойуун " кэлэ сырыттын" диэн илдьиттээбит.
" Ол миигин тоҕо ыҥыттардаҕай ?" диэн салыннар да Баһыкка ойууҥҥа барда. Хаһан да ойуун балаҕаныгар сылдьыбатах буолан этэ тардар. Тэлгэһэтигэр киирбитэ маһынан араас эмэгэттэр оҥоһуллубуттар, киниэхэ үөннээхтик имнэнэр курдуктар. Ойуун уол кэлэрин билбиттии, суордара - тураахтара ханна эрэ бүкпүттэр. Бэл ыта үрбэт буолбут.
Ойуун балаҕанын аана ким эрэ кыланан эрэринии хаахынаан аһылынна.
Саннын байаатыгар диэри баттаҕа арбаллан, Кырбый ойуун оһоҕун иннигэр олорор.
– Киирэн олор нохоо - Ойуун
туох да киибэһэ суох талах олоппоһу ыйда.
– Туохха ыҥыттардыҥ кырдьаҕаас - Баһыкка ойуун саҥарарын кэтэһэ сатаан, тэһийбэккэ - тулуйбакка ыйытта.
– Туох кистэлэй мин кэнним уһаабыт, инним кылгаабыт киһибин. Оҕо уруу да суох! Лэбириэнтэй атыыһыт киһи уҥуоҕар көмүс кистээбитин булбутум. Биллэн турар бэйэтин гиэнэ буолбатах ! Ити көмүстэн хаан сыта кэлэр. Эн кыттыгастаах курдуккун. Ити атыыһыт кими эрэ дьууктаан,
баран бадаҕа былдьаабыт!
– Ону хантан биллиҥ кырдьаҕаас?
– Тоҕо билиэм суоҕай. Сир аннынан сибики биллэрээччилэрим элбэхтэр. Наада буоллаҕына ардай аһыылаахтарым да бааллар. Эн кэлэн иһэргин хара суорум биллэрбитэ.
– Ол көмүскэ мин кыттыгаһым суох. Миигин буруйдаары ыҥырдыҥ дуо?
– Буруйда
баппын барытын, саас сааһынан кэпсээ! Ити көмүһү иккиэн үллэстиэхпит. Итиннэ эн өлүүҥ баар курдук.
– Мин өлүүм диэн туоҕа кэлиэй. Оччо барытын билэ - көрө олорор буоллаххына кэпсиэм- диэн Баһыкка хайдах Лэгэнтэйдээх көмүсчүттэри халаабыттарын, кини онно кими да өлөрбөтөҕүн эттэ.
– Ол Лэгэнтэйи оччоҕуна ити, атыыһыттаах дьакыйбыттар эбит. Чэ ити хааллын. Бу көмүһү эн куоракка киллэрэн туттар, уонна аҥарын бэйэҕэр ылаҕын - диэн Ойуун бэрэмэдэйгэ хааламмыт таастары аҕалан көрдөрдө.
– Оо аата элбээбитиин. Итини аҥарын миэхэ биэрэр буоллаххына аһара элбэх дии - Баһыкка тыа сир муҥкук уола кырдьыгын этэр.
– Оннук маннык диэн тылга тииһимэ. Эттим бүттэ! Куоракка киллэрэн туттар. Хайа охсубут аҥара эйиэнэ.
– Мин кыайан батарыам дуо?
– Сырыыны сылдьа үөрүйэх курдук көрбүтүм. Уонна тугуй ити илэчиискэ Марбааһайы итэҕэйиэм дуо! Бэйэм хаһан да көмүһү атыылаабатах киһибин. Куораккытын да билбэппин.
– Сөп кырдьаҕаас. Эн этиигин быһа гыммат буоллаҕым - Баһыкка сөбүлэстэ.
– Куоракка киирэн сүтэн хаалар күннээх буоллаххына бэйэҕиттэн кэмсинээр ! Биир суорбун арыалдьытынан ыытыаҕым ! - Ойуун хараҕа уоттанан ылбытын, Баһыкка салла көрдө.
– Туох диэн эттэххиний кырдьаҕаас. Эппиккин толоруом. Бу көмүстэн аҥарын да, ыллахпына баһаам дии. Уонна оттон аккын уларсыаҥ буолаарай. Атыыһыт атын илдьэ бардахха сүтүктүөҕэ.
– Ити ала хоолдьугабын илдьэ бараар.
– Сөп - диэн мантан үргүлдьү араҕар буолла. Ойуун ыһык - өйүө биэрдэ. Суолга наада буолуо диэн бэрдээнин уларыста.
Марбааһай Бүөккэчээн уол , Баһыкканы ойуун ыҥырбытын эппитин , истибитэ. Ол иһин чуҥнаан тиийэн ,тыаттан көрө сыппыта. Ойуун атыгар туох эрэ бэрэмэдэйдэри иилэн, Баһыкканы атаарбытын эмиэ көрбүтэ.
Марбааһай бу сырыыга Лэбириэнтэйгэ эппэккэ Мэхээскэ тиийбитэ. Иккиэн сааларын ылан Баһыкканы эккирэппиттэрэ.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
09.04.2024.
[13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:
Көмүс содула
24 чааһа.
