Таптал - 5 июля 02:57

Саныыр санаам туман буолан, санааларбын сааһылаан суруйарга сананным.
Бу орто дойдуга киһи таптаары, таптатаары кэлэр эбит дуу…
Билигин киһи бары таптал эрэ туһунан туойар буолбут. Ол быыһыгар мин эмиэ…
Дьиҥ олохпун суруйуом этэ, манна суруйаммын дууһабыттан кистии сылдьыбыт дууһам ыарыытын арыйан чэпчиэм ду диэн.
Чэ саҕалыам.
Оскуолатааҕы таптал, маңнайгы таптал ааһар атын таптал кэлэр дииллэрэ сыыһа дии саныыбын, ду баҕар однолюб эбитим дуу… Мин кинини 9 кылааска үөрэнэ сылдьан билбитим. Кини эйиигин таптаабы үһу, эйиигинниин сылдьан баҕарар үһү диэн дьүөгэлэрим холбообуттара. Мин таптаабатарбын да сөбүлэспитим, эрэйдээҕи аһынаммын. Сөбүлээбэтэҕинэ арахсар ини диэммин. Бастаан смс эрэ нөңүө кэпсэтэр этибит, мин кыбыстан утары көрбөт да этим, бииргэ сэргэстэһэ хаампатахпыт да буолуо. Биир сыл оннук смс эрэ нөңүө кэпсэтэ сылдьыбыппыт онтон дьэ телефонунан кэпсэтэр буолбутум. Кэнники үөрэнэн хаалбыппын бэйэм да өйдөөбөккө хаалбытым.
Олус да кэрэ тыллардаах суругу суруйара. Куруук хоһоон айар буолара.

Уу ыраас сахалыы саңарар, суруйар этэ. Уол оҕо диэтэххэ сахалыы тылы миигиннээҕэр үчүгэйдик билэрэ. Күн дьыл аастаҕын аайы мин таптаатар таптаан испитим. Бэйэбинэн бүтүннүү ылларбыппын сөҕөр эрэ этим. Таптал диэннэрэ маннык буолар эбит дуу диирим. Нап нарын иэйии түөскүн толороро эмиэ да кычыкалыыр курдуга. Ыллаабат бэйэм куруук ырыа жрэ аргыстаах буолбутум. Олоҕум сырдыгынан эрэ сыдьаайа сылдьар буолбута.
Ханнык баҕарар сыһыаңңа кыыһырсыы, хомойуу( өйдөспөт түгэн баар суол. Биһиги тапталбытыгар атын кыыс киирэн биир түгэн барытын ыспыта. Көмүһүм (инник ааттыыбын таптаан) быһаараары гыммытын истэ да барбатаҕым. Дьүөгэлэрим кэпсээбит буоланнар.
Арахсыы кэннэ хас түүн аайы сыттыкпын ыгыллыар диэри ытааччыбын, сапсыарда буолла эрэ албын сирэй оңостон баран сылдьар буолбутум. Атын дьон мин ытыырбын көрбөтүннэр дижн. Төһө да ыарахан буолбутун иһин испэр сэмээр кэтэһэр этим, баҕар бырастыы көрдөөн кэлэрин. Өр буолбатахпыт, таптыыр сүрэх төһөлөөх хомойор хоргутар эбитий.

