Бөҕө мөрсүөннээх, быһый быһыылаах уолан киһи хараҕа халлааны көрөн, атаҕа сири билбэт буолан, массыыналар аасыһыах киэҥ суолларыгар батан айаннаабакка, суолтан туоруу-туоруу кииртэлээн, охто-охто туруйалаан иһэрэ. Кини бэйэтиттэн бэйэтэ кэлэннэ:
    — Бу туох үлүгэрэй, дьиэттэн тахсарбар үчүгэй этим дии, суолга охтон, тоҥон өлөр буоллум дуо? Суох, дьиэҕэ тиийэ охсуохха,— дии санаан сүүрүөх курдук хамсанан иһэн, умса түстэ. Тураары аттыы-аттыы турбата. Билигин ахсынньы биэс уон алта кыраадыстаах тумарык түүнүгэр охтон утуйуутун өлүү эрэ күүтэр. Онтон тыын харыстанар, өрүһүнэр өй да, күүс да суох буолла. Хаһыытыы-хаһыытыы, тэбиэлэнэр эрэ…
    Бу айылаах хайалара сордонно диэн истиэххитин тиэтэйдэххитинэ, Уйбаан Мойуорап диэн совхоз рабочайа, кочегар. Кини алта сыллааҕыта умнуллубат онус кылааһы бииргэ бүтэрбит доҕорун бастакы оҕотун малааһыныгар аһаан чалбааттаан баран, дьиэлээн иһэрэ.
    Өр дуу, өтөр дуу буолтун бэйэтэ да билбэтэ. Биирдэ уһуктан кэлбитэ, бэйэтин оронугар таҥастыын сытар эбит. Айаккабыын, төбөтө ыалдьыбытын, эчи утаппытын, күөмэйэ куурбутун.
    — Ииээ, уута аҕал эрэ,— сытан эрэ хаһыытаата.
    — Ээ, чэ тур, аһаа,— ийэтэ кыыһырардыы хардарда.
    — Ууттан атыны аһыыр кыах суох. Ийээ, муус уутуна.
    — Барахсаны, арыгынан, уунан аһылыктанан төһө эрэ абыранаҕын. Бөлүүн хайдах кэлбиккин билэҕин дуо? Сордоох, Русланов курдук, тоҥон өлө сыспыккын. Барахсаанаптар дьиэлэрин аттыгар охтубуккун, түүн үөһэ Анна Ивановна барахсан, өлбөт быаҕар, оҕотун эмиийдии олорон, саҥаҕын истэн дьонугар тыллаан, күн-ый буолбут.
Аата барахсан, сэргэҕэ, үтүө дьахтар наар үтүө.
    Эмээхсин сууйа турар чааскытыгар уу кутан аҕалла, хайаахтыай, төһө да абарбытын, мөхпүтүн иһин, ийэ сүрэҕэ оҕотугар буоллаҕа. Уйбаан ууну иһээт, арба да диэбиттии, холодильныгар тэмтээкэйдээн тиийэн чааскытын арыый быһаҕас водканы кутан кыллыгыратаат, иһэн кэбистэ. Ийэтэ:
    — Бу бүгүн үлэлээбэт күнүҥ дуо?— диэбитигэр, бу сарсыарда 8 чааска кочегарканы тутан үлэлиэхтээҕин өйдөөтө. Чаһытын көрбүтэ — уон ааспыт эбит.
    — Бу алдьархайы, эмиэ дьүүллэнэр буоллум,— дни санаан, тиэтэлинэн таҥнан да буоллаҕай, соннуун утуйбут киһи үтүлүгүн, бэргэһэтин кэтээт, кочегаркатыгар барда. Кур киһи эбиммитэ аанньа буолуо дуо? Тэмтээкэйдии-тэмтээкэйдии баран истэҕинэ, комендана утары көрүстэ.
    — Хайа, бу оһоҕуҥ умуллубут дии, бүгүн үлэлээбэт күнүҥ дуо?
    — Ээ, билигин оттуом.
    — Эмиэ итириккин дии. Бу сирэйгинэн оттуоҥ дуо, бар, утуй,— диэт комендант төнүннэ.
    Баччааҥҥа диэри кыыһыра илик салайааччы эргиллэ түһээт: «Бар, утуй, эмиэ тоҥороору гынаҕын дуо»,— бардьыгыныы былаан саҥарбытыгар итирик утарсыбата. Дьиэтигэр кэлэн, водкатын тобоҕун иһэн, сыгынньахтанан утуйда. Сытан эрэн хаччыгынаан баран, оо, диэн үөгүлээт, туох да булкааһа суоҕунан, арыгылаах уунан муостаҕа хотуолаан ыһылыннарда уонна кэҥээбит киһилии утуйан баччыгынаата.
    Сотору соҕус аан хоско