Баһыкка тыа быыһынан, Кырбый ойуун атынан айаннаан иһэр. Ала ат бастаан атыҥыраан, чоккуруос харахтарын күлтэччи көрөн, таныытын тардырҕатан кээдэйдиэх курдук буолбутун, ойуун дьарыйбытыгар сыһыйбыта. Билигин үөрэнэн иннин диэки дьоруолаан, төбөтө туллаҥалыыр, сиэлэ үрэллэҥниир. Көс курдугу айаннаабыттарын кэннэ, дьоруолуура мөлтөтөн хаамта. Баһыкка бачча элбэх көмүһү илдьэн иһэр буолан, биллэн турар сэрэхэдийэн эргим - ургум көрүтэлиир. Кини бандьыыттары кытта тоһуурга манаабыт буолан, билэр. Ол эрээри кини дьоннору эрэ өлөртүөхтэрэ дии санаабатаҕа. Атах балай сылдьан айаҕын эрэ
туһугар сылдьыбыта. Билигин туспа ыал буолуон баҕарар. Туйааратын ойох ыллаҕына даҕаны дьиэтэ да, саатар бас билэр хоччоххой тэллэҕэ да суох. Арай бу ырдан иһэр көмүстэрэ, хайдах дьылҕалыыра буолла. Баһыкка баҕар төргүүтэ сөллөн, туллан түһүө диэн, сотору сотору кэннин хайыһан бэрэмэдэйдэрин көрөр. Эбэтэр илиитинэн бигээн иһэр. Үрдүнэн хара суор элиэтээн батыһа сылдьар. Атынтан атын мастарга сохсос гынан олоро түһэр. Онтон кэнники айманар курдук халаахтаата. Онуоха Баһыкка бэрдээнин бэлэм тутан истэ. Эмискэ саа эстэн бурҕас гынна да, буулдьа ыйылаан кэлэн, атын ойоҕоһугар бүтэй тыас " күп!" гынна. Ат табыллан умса туруйалаан баран, күөлэһийэн түөрт атаҕа күөрэс гынна. Баһыкка бэйэтэ эмиэ күөлэһийдэ да саатын ыһыктыбата. Сымнаҕас муохха түһэн, эргийэн кулахачыйан баран, суон тиит кэннигэр сөрүөһүннэ. Көрбүтэ икки саалаах киһи, маска хаххаланан чугаһаан иһэллэр. Баһыкка биирдэ даҕаны киһини ыта илик да буоллар. " Тыын тыыҥҥа харбас!" диэн саатар атахтарын туһулаан ытыалаата. Биирэ табыллан орулуура иһилиннэ. Иккиһэ " буулдьам бүттэ!" эҥин диэн ыксаабыт саҥата иһилиннэ.Онуоха Баһыкка эбии, сиирэ халты ытыалаан чугуталаата. Уонна охтубут атыттан, көмүстээх бэрэмэдэйин нэһиилэ хостоон ылла. Уонна куотар аакка барда. Кэннин хайыһан көрдө. Ким да эккирэтэрэ биллибэт. Сатыы киһиэхэ бу тыын толуга буолбут, көмүс диэн таастара ыйааһына ыарахана сүрүккүтэ бэрт. Баһыкка тыаһы - ууһу иһиллии таарыйа тохтоон, өл хаба түстэ. Ойуун укпут өйүөтүттэн сыалаах эт хостоон сиэтэ, арыылаах лэппиэскэни мотуйда. Кини тула көтөр суорга эмиэ бэристэ. Тэйиччи бырахпытыгар суора түһэн сиэтэ. Баһыкка бу суору доҕор, аргыс курдук оҥоһунна. " Уол оҕо төрөөтөҕүнэ суор үөрэр" дииллэр. Кыылы бултаан баран , иһин үөһүн хааллардаҕына да суор - тураах тиксэр буоллаҕа. " Уол оҕо ханна төрөөбөтөҕөй, биир сымыыт ханна сытыйбатаҕай". Уол оҕо ханна түбэспэтэҕэ баарай. Холобура ити атын ыппыттара сытан хаалла. Билигин суор - тураах мустан ый - күн ыһыаҕа оҥоруохтара. Хата бу суор туох буолан, хаалбата? Ойуун кинини арыаллата, чуҥната ыыттаҕа. Уол албыннаан көмүһү уҥа - хаҥас ыыттаҕына даҕаны, ойуун обургу абааһы да буолан кубулунан кэлэн ситиһиэн да син. Баһыкка оннук буолбатах. Эр киһи биир тыллаах. Көмүһү хайа охсубут аҥарын биэриэх буолбута. Ойуун даҕаны тылын тыалга ыспат ини? Туох иһин ойуун буолбутай - Баһыккаҕа тулаайах дьадаҥы уолга, өйүгэр араас санаалар элэҥнииллэр. Куоракка эбии дьалхааннаах сиргэ, көмүһүн булан батарыа дуо?Баһыкка сыһан - соһон айаннаан куоракка чугаһаата. Ыраахтан көрдөҕүнэ, элбэх да дьиэлэр бачыгыраһан көстөллөр.
Уол көмүһүн кистээтэ, лабаалары тоһутан бүрүйдэ. Ботуоҥкатыгар аҕыйах тааһы ылла. Уонна сорунуулаах аҕайдык куорат диэки хаама турда.
Ас , таҥас атыылыыр баһаардара хата үлэлии турар эбит. Уол тула кэрийдэ. Аһыан баҕарар да көмүһү аска атастаһыан саллар. Баҕар албынныахтара, эбэтэр көмүһү көрөн,дьон бөҕө мустан, ыйытыы ыгыы - түүрүү бөҕө буолуохтара диэн саллар. Инньэ гынан биһиги уолбут, биир ботуоҥка көмүһү сүгэ сылдьан, аччыктаан хоргуйара буолла. Биир нуучча алтан сылабаардары, көмүс хамыйахтары атыылыырын көрөн, " арычча сыһыаннаах соҕус буолаарай " диэн ыйытарга сананна. " Тыл уҥуоҕа суох, бэйи бу бэһиэччиктэн ыйытыахха" - диэн нууччалыы бэйэтин иһигэр бэлэмнэннэ, ботугураата. Уонна олуона баҕайдык ыйытан " чап " гыннарда.
– Сулуусай суолата пырадаай!
– Не понял.. аа.. Это не золотые. Самовара хочешь купить да?
– Йаа суолата пырадаай.
– Аа ты золото продаешь да? Подожди я сейчас - диэн баран хантан эрэ биир киһини аҕалла. Онуоха уолу биир дьиэҕэ илтилэр. Көмүһүн көрөн, ытыран, өтүйэнэн охсон көрдүлэр. Атастаһар буоллулар. Баҕар албынныа этилэр да, киһилэрэ аһаҕастык саатын сүгэ сылдьарын көрөн ботуоҥкатыгар, ытыс саҕа улахан кумааҕы харчы бөҕөтүн симтилэр. Баҕар өссө элбэҕи угуо эбиттэр да, уол ахсааны билбэт буолан, балыйбыт да буолуохтарын син. Ол да буоллар ботуоҥка толору харчыттан, биир аты атыыластахха аҕыйах да кумааҕы көҕүрүүһү.
– Минэ лосат наата?
– Не понял. Лось?
– Лосат купи наата. Бырадай.
– Аа лошадь да? Найдем - диэн ханна эрэ илдьэн уолга ат атыылаатылар. Сабыс саҥа үүнэ, ыҥыыра
тиийэ баар эбит.– Сулуусай суолата мунуога.