Кэтэспитинэн кҮннэр дьыллар ааҺан испиттэрэ. Элбэх дьон быыһыгар кинини көрүөм диэн кэтэнэр да этим. Бириэмэ эмтиир дииллэр даҕаны эмптэбитэ биллибэт этэ.
Биир сааскы сарсыарда сүрэҕим туохтан эрэ догуйар курдук тэтимнээх тэбиититтэн уһуктан халлааны маныы сыппытым. Бу күн мин тапталбын төннөрөрүн сэрэйбэтэҕим даҕаны. Телефон тыаһа сыттыкпар тыаһаан сурэҕим тэбиитэ өссө күүһүрдэ «Көмүһүм» диэн ааттаах номертан смс кэллэ. Аахпатарбын да долгуйан туох эрэ үчүгэйи санаан хараҕым уута баһылла түспүтэ.
«Сэгэриэм, бырастыы гын дуу… Тапталбытын харыстыах. Эппит тылбытын умнумуох. Дьон албын тылыттан ыллыкпытын араарыымыах. Таптыыр сүрэхтэри холбуох» диэн ис хоһоонноох смс хараҕым уутун тохпута. Дьолбун сүтэрбэтэхпин билигин да таптыыр эбит диэн уоскуйан суруйарга санаммытым.
«Кэтэспит да эбиппин эн нарын тылларгын. Суохтаабыт да эбиппин Көмүспүн. Бырастыы, кыраттан хомойон тапталбытын ытаппыппар. Бу күнтэн ыла тапталбыт уота хаһан да уостубатын өрүү бииргэ буолуох»
Таптаһар сүрэхтэр холбоһон бу орто дойдуга кинилэртэн ордук дьоллоохтор суохтара.

Бүтэһик чуораан чугдаарда Көмүһүм оскуолатын бүтэрдэ. Үөрэххэ туттарса барарыттан сайыһан санаам түһэн сылдьарым. Кинини кытта барсыахпын эмиэ сатаммат курдук. Тапталым сыыһа эйиигин кэтэһиэм иккиэн барыахпыт диэн үөрэххэ киирбэтэҕэ. Аҕатыгар илии атах буолан тыаҕа сылгы иитиитигэр барбыта.
Икки сыл ааһа охсон мин эмиэ оскуолабыттан арахсар күнүм үүммүтэ. Иккиэн дьоллонон үөрэххэ туттарса барбыппыт. Барыта саңа, саңа доҕоттор, саңа дьүөгэлэр. Күннэр аастар ааһан дойдубутугар саңа дьыллыы төннөн кэллибит. Ахтыбыт да эбиппит дьоммутун, доҕотторбутун.
Көмүһүм утаа уларыйан арыгы табах диэни боруобалаан куһаҕаңңа ылларбыта. Табаарыстара кучуйаннар онно манна тиэрдэллэр этэ. Этиһии ханна барыай арыгыны табаҕы утарыыттан. Ол да буоллар бииргэ сылдьааччыбыт. Кэнникиннэн куһаҕан табаарыстар элбээн киһи тылын истибэт да буолбута. Дьүөгэлэрэ да элбээн киирэн барбыттара. Күнүүлээһин ханна барыай, таптыыр киһи күнүүлүүр буоллаҕа. Эмиэ атын кыыстан сылтаан арахсыы… Бу сырыыга дьиңнээхтии кэлэйбитим, хомойбутум. Арыгыттан табахтан сатаан көмүскээбэтэх буруйбар.
Тапталбытын таңнарбытыттан хомойор эрэ этим. Барытын көннөрөр кыах суоҕа. Киһи дууһата олус да эрэйдэнэр эбит таңнарыыттан… Тула өттүң барыта албын, хабыс хараңа буолар. Аралдьыйдаргын да түүн буоларын ким да тохтоппот. Хараңа халлаан. Тымныы хос. Соҕотохсуйуу.

