Имэҥ

    Уйулҕаны уһаты-туора үөрэтээччилэр, дьахтары үс сүрүн хайысхаҕа араараллар эбит: «Ийэ», «Оҕо», «Партнер». «Ийэ-дьахтар» эр дьону барытын оҕотун курдук көрөр. Кини туһугар кыһаллар-мүһэллэр, сүүрэр-көтөр. Маннык дьахтары инфантильнай, ол эбэтэр оҕо курдук оҕонньоттор (эр дьоннор) сөбүлүүллэр эбит. Ийэлэригэр олус убаммыт, тэллэхтэн тардыһа сыппыт уолаттар «ийэ-дьахтарга» түбэстэхтэринэ олус дьоллоохтук олоруохтарын сөп.
    Ыал соҕотох эбэтэр кыра дуу, саамай тапталлаах дуу «паапа кыыһа» «оҕо-дьахтар» буолар диэтилэр. Оннук дьахтар, үгэс курдук аҕатын майгынныыр, үксүгэр саастаах киһиэхэ эргэ тахсар эбит. «Оҕо-дьахтар» эр киһиэхэ өрүү аҕатын майгытын була сатыыр, аҕатын курдук атаахтыан, сыллата-уурата сылдьыан баҕарар.
    Үһүс көрүҥ – «партнер-дьахтар». Бу көрүҥ олус аҕыйах эбит. Дьахталлар, үксүгэр, айылҕалара өтөн «ийэ» оруолун толороллор. «Партнер» — атаах, тугу да сатаабат эр киһиэхэ түбэстэхтэринэ, эмиэ оннук уларыйыахтарын сөп. Сатабыллаах киһиэхэ эргэ бардахтарына сатабыллара, талааннара уһуктуон сөп. Бу дьахтар эр киһини батыһар, үтүктэр эбит.
    Икки күннээх семинартан тутан хаалбытым итиччэ курдук. Дьэ, билигин учуонай өйдөр көрүҥнэрин билэр дьоммор туттуохпун баҕардым.
    Биир-биир билэр ыалларбын, паараларбын сыымайдыыбын.
    Бүөккэлээх Нюра… Нюра – атаах кыыс. Оттон Бүөккэ — дьиҥнээх эр киһи. Нюра халанын өрүү ханнарар. Сороҕор мөҕөр, «муннукка туруорар». Сороҕор хайгыыр, «хаарыс солко бэлэхтиир». Үлэтигэр илдьэр, үлэтиттэн ылар. Нюра тугу эмэ атыылаһар буоллаҕына, хайаан да Бүөккэтигэр этэр, сүбэлэһэр. Нюра улахан асчыта суох. Ол эрээри биирдэ эмэ тэһэ кэйдэрэн сонун-саҥа астары астааччы. Араастаан ааттыы-ааттыы. Бүөккэтэ ону таба көрөн хайаан да хайгыырын ирдиир. Дьиэтигэр биир дьыбаанын (кыайара эрэ ол) ыйга биирдэ (булгуччу) хоту-соҕуруу таскайдаан биэрэр. Саҥа «абстановка» тэрийэр үһү. Бүөккэ ону «кырдьык, дьиэбит уларыйан хаалбыт, атын ыалга киирдим дуу диэн муна-тэнэ сыстым» диэн сэргээбитэ-сэҥээрбитэ буолар. Нюра онтон хас сырыы аайы астынар аҕай.
Бу кэргэнниилэргэ Нюра — оҕо.
    Дашалаах Никита. Даша – олус тулуурдаах, киһи ымсыырыан да, бэккиһиэн да курдук тулуурдаах. Тарбаабыт ынах курдук диэн кинини этэн эрдэхтэрэ. Никитата онон-манан киирэрин-тахсарын барытын бырастыы гынар. Күүстээх үлэ нэдиэлэтин сууйан-сотон умса хоруйан бурҕаалаан да кэллэҕинэ «чыычаахтыыра» бэргиир, «хата, дьиэтин булаахтаабыт ээ» диэн үөрэр-көтөр, илэмэ-салама түһэр.
    Даша ыҥырыыга сылдьар улахан асчыт. Булугаһа-талыгаһа ааттаах. Сатаабатаҕын да кимтэн эрэ уларсан, мэнэйдэһэн, баартырдаһан баар гынар дьоҕурдаах. Наһаа элбэх бырааттардаах, балтылардаах. Олор бары Дашалаахха мусталлар. Туох баар кыһалҕаларын барытын киниэхэ быһааттараллар. Даша бырааттара-балтылара тугу түһүүллэрин кытары курдат билэр. Эгэ, Никитатын мүччү тутуо дуо, тугу саныахтааҕын, этиэхтээҕин-тыыныахтааҕын суукка инниттэн билэр. Никита кэргэнин хаһан да аатынан ааттаабат. Үлүбээй саҥаран киирэн барар. Даша киниэхэ туһуламмыт саҥаны эт бүтэй сэрэйэн хардарсар.
    Бу ыалга Даша – ийэ. Барыларыгар. Кэргэнигэр, бастатан туран. Кини: «Саамай кырам, кыһылым – Никита», — диэн дэлэҕэ этиэ дуо.
    Арианнаах Любаша. Бу дьон хайалара да, кими да наһаа атаахтаппат, мөхпөт-эппэт. Быһата, тэҥ бырааптаах партнердар. Тугу барытын бииргэ оҥороллор. Күлэллэрэ-үөрэллэрэ да биир. Дьиэ үлэтин «дьахтар ирээтэ», «эр киһи өлүүтэ» диэн араарбаттар. Ариан оҕолорун наскыларын абырахтыыр кэмигэр, биир-биэс тыла суох, аччыаһырбакка эрэ Любата мас хайытан киллиргэтиэн сөп. Эбэтэр Ариан – буулка оҥороору тиэстэ туруорар, Люба – кустуу бараары курумуутун куурдар.
    Оччотугар, бу ыаллар – партнердар.
    Биллэн турар, бу олоххо барыта сир саарбах. «Мин эппитим, араарбытым барыта сөрү-сөп» диэн этэр кыах суох. Оонньуу-көр курдук дьүөгэлэрбин наардаатым. Бэйэм ханныкка киирэрбин сатаан быһаарбатым. Арааһа, мин курдуктарга анаан атын ханнык эрэ төрдүс көрүҥү толкуйдууһуктар быһыылаах. Бу үстэн: «ийэттэн», «оҕоттон», «партнертан» барытыттан бэриһиннэрбиппит курдукпун. Баҕар, «ийэлии көрүүлээх, партнердуу быһыылаах син биир оҕотук санаалаах дьахтар» буолуум.
Ольга ВАСИЛЬЕВА.

Кыым №27 2007.07.12