– Где золото? Ты добиваешь да? Где работаешь? -
Нуучча атын дьон истиэ диэбиттии тэйиччи илдьэн кэпсэтэр.
– Нэ работай, суолата өссө иэс.
– Аа, у тебя еще золото есть да?! - диэн Баһыкка көмүһүн барытын атыыластылар. Бэрэмэдэйигэр тэскэччи уоннуу соккуобайдаах, улахан кумааҕы харчылары лыыктыы симтилэр.
Баһыкка бэйэтигэр саҥа саа атыыласта, буулдьа бөҕө ылынна. Туйааратыгар ,уонна кини дьонугар кэһии бөҕөнү атыыласта.
Саҥа атыыласпыт атыгар бэрэмэдэйдэрин икки өттүгэр, тэскэччи ыырдан айаннаата.
Көмүс атыылаабыт нууччалар. Туох баар харчыларын барытын ууран биэрбит буоланнар, уолу тыаҕа эккирэтэн тиийэн, төттөрү былдьаары хараҥа дьыаланы оҥорорго сананнылар.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
Ородьумаан
11.04.2024.
[13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
25 чааһа.
Туйаара Баһыкка кэлэн барыаҕыттан, санаата көнньүөрэн сылдьар. Хаар ууллан ,куурбут кырдалыгар дьиэрэҥкэйдээн ылар. Сибэкки ойуулаах былааччыйата тэлээрэн, лыах курдук дайар. Тыа араас чыычаахтар саҥаларынан туолбут. Тоҥ буору тобулу үүнэн тахсыбыт ньургуһуну ,кини өссө эрдэ көрбүтэ. Билигин эбиллэн, силигилии үүммүттэр. Кини бу ньургуһуннар курдук, күүстээх санаалаах буолуон баҕарар. Үнүр Баһыккаттан сылтаан санаарҕаан иэдэйэн, араас санаа киирэ сылдьыбыта. Билигин ол барыта кэннигэр хаалла.
" Мин эйигин ойох ылыахпын баҕарабын! " диэн уол эмискэ этэн баран ,кыбыстан сирэйэ кытарбыта. Туйаара онтон дэлби күлбүтэ.
" Эн тоҕо күлэҕин. Мин кырдьыкпын этэбин ээ" уол хомойбуттуу туттубута.
" Аһара да ойох диэбэккэ, хайдах эрэ атыннык этэллэрэ буолуо дии"
" Хайдах этэллэрэ буолуой? Мин биирдэ да ойох ыйыта иликпин " - Баһыкка эппитигэр иккиэн күлсүбүттэрэ.
" Чэ холобура " Мин эйигин кытта холбоһуохпун баҕарабын" эбэтэр " " Эн миэхэ кэргэн тахсыаҥ дуо?" эҥин дииллэрэ буолуо - диэбитэ Туйаара.
“Сорохтор отой да ыйыппакка эрэ холбууллар. Кыра сырыттахтарына оҕолорун эрдэ кэпсэтэн, остуос быһан кэбиһэллэр эбит "
" Дьикти эбит. Таптал эҥин диэни билиммэттэр буоллаҕа " - Туйаара сөхпүтэ.
Баһыкката сыллаан - уураан ,таптаан бардаҕына, кыыс ис иһиттэн имэҥирэн ,уолу ханна да ыытыа суохтуу ыга кууһара. Билигин Баһыккатын таптыыра, ахтара эбии күүһүрдэ.
Ылдьыыскалаах Бүөккэчээн эмиэ, тиргэлэрин көрө баран иһэллэр.
– Мин улааттахпына ойуун буолуохпун баҕарабын - Ылдьыыска муннун өрө сыҥар.
– Туох үчүгэйдээҕий? Ойууттар дьоло суохтар. Үгүстэрэ мээнэ оҕо - уруу төрөппөттөр.
– Элбэх киһи куттанар киһитэ буолаҕын. Эйигин бары ытыктыыллар.
– Ону да улуу ойуун буоллаххына. Мөлтөх ойууну ким аанньа ахтыаҕай. Холобура эн Тоҥсоҕой ойууҥҥун Кырбый үнүр көппөх курдук көтүппүтэ дии - Бүөккэчээн күлэр.
– Чэ ээх ! Бэрди Кырбый кутуруксута эбиккин дии.
– Мээнэ киһи ойуун буолбат. Холобура эн төрдүгэр ойууттар бааллар дуо?
– Суох.
– Буоллаҕа ол дии.
– Кырбый ойуун туһунан кэпсээ эрэ хата.
– Мин биирдэ Кырбый ойуун дьиэтин иннигэр, хотой куобаҕы аҕаларын көрбүтүм. Онуоха ойуун сүдү көтөргө махтаммыта.
– Тоҕо Кырбый диэн ааттаабыттар?
– Эдэр сылдьан кырбыйы иитэн онон бултатар эбит. Хааһы тиийэ тэбэн түһэрэр үһү.
– Оттон сааны хайдах этитэрий?
– Ону көрбөтөҕүм да буоллар, биир Быргын диэн киһи саатын, Кырбыйга этиттэрбит. Ол эттиттэрэн баран, тыаҕа бултуу тахсыбыт. Күөл кытыытыгар арай ,эһэ багдаллан турар үһү. Үстэ ыппыт, онуоха ойон турар үһү. Ыттаҕын аайы охтор уонна ойон турар. Онуоха " ойуун сымыйалаабыт, саам хотуппат. Отой буулдьата суоҕунан ытар курдук !” диэн сиргэ силлээбит. Онтон баран көрбүтэ үс эһэ тиэрэ таһыллан сыталлар үһү.
– Ама хайаан. Туоҕу эрэ халыттыҥ ээ. Буулдьата хотуппат диэтиҥ дии? Буораҕын кэмчилээн ииттэҕэ, саата силлээн кэбистэҕэ - Ылдьыыска итэҕэйбэт.
– Үс эһэ ойон турдахтарын аайы ,ытыалаан охтортоотоҕо дии. Хомус быыһыгар өйдөөн көрбөт. Биир эһэ ойон турар дии санаатаҕа.
– Биһиги оччоҕо тиргэбитин этиттэрбэппит дуо. Кус бөҕө иҥниэ этэ буоллаҕа.