Мунчаарыы. Уруккуну ыралаан көрө көрө ытааһын. Кэмсинии. Кэлэйии. Күн тахсыыта эмиэ умна түһэҕин.
Билигин эмиэ сыыһатын өйдөөн уруккутун курдук истиңник мичээрдээн кэлэрин син биир күүтэрим. Ол эрээри суруйдаҕына, звоннаатаҕына төрүт эппиэттээбэт, суруйбат этим.
Тулабар араас уолаттар бааллар этэ да биир да уол киниэхэ маарыннаабат этэ. Барыларын убай, быраат, табаарыс эрэ курдук көрөрүм. Уонна тоҕо эрэ уолаттары кытта уопсай тыл түргэнник буларым. Толкуйбут да биир курдук буолааччы. Мин массыынаны кыра эрдэхпиттэн интириэһиргиир, сүүрдэр буолан туора турааччым суоҕа билэрбин сүбэлээн ардыгар гаражка оңорсон да ылааччым.
Наар уолаттары кытта доҕордоһор буолан массыынаттан арахпакка күммүн таксилаан бүтэрэрим, аралдьыйарым. Үөрэх кэнниттэн дьарыктаах буоллахпына санаабат этим. Хойукка дылы таксилаан сылайан кэлэн сразу утуйар буоллаҕым, араас санаалары саныы да барбат этим.
Көмүһүм эмиэ массыыналаах этэ. Эмиэ таксилыыр үһү диэн элбэхтэ истибитим да көрсөөччүм суоҕа. Көрсүбэтим да ордук курдук дии саныырым. Ол да буоллар сэмээр көрдүүр буолбутум. Баҕар атын кыыстыын сылдьара буолуо диэн санаа миигин уоскуппат этэ.

Сайын төрөөбүт күммүн чугас доҕотторбунаан бэлиэтиэххэ диэн кафеҕа киирэн олордубут. Тото аһаан баран үлэлии бардым. Кассирынан киирбитим. Ол баран истэхпинэ суолга биир массыына аварийкатын холбоон турар этэ. Икки уолаттар тугу эрэ көруммутэ буола сылдьаллара. Биир уол мин иһэрбин көрөн тохтотоору илиитин уунна. Көмө наада быһыылаах диэммин тохтоотум, ыйыттым туох наадатын. Көлүөһэлэрин буолталарын ким эрэ тууран ылбыт эбит дьиэҕэ олордохторуна биир эмэ буолтата уларса түс маҕаһыыңңа диэри барыахха диир. Ыл только бэйэм сүөрэн биэриэм диэммин таҕыстым. Анараа биир уолугап этээри киирдэ уонна иккиэн тахсан кэлбиттэрэ. Мин буолта сүөрэ сылдьаммын көрбөппүн. Арай наһаа билэр куолаһым саңарда:
«Хайаа бу кыыска сүөртэрэ сылдьаҕын ду, уонна өссө сөбүлэстэ дии ди » диэн саңаны истээт сүрэҕим сүр күүскэ тэбиэлээтэ илиибиттэн барытын ыһыктан тура биэрдим уонна кинилэр диэки хайыспакка турдум. Хараҕым уута сүүрбүтүн, кыайан тохтоппоппун. Сүрэҕим тапталын куолаһын төһө да өр кэмңэ истибэтэр даҕаны билбитэ.

• Хайа, хайдах буоллуң? Бачча наадалаах буолталары сүтэрээри ыһыктан кээстиң дуу дии ди хомуйар быһыылааҕа. Онтон табаарыһа кэллэ уонна ытыы тыраҕын дуо? Хайаатың?

Дии ди аймана түстэ. Куотан хаалыахпын атаҕым хам сыстыбыт курдук хамсаабатаҕа. Көмүһүм сүүрэн кэллэ тоҕо ытаабытый дии ди. Миигин өңөйөн көрөөт бэйэтэ тута сылдьыбытын барытын ыһыгынна. «Чыычаах» эрэ диэтэ. Тапталбын көрүөхпүн баҕарар бэйэм долгуйан уиса көрөн турбутум. Олус да чугас, таптыыр да куолаһым, ыга кууһан ылыахпын, сыллыахпын, ууруохпун баҕардарбын да туттунан саңата суох массыынам аанын былдьастым. Киирэн субуоттуу охсон куоттум. Көмүһүм сайыспыттыы биир да хардыы да тыл да таһаарбакка өр көрөн турбута. Хайдах курдук үлэбэр кэлбиппин билбэккэ олордум. Төһө да арахсыбыппыт ырааппытын иһин сүрэхпиттэн тахсыбатах соҕотох кинини эрэ таптыыр эбиппин биллим. Умна быһыытыйбытым ханна да суох буолан эмиэ дууһа ыарыыта буолбутум.