– Эн тиргэҥ аайы ойуун кыһаммат буоллаҕа. Күлүүгэ
барыаҥ. Эбэтэр бэйэҥ этэн көр ойууҥҥа.– Кэбиһиий киһини халлааҥҥа көтүтэн кэбиһиэ - уолаттар күлсэллэр. Арай ол иһэн көрдөхтөрүнэ икки саалаах, аттаах дьон иһэллэр.
Уолаттар хаптайан, манаан олорон күүттүлэр.
Чугаһаан кэлбиттэрэ, Мэхээһи кытта Марбааһай эбит. Марбааһай атаҕа бүтүннүү хаан. Ыарыыланан сирэйин мырдыччы туттар. Абаланан кими эрэ үөхсэрэ иһиллэр.
– Хаарын көмүстэн маттыбыт !
– Тыыннаах хаалбыккар махтан ! - Мэхээс саҥата иһиллэр.
Уонна ааһа турдулар.
Уолаттар ырааппыттарынкэннэ биирдэ турдулар.
(Салгыыта суруллуоҕа)
Ородьумаан
13.04.2024.
[13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
26 чааһа.
Бүөккэчээн ойуун Баһыкканы ханна эрэ, атаарбытын көрбүтэ. Уол иһиттэҕинэ туох эрэ ,улахан сорукка ыытардыы эппитэ. Сыаналаах малы илдьиэн син. Онтон бүгүн, уолаттар көрдөхтөрүнэ Марбааһай атаҕа хаанырбыт. Эбиитин " хаарыан көмүстэн көрө маттыбыт " диэн туоҕу эрэ суланалларын истибиттэрэ.
Сарсыныгар Бүөккэчээн Кырбый ойууннаахха барда. Ойуун эмээхсинэ уолу чэйдэттэ.
– Сураҕа Марбааһай кыыл айатыгар түбэспит үһү. Атаҕын өлөрбүт - Ойуун эмээхсинэ сонунун кэпсиир. Онуоха Кырбый ойуун уоттаах чолбон курдук көрөн ылла. Туоҕу эрэ ыраахтан, сытырҕалаан эрэр кыыл курдук хантаарыҥныыр.
– Хара суорум ханна сүттэ?! Хаан хаан сыта кэлэр. Куһаҕан бит! Эчи арах!
– Марбааһай сымыйата ини. Биһиги бэҕэһээ тиргэлии баран исиэхпитинэ, Мэхээстиин кэлэн ааспыттара. Марбааһай атаҕа хааннаах этэ " Хаарыан көмүстэн маттыбыт " - диэн кими эрэ мөҕүттэр этилэр, - уол эппитигэр ойуун хамсатын буруотугар чачайа сыста.
– Чэ эн дьиэлээ нохоо ! - Кырбый уолга бурдук, чэй , табах биэрэн атаарда. Бүөккэчээни аҕата дьиҥэр " табахта көрдөөр" диэн ыыппыта . Ол иһин уол үөрэн сэк гына түстэ.
– Ол да иһин сэрэйбит сэрэх ! - Кырбый кутуруксут уола барбытын кэннэ этэр. Таһырдьа тахсыбыта суора кэлэн, муҥурах тиитигэр олорор. Иччитин көрөн, көтөн кэлэн санныгар олорон туоҕу эрэ куллугуруур.
*
Барыга бары тииһик төрдө буолан, сүүрэ - көтө сылдьыбыт Марбааһай тобугун хончоҕорун, дьөлө ыттаран дьиэтигэр сытар.
– “Айаҕа түбэстим” диигин даҕаны, итэҕэйбэппин. Куһаҕан дьону кытта, куодарыһан бүтүөҥ этэ. Түптээх туоҕу да үлэлээбэккин хаартылаабыта буолан чэпчэки үбү харчыны батыһаҕын! Туохха да туһата суох буолан иһэҕин !- аҕата мөҕүттэр.
– Бэйэм билэбин туоҕу гынарбын ! Тугунан дьарыктанарбын!
– Бэйэҥ билэр буоллаххына бэйэҥ булунан, айаххын ииттин ! Икки харахпар көстүмэ!
– Маннык атахтаах ханна барабын!? Соруйан билэн туран үүрэҕин дуо?! - Марбааһай кыйаханан олорон эрэн, аҕатын туох түбэһиэх быраҕаттанар.
**
Кырбый ойуун түөрт атаҕар элэмэстэрдээх, тураҕас атын миинэн куораттыыр суолунан баран иһэр. Суора үрдүнэн көтөн күпсүйэр. Туох эрэ собулҕа тахсыа, диэбиттии таҥалайын таҥсынар.
Ыллам атынан сыыдамнык айаннаан, суолун улахан аҥарын барбытын кэннэ, эмиэ суора айманан биллэрдэ.
Ойуун атыттан түһэн маска баайда. Ох саатын бэлэм тутан, бэдэр кыыллыы үөмтэ. Саата буулдьата суох буолан, хаһааҥы эрэ аҕатыттан хаалбыт, ох саатын илдьэ кэлбитэ. Чугаһаан көрбүтэ арай Баһыкканы, илиититтэн кэдирги тардан тииккэ кэлгийбиттэр. Икки киһиттэн биирдэстэрэ, кини атыттан бэрэмэдэйдэри сүөрэ сатыы турар.
(Салгыыта суруллуоҕа)
Ородьумаан
15.04.2024
[13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
27 чааһа.
Кырбый ойуун ох саатын аҥаабыллаан баран, кирсин кулгааҕын эминньэҕэр диэри ,иэмэх курдук иэҕэ тардаат, ыһыктан кэбиспитэ сэлэмэ кустук иһиирэн тиийэн, саһаан үрдүктээх нуучча такымыгар хатана түстэ. Онуоха абааһы тайаҕа оту, сиэрпэнэн быһа соппуттуу баран түстэ. Абытай ыарыыттан, үөгүлээбитэ тыа иһин аймыы түстэ. Үөр чыычаах бөҕө соһуйан, өрө көтөн таҕыстылар. Иккис нууччата ат төргүүтүттэн харчылаах бэрэмэдэйи сүөрэ туран, соһуйан тэмтэрийэн кэлэн, кэлгиллэн турар Баһыккаҕа, кэннинэн буолбутун уол икки атаҕын өрө көтөҕөн баран тэппитигэр. Ат анныгар баран түстэ. Ат сиргэнэн тэбиэлээн биллиргэтэн, өс киирбэх сыҥаахха таппытыгар, тиэрэ баран түстэ. Күөх харахтарынан халлаан диэки көрбүтүнэн дөйөн хаалла. Кырбый ойуун кэлэн Баһыкканы сүөрдэ. Хара суор " ас таҕыста " диэбиттии нуучча күөх хараҕын оҥон, супту уулаары гыммытын, ойуун буойда. Такымын иҥиирин быһа ыттарбыт нуучча, " өлөрүмэҥ “диэн ааттаһан
элэ - была тылын барытын эттэ. Ойуун кини саҥарарын өйдөөбөт, хааман тиийэ нуучча атаҕар чиккэйэн - хоройо сылдьар оноҕоһун, сулбу тардан ылбытыгар хайыытынан, хайы тардан эбии куһаҕан саҥатын таһаарда.Иккис нууччата өйдөнөн кэлэн олордо. Ат тэппитигэр сыҥааҕын аҥар өттө тостон, аллараа диэки ханньары барбыт. Туоҕу эрэ саҥара сатыыр да иһиллибэт.
– Нуу ычто? Дэнги баам наада?
– Нет не надо. Простите нас пожалуйста.
– Так дэлат нэ наада. Такойе дело хуудо! Низзя !
– Да да понимаем. Больше так не будем.
– Эсли так будиш! Этот шаман ваш зуолата абыратно саберет.
– Шаман да?! Не надо пожалуйста - нууччалар өлөртүөхтэрэ диэн эбии элэ - была тылларын эттилэр.
– Дома абыратно как поддешь? Помач наада ?- Баһыкка саха киһитэ буолан, бу кинини халыы сатаабыт, нууччалары аһынан эбиитин көмөлөһүөн баҕаран ыйытта.
– Нет не надо. Мы как нибудь сами пойдем - дэстилэр. Арбайбыт баттахтаах, сиэх - аһыах дьүһүннээх ойууну чахчы салла көрдүлэр.
– Ну дабаай , быбаай ! - диэн Баһыккалаах аттарын миинэн бара турдулар. Арай хара суордара өйдөөбөтөхтүү. " Ас тахсыбытын ханна мүччү туттулар?!” - диэбиттии, мас үрдүгэр нууччалары өҥөйөн олорор.
**
Дьыл хонук ааһар. Баһыкка саҥа дьиэ - уот туттан, көнөн барда. Сылгы , сүөһү бөҕөнү атыыласта.
Хоччоххой тэллэҕэ да суох ускул - тускул сылдьыбыт, тулаайах уол эмискэ байбытын, нэһилиэк баайдара биллэн турар сөбүлээбэтилэр , дьыала тэрийиэхтэрин баҕардылар.
Лэбириэнтэй атыыһыт эмиэ сөбүлээбэт да буоллар, таһыгар биллэрбэт. Ойуун көмүһү Баһыккалыын үллэстибиттэр диэн уорбалыыр, да хайыыр да кыаҕа суоҕуттан абаланар. Ойуунтан саллар буолан иккиһин хатылыан баҕарбат. Кыыһа Даасыҥка үтүөрэн, имэ тэтэрэн, төлөһүйэн эбии тупсубут.
Онон Лэбириэнтэй оҕуруктаах өйдөөх буолан, туох да айдаана суох, Баһыкканы кыыһынан сыыттаан бэйэтигэр тардыан баҕарар.
Эрдэ " Хотуой ити илээчиискэ диэки сананыма даҕаны !" диэн, кыыһа Баһыкка диэки иҥээҥнээтэҕинэ - кыыбыҥнаатаҕына сабы саҥаран кэбиһэр этэ.
Билигин Баһыкка сааһын ситэн модьураабыт көрүҥнээх. Хайа уонна харчыланан таҥнан - симэнэн кэбиспитэ, киһи билбэт эр бэрдэ буолбут.
Лэбириэнтэй эстэр айа, уҥа илиитэ Марбааһай билигин аҥар атахтанан, киһи соруспат киһитэ буолбут.
(Салгыыта суруллуо)
Ородьумаан
16.04.2024.
[13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Көмүс содула
28 чааһа.
Кырбый ойуун олорор алааһын диэки ,туох эрэ энэлгэнэ иһиллэр. Эмиэ да бөрө улуйан эрэринии, эмиэ да симэхсин эмээхсин, муҥатыйан эрэринии иэнигийэр.
Чугаһаан иһиттэххэ оннук буолбатах эбит. Дүҥүр тыаһын доҕуһуолугар Кырбый ойуун илэ бэйэтинэн, кими эрэ кыраан таныйан дуу, эбэтэр куттаары кутурара эбитэ дуу, саҥа айааһана сылдьар соноҕос курдук баһын быһа илгистэн, сааһыгар холооно суохтук,чэпчэкитик дэгэйэн, тиэргэнигэр өрө тэйиэккэлии сылдьар эбит.
Аам дьаам! Аанай туонай абаккам!
Иннинэн сирэйдээх иэгэйэр икки атахтаах иирэ баҕалаан көр!
Суолбар туора турдаххына, тараах иэнниэм ,этирик түөстүөм!
Күлэ, күлэ күлгүн таптайыам! Иэрийэ иэрийэ иһиҥ үөһүн үөрэҕэстиэм ! Иэримэ дьиэҕин имири эһиэм! Атааннаһыах буоллаххына, алларастыы, алларастыы аҕыс ойоҕоскун араарыам!
Тордуохтаһыах буоллаххына тоҕус ойоҕоскун тоһутуом! Ордугурҕуур буоллаххына орулуу ,орулуу очоҕоскун оруоҕум ! - диэн Ойуун кыырарын, кимиэхэ эрэ саанарын саһан туран, ыраахтан көрөн турбут дьон, ойуун кырыыһыгар хаптарымаары атахха биллэрдилэр.
Кэнники бу туһунан Лэбириэнтэй атыыһыт истэн, бэйэтигэр ылынан ытырыктата санаата.
" Ити улуу күтүр кырыыһа миэхэ эрэ тиийбэтин. Илэ абааһыны кытта аахсан туһа суох !" - диэн көмүскэнэрдии уотун аһатан хайыҥ охсунна.