Телефонум хас тыаһаатаҕын аайы өрө эккирии түһэрэ сүрэҕим. Баҕар суруйуо дуу диэн кэтэһэрим. Туохтан, хайдах арахсыбыппытын санаан эмиэ кыыһырарым. Ол тапталбытын аймаабыт кыыс ыал дьону ыһар идэлээх эбит. Көмүһүм кинини таптаабыт этэ. Суруйар хоһоонноро, ыллыыр ырыата кини туһунан буолбутун билэрим. Кэнники арахсыбыттар үһү, кыыс атын уолга иирбит диэбиттэрэ. Көмүһүм тапталын эмиэ сүтэрдэҕэ. Анала ким эбитэ буоллар дии саныырым. Хайдах да умна сатаан кыайан умнубат этим. Олохпутун барытын инникибитин толкуйдаан дьоллоох да этибит, ону барытын ол кыыс ыспыта. Сүрэхпэр баас буолан хаалбыта.

Уөрэх, үлэ буолан сылдьыбытым. Таптал диэн суох, таптал диэн сымыйа диир буолбутум. Үөрэхпин бүтэрэ охсон дойдубар тиийэн үлэлиирбин эрэ кэтэһэрим. Айылҕалыын алтыһарбын олус сөбүлүүбүн, куруук тыаҕа тахсан күүспэр күүс эбинэрим, санааларбын сааһылыырым. Инникибэр эрэллээх, күүстээх санаалаах буолуохтаахпын диэн санааҕа кэллэхпинэ эрэ дьиэбэр төннөрүм. Күөх хонуу устун сыспай сиэллээх аппын миинньэммин дууһам ханна тиэрдэринэн өрө ыстаҥалатан сүүрдүбэхтиирим. Ыраах турар хайалар угуйаллар, ыңыраллар этэ. Сайын аайы бырааппынаан иккиэн ол хайаларбытыгар барарбыт сынньана.
Көмүспүн кытта уопсай сөбүлүүр темаларбыт элбэхтэр да эбит. Тугу да гын, ханна да тиий, барыта кинини санатара, кинини таптыырбын умуннаттбаттара. Дьылҕа хаан ыйааҕа эбитэ

дуу, үөһээттэн айыылартан бэйэ бэйэбитигэр ананан кэлбиппит эбитэ дуу… Ыарахаттары тумнан, бэйэ бэйэбитин өйдөһөн таптыыр сүрэхтэрбитин холбоон эмиэ бииргэ буолбуппут.
Төһө да бырастыы гыммытың иһин, ис искэр сүрэххэр хомойбутум, кэлэйбитим син биир ьаар эбит.

Эппитим курдук төһө да бырастыы гыннаргын, таптыыр эбиппин барытын үнуом диэтэргин сүрэххэр саһа сытар баас буолан хаалар. Барыта үчүгэйи эрэ санаатаххына онтуң туолар. Киһи ыра санаата ыраас буоллаҕына олоххо инникилээх буолар. Уоллаах кыыс икки ардыгар күүстээх таптал биирдэ эрэ бэриллэр дии санаатым. Мин көмүспүн таптаабытым уонна билигин да таптыыбын. Онтон, онтон кини?… Билбит суох… Таптыыбын диир. Гынан уруккутун курдук буолбатах. Кини уоттаах харахтарын сатаан көрбөппүн дуу, эбэтэр таптала сойбут да буоллар миигинниин бииргэ буола сатыыр дуу диэн санаалар түүн утуппаттар. Уларыйбыт, тугу эрэ толкуйдуур курдук өр да өр биир сири көрөн олорор буоллаҕына таптаабат эбит дии саныыбын, кими эрэ санаан мунчаарбыт буолуох курдук. Хайаатың? Туох буоллуң? Кэпсээ, арый дууһаҕын диэхпин баҕарабын да туттунабын… Этиэхпин баҕарбыт тылларбын сатаан тиэрдибэппиттэн бу муңнана сырыттаҕым буолуо. Барытын испэр кистии тутарым олус да ыарахан. Ону ким да сэрэйбэт. Куруук үөрэ-көтө, ыллыы-туойа, үңкүүлүү сырыттахпына ким таайыай? Сэрэйиэй? Арай түүңңү халлааңңа тыгар сулустар эрэ билэллэрэ буолуо. Көмүһүм, тапталым кини эрэ буолар мин батакы бүтэһик соҕотох тапталым. Онтон киниэхэ хайдаҕын таайа сатыыбын да таайыллыбат таабырын…