Баһыкка тулаайах үөскээбит буолан, тиийиммэт - түгэммэт дьону кыратык да өйүүр буолла.
Ылдьыыскалаах, Бүөккэчээҥҥэ биир эргэ да буоллар сааны бэлэхтээтэ. Уолаттар үөрэн харахтара кылахачыһа түстүлэр.
тиргэ иитэн эрэйдэнэр курдук буолуо дуо, хойуу куска түбэстэхтэринэ чугас үөмэн киирэн ытыахтара.Буолумуна тиргэ иитэ сатаан эрэйи көрдүлэр. Кинилэр тиргэлэригэр иҥниэ баара дуо? Иҥиннэҕинэ даҕаны быһа түһэн көппүт буолар. Биир эмит кус түбэстэҕинэ, кыайан үллэстибэккэ, кулуһун оттон баран, үтэн сиэн кэбиһэллэр.
Аны бу сааларын " мин ытыам!" " Эн сарсын ытаар!" - диэн былдьаһык буолла. Былыргы оҕолор барахсаттар, эргэ сааны былдьаһаахтыыллар. Төһө да эргэтин иһин,
Биир үтүө күн кустуу бардылар, ким ытыахтааҕын сэрэбиэйдэстилэр. Ылдьыыска ытыах буолла. Күөл кутуругар кус бөҕө, түһэн олороругар үөмтэ. Бүөккэчээн хаалан көрөн турда. Санаатыгар Ылдьыыска өр да кыҥаата. Онтон буруо бурҕачыс гынаат, саа тыаһа түптэ саалынна. Ылдьыыска саа тэбиититтэн тиэрэ таһылынна. Саннын бүлгү тэпэтэрэн ыарыыланан олорор. Икки кус хаалбыт. Ботуруоннарыгар буораҕын аһара элбэҕи куппуттар. Ол иһин киэһэ Баһыккаҕа тиийэн хайдах иитэргэ үөрэниэх буоллулар.
Баһыкка Туйааратыгар баран кэлэр, сырыы аайы ойох ыйытыах буолар да ыйыппат. Хаһан эрэ бал бааччы " миэхэ ойох тахсаҕын дуо? " диэн олуона соҕустук, ыйыппытыгар кыыс күлбүтүттэн билигин кыбыстан ыйыта илик. Хата ол оннугар атыыһыт кыыһа Даасыҥка, " миигин ойох ылаҕын дуо?" диэх айылаах сыстаҥныыр.
(Салгыыта суруллуоҕа)
Ородьумаан
18.04.2024.
[13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:
Көмүс содула
29 чааһа.
Ылдьыыскалаах Бүөккэчээн, Баһыккаҕа ботуруон ииттэрдилэр. Ааспыкка бэйэлэрэ ииттэн, буораҕын аһара элбэх гынан кэбиһэннэр, Ылдьыыска саннын бүлгү тэптэрбитэ.
Билигин ытыан баҕарар да саллар. Аны Бүөккэчээн ытыахтаах. Күөллэригэр баран, сэһээккэҕэ киирэн манаан олордулар. Ылдьыыска сылаата таайан, утуйан мунна тыаһаан барар. Бүөккэчээн саанан кини ытар кэмэ буолан, кулгаах - харах буолан олорор. Эмискэ дурдаларын үрдүнэн, кус кынатын тыаһа куһууран ааста. Күөлү эргийэн элиэтээн баран, манчыыктартан тэйиччи түстүлэр. Уолаттар манчыыктара киһилии манчыык үһү дуо. Өрт уотун кэннэ умайан куура хаппыт, маардарга кус төбөтүн курдук талаҕы быһан батары анньан манчыык оҥостон дурда иннигэр түһэртээбиттэрэ. Хараҥаҕа эрэ арай кус көрөн саарыан син. Тэйиччи түспүт кустар, саҥаларыттан иһиттэххэ халбалар эбит. Бүөккэчээн устан чугаһыылларын күүтэн олордо. Ылдьыыска муннун тыаһа хаһыҥыраабытын, тарбаҕынан кымаахтаата. Биирдэһэ илиитинэн туора илгэн баран, тиэрэ түһэн салгыы утуйар. Халбалар саҥа чугаһаан эрдэхтэринэ, манчыыктарын аттыгар биэс көҕөн кэлэн түстэ. Бүөккэчээн үһү хоһулаан баран, ытан хабылыннарда. Өс киирбэх чугас буолан, үһүөн табыллан өрөҕөлөрө килбэс гынна. Ылдьыыска түһүү сытан соһуйан ойон турда. Утуйарыгар сыыҥа муннуттан, быгыахтыыр этэ. Саа тыаһын кытта, кутуйах хороонугар киирэринии сыыҥа төттөрү дьылыс гынна.
Бүөккэчээн иккиһин иитиннэ. Эбии үс моонньоҕон кэлэн түспүтүн, иккитин хаалларда.
Онтон олорон маныы түспүттэрин кэннэ үрдүлэринэн, үөр кус ааһарын ытан биири түһэрдэ.
Уолаттар иккиэн үстүү кустаах дьиэлээтилэр.
Лэбириэнтэй атыыһыт Баһыкканы Бэрэгэй ,Биэрэлээх кыыстарыгар, сылдьарын кэтээн көрбүтэ. Ол иһин бэйэтин кыыһын сыттаан чугаһата охсуон баҕарар.
– Дьахтаар иһит эрэ. Ити Баһыкка уол отой көнөн эрэр. Биһиги кыыспытын киниэхэ сыгааннаан көрүөххэ баара. Отой уурумньу көмүстээх быһыылаах өссө да байыаҕа - атыыһыт ойоҕун хаһан да аатынан ааттаабат " дьахтаар " диэн ыҥырар. Биирэ даҕаны онно үөрэнэн кыһаммат.
– “Умнаһыт - устугас уолга иҥээҥнээмэ !” - диэн кыыскын батан кэбиспитиҥ дии! Дьэ кэлэн бэһирдиҥ дуо?
– Ол эрдэ ! Ааспыты ыатарыма! Билигин ону ырытар кэм буолбатах. Баһыкка элбэх көмүһү кистэммит буолуохтаах. Хайа уонна үлэһитэ, кыайара хоторо.
Баһыкка били Мииккэлээх кыыстарыгар сылдьар эбит. Мэхээс эппитэ.
– Дьиҥэр бэрт буолуо этэ. Оҕом сүрэҕэ сөбүлүүр быһыылаах. Таптыыр киһитигэр тахсара ордук буоллаҕа. Былыргы миигин курдук, күүстэринэн ойох биэрбиттэрин аанньа…
– Саҥарба дьахтар! Мин курдук киһиэхэ эргэ тахсан быр бааччы олорор инигин. Били кумалааҥҥар тахсыбытыҥ буоллар, ыал устун сылдьар буолуоҥ этэ! Эбэтэр ончу да морбойбут буолуоҥ этэ ! - атыыһыт ойоҕун сабы саҥарда.
Сарсыныгар Лэбириэнтэй атыыһыт, иэһин ыйыппыта буолан Бэрэгэй Биэрэлээххэ барда.
– Дьиэлээхтэр кэпсээҥҥит.
– Суох эйиэнэ. Дьэ сылдьыбатах киһи сырытта - Бэрэгэй Биэрэ олоппос ылан биэрдэ. Мииккэ эҕэрдэлэспитэ буолан малах эрэ гынна. Уонна талгытыгар тирии имитэн таллырҕатар.
– Тохтуу түс таллырҕатыма. Ыалдьыт кэллэ дии кэпсэтиий - Биэрэ эрин соруйа үөрэммитинэн этэр. Онуоха биирдэстэрэ дүлүҥ лаппычаҕар олорон, атыыһыт сирэйин өрө мыҥыыр.
– Күөх от саҥа бытыгыраан эрэр. Тиҥэһэбит арычча көнө түстэҕинэ сүүстүөхпүт. Оччоҕуна били иэспитин биэриэхпит - Мииккэ иэһин ыга кэлбитэ буолуо диэн этэр.
– Оннук буоллаҕа дии. Баччаларга этэ туох аанньа
үһү - Лэбириэнтэй туоҕу эрэ эбии этиэхтии, үгэһинэн бытыгын мускуммахтыыр.– Дьэ уонна туох сонун? Хайдах олордугут? - Биэрэ чуумпу бүрүүкээбитигэр ыйытар.
– Кэминэн олоробут. Туох сонуна кэлиэҕэй . Арай били Баһыкка уол отой көнөн эрэр. Үлэһитэ да бэрт, дьиэ - уот тутта сылдьар. Дьоҕойон күтүөт оҥостубут киһи һэ, һэ - атыыһыт соруйан үтэн анньан этэр. Онуоха Биэрэ дьүһүнэ уларыйа түстэ. Туйаара хоһугар бу кэпсэтиини, тыыммакка да иһиллии олорор курдук.
– Баһыкка бүгүрү үлэһит үчүгэй уол - эрэ диэтэ Биэрэ кэһиэҕирбит куолаһынан, саҥата эрэ суох хаалымаары эттэ.
– Баһыкка төһө да туспа көстөр, биһиги кыыспытыгар күн аайы кэлэ сылдьар - диэн сымыйалаан кубарытта Лэбириэнтэй. Туйаара маны истэн хараҕа уунан туолла.
(Салгыыта суруллуо)
Ородьумаан
19.04.2024.
[13.11, 19:17] +7 968 150-27-81: Ородьумаан кэпсээннэрэ.:
Көмүс содула
30 чааһа.
Нэһилиэк кулубата Баһыккаҕа ордугурҕаан куоракка үҥсүү түһэрбит. " Бэйэтэ бас билэр, хоччоххой тэллэҕэ да суох сылдьан, хайдах эмискэ байда " диэн атын да баайдар хобугунаһар этилэр.
Баһыккаҕа суукка ыҥырыы суругу Чаччыына аҕалан ааҕан иһитиннэрдэ. Уол Кырбый ойууҥҥа тиийэн сүбэлэттэрэн баран, куоракка киирдэ.
Үрээнньик суут тойонугар сирдээн биэрдэ.
Ыйыппыттарыгар Бодойбоҕо көмүскэ үлэлээн кэлбитин кэпсээтэ.
" Тоҕо эмискэ байда? диэн үҥүстүлэр"
" Көмүспүн ороспуойдартан куттанан кистээн сыппытым " диэн куотунна. Уонна ойуун сүбэтинэн уоннуу соккуобайдаах, хас да кумааҕы харчыны куду анньан биэрдэ.Онуоха ырдьыгыныы турар ыкка, эт быраҕан биэрбиттии айаҕа бүөлэнэ түстэ.
" Толору аатыҥ ким диэний?"
" Баһылай Митэрэккээнис"
" Ээ сөп. Василий Митрофанович эн дьиэлээ. Делаҥ барыта үчүгэй буолуо"
" Оттон ити кулуба уонна кинээс тоҕо миигиттэн иҥнэллэрий?"
" Аныгыскыга иҥниэхтэрэ суоҕа !Если что мин бэйэлэрин делоҕа эрийиэм. Уонна эн бу диэки өссө үчүгэйдик билиннэххинэ, мин кинилэр оннуларыгар эйигин олордуом!" - диэн өссө бэрик эрэйэрдии эттэ.
Онон Баһыкка куораттан этэҥҥэ таҕыста.
Сарсыныгар Лэбириэнтэй көрсөн этэр.
– Баһыкка дьэ көнөн эрэр эбиккин.
– Онно туох баар? Онто суох миигиттэн иҥнэн куоракка үҥсүү түһэрбиттэр! - Баһыкка атыыһыты, утары көрөн туран саҥарар буолбут.
– Ээ суох. Мин туох даҕаны, хом санаата суох этэбин. Эн кэргэн ылар сааһыҥ буоллаҕа дии һэ , һэ.
– Оннук. Мин кэргэн ыйыта барыахтаахпын.
– Ол ханнаа? Кимнээх кыыстарын? - Лэбириэнтэй үрүт - үөһээ ыйытар.
– Мииккэлээх кыыстарын Туйаараны - диэн баран Баһыкка ааһа турда. Лэбириэнтэй саҥата суох туран хаалла.
Баһыкка кэһии бөҕөлөөх Туйааралаахха киирэн кэллэ. Туйаара кыбыстан сирэйэ кытаран олордо. Бэрэгэй Биэрэ үөрэ - көтө көрсөр бэйэтэ, саҥата суох буолбут. Арай Мииккэ сандалыга “лос”
гына ууруллубут, култаҕар иһиттээх арыгыны көрөн, мэктиэтигэр ытыһын " лас!" гына охсоот, ойон турбутуттан бэйэтэ да соһуйда. Баһыкка эбиитин бурдугунан, оҥоһуллубут туох эрэ минньигэс астарын уурталаата. Ыт төбөтүн саҕа тойуу саахары уурда.