Билигин иккиэн бииргэбит. Иккиэн дойдубутугар олоробут. Иккиэн буолуохпут да, кыып-кыра бухатыыр уоллаахпыт. Быйыл саңа эдэр ыал аатын сүгэн, ийэ аҕа буолар дьолу биллибит. Чыычаахпытыттан күммүт - ыйбыт тахсар, киирэр. Бу орто дойдуга саамай дьол диэн ОҕО буоллаҕа. Онтон ордук туох баар үһү?…
Көмүспүн кытта оскуолаттан сылдьыбыппыт, туора таары суоллаиынан хаамтарбыт да ыллыкпыт силбэһэн номнуо 8 сыл ааспыт. Ыал ыал курдук биир дьиэҕэ быйыл саңа олордубут. Кып кыра бириэмэ эрээри кэлэйии, хоргутуу олус да элбэх эбит. Баҕар олус эдэр буолуохпут дуу? Баҕар үөһээттэн айыыларбыт маннык дьылҕалаах айан ыыппытта дуу?
8 Сыл ааспыт да буоллар олоххо киһи көрүүтэ эмискэ уларыйар эбит. Биирдэ бэриллибит олоххо түгэни мүччү тутар сатаммат. Таптыыр буоллаххына таптаа, таңнарыма. Ыарахан буоллаҕына кэпсээ, кистээмэ.

Манна кистии сылдьыбыппын, сатаан эппэтэх тылларбын суруйаммын чэпчээтим дии санамматым. Син биир туох эрэ ыарахан дууһабын хам баттыыр эбит. Көмүспэр эрэ кэпсээтэрбин ыытыыһыкпын быһыылаах… Ол эрээри киниэхэ хайдах да гынан этиэм суоҕа. Баҕар сэрэйэрэ дуу? Дууһам ыарыыта таңнарыыттан эрэ буолбатах, кини сыһыана уларыйбытыттан, таайыллыбат таабырын буолбутуттан. Аттыбар кыра оҕолуу минньигэстик утуйа сытар бэйэтин курдук уолун кытта. Өр да манаан олордум суруйа олорон. Туохтан мин санаам таайыллыбат таабырыны араастаан оңорон көрөрүн. Баҕар олох да барыта миигиттэн тутулуктаах буолаарай? Чэ олоҕум өссө да уһун көстөн кэлэр ини. Маннык түңңү күннэрбин туохха эрэ атыңңа уларыппыт киһи…

Хап хара харахтар
унаарыччы көрөллөр
урут билбэтэх иэйиибин
кинилэр уһугуннараллар
бу туох дьиктитэй?
Бу туохтан буоларый?
Тапталтан…

Лена
7 июля
Аһары илин кэлин туһумэ киниэхэ. Бэйэн эмиэ загадкалаахтык тутун. Оччого интэриэһэ куедьуйуе, бэйэтэ эйигин сутэриэн себун ейдеен куттаныа.

Таптал
11 июля
Лена спасибо:)))

К
1 августа
Маннык ойдоох санаалаах, арыгысыт уолаттарга тахсан эрэйи коруохтэрэ, эдэр саастарын барыахтара.
Уруну хараны араарбат буолуу, эрэллээх эркини, оголоргун иитэн асатан тасаарар, ологун аргысын ойдоон тойдоон талан ылар суох.

Дьоллоох дьоҥҥут ди. Мин баччааҥҥа диэри таптал диэн тугун билэ иликпин.