– Эмээхсиэн ыалдьыт кэллэ дии, чэйдэ кутталаа - Мииккэ арыгыны иһэ да илигиттэн, саҥата элбээбит. Бу нууччалар дьикти астарын истэҕинэ, мэлдьи киһи күлэ - үөрэ сылдьар курдук буолар. Күннээҕи кыһалҕа да өйгүттэн көтөн хаалар. Айах аһыллан киһи кэпсэтэр даҕаны диэн, Мииккэ арыгыны хаһан эмит да буоллар, ис иһиттэн иһиэн баҕаран кэлэр.
– Оттон били Лэбириэнтэйдээххэр аараабатыҥ дуо?! кыыстара…- Бэрэгэй Биэрэ иһигэр үөрэ олордор даҕаны, таһыгар соруйан билээри, үтэн анньан ыйытта. Кыыстарын туһунан ыйытыаҕын, Туйаарата ойоҕоско анньан сорох тылларын, таһаарбакка төттөрү ыйыһынна.
Үс атахтаах төгүрүк остуолга, төрдүөн олорон аһаатылар.
– Эс ол атыыһыт тыла диэхтээн, уу диэбитэ хаар, хаар диэбитэ уу - Баһыкка бу ыалтан кыыстарын ыйытаары, эр санаатын киллэрээри, кыратык арыгы испитэ саҥата эмиэ элбээбит.
– Лэбириэнтэй оннук бөҕө буоллаҕа. Көр көнөн эрэргин көрөн, кыыһын сыыттаары сымыйанан кэпсээтэҕэ дии - Биэрэ кэпсэтии тимэҕин төлө тардар.
– Ол манна кэлэ сылдьыбыта дуо? Туох диэн кэпсиир?
– Кэлэн. Мин кыыспар Даасыҥкаҕа күн аайы сылдьар диэбитэ.
–
Сымыйата ! Кинилэргэ сылдьыбатаҕым ыраатта дьиэбин туттан, күн иллэҥим суох ! Кырдьыга баран эттэххэ мин эһиги кыыскытын таптыыбын - Баһыкка " таптыыбын " диэн тылы сүүстэ этээри, бэлэмнээбитэ да Туйаараҕа соҕотохтуу оннооҕор , кыайан эппэтэҕэ. Билигин бу дьэ бэйэтэ төлө мөҕөн таҕыста. Туйааратын көрбүтэ үөрэн, кыбыстан имэ тэтэрбит.Онтон Мииккэни көрбүтэ ытыы олорор - Хайа туох буоллуҥ ?
– Үөрүүбүттэн ытыыбын ! Оҕом туһугар. Бу нуучча арыгыта киһини үөрдэр да, ытатар да быһыылаах - Мииккэ бөтөн ылар. Баһыкка эмискэ ойон туран таһырдьа ойдо. Дьиэлээхтэр соһуйан ,бэйэ бэйэлэрин көрүстүлэр.
– Ити баар ытаан ньолҕоруйа олорон, күтүөт буолуохтаах уолу куоттардыҥ! - Биэрэ оҕонньоругар этэр.
– Мин дуо? Хайаатым?
– Эн буолумуна! - Биэрэ этээтин кытта Мииккэ ойон тахсыбытын курдук, эмиэ эмискэ ойон киирдэ. Илиитигэр саа тута сылдьар.
– Оо бачах күтүр! - Бэрэгэй Биэрэ соһуйар.
– Мэ үөрүүҥ бу баар. Арыгы үһү дуо үөрүү. Бу баар саҥа саа !- Баһыкка Мииккэҕэ сааны туттарда.
– Иэхэйбиин ! Түүл дуу илэ дуу. Утуйа сытабын дуо эмээхсиэн? Ыл кымаахтаа эрэ! - Мииккэ эппитигэр Биэрэтэ өс киирбэх дьээбэлээн кымаахтыыр - Айака, айака ыалдьар түүл буолбатах илэ эбит !
– Мин саҥа дьиэбэр сарсын эһигини уот аһатарга, алгыстыыр дьоро күммэр ыҥырабын - Баһыкка этэр.
– Бэрт дии. Сарсын дьэ бары тиийиэхпит.
– Ол эрээри онтон төттөрү бэйэҕит эрэ кэлэҕит?
– Ол аата?
– Эһиги кыыскыт Туйаара, ол дьиэҕэ миигин кытта хаалыаҕа - Баһыкка Туйаараны кууһар. Кыыс үөрэн уолу иэдэһиттэн, сыллаан " чоп " гыннарбытын билбэккэ хаалла.
– Иэхэйбиин. Оҕом сөбүлүүр киһитигэр тахсан ыал буолан , төрөтөр оҕону төлкөлөөн, иитэр сүөһүнү күрүөлээн биһиги бииспит ууһун салгыырыттан, үөрбэт бэйэлээх буолуохпут дуо? - Бэрэгэй Биэрэ үөрүүтүттэн хараҕа тырымныыр. Хараҕын уутун былаатын уһугунан соттор.
– Көр бу " уол оҕо биир күн ат өрөҕөтүгэр, биир күн ат уорҕатыгар " диэн мээнэҕэ эппэтэхтэр эбит. Баһыкка тулаайах муҥнаах уолга, Аар Айыы Тойон, үтүө хараҕынан имнэнэн, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан сылдьан, сап саҕаттан салҕанан сандаарыйа күөрэйэн тахсыаҕа ! - Мииккэ саҥата суох бэйэтэ, айаҕа аһыллан , хоммут уоһа хоҥнон, өрөөбүт уоһа өһүллэн өссө да элбэҕи эттэ.
Туйааралаах Баһыкка тахсан алаас кытыытынан хаамыстылар. Туйаара Баһыкката кэлэрин төһөлөөх күүттэ этэй. Төһөлөөх хараҕын уутун тохпутай. Ол бэйэлэрэ билигин хаһан да ыытыһыа суохтуу, ыбылы куустуһан турдулар.
Бүттэ.
Ородьумаан
21.04.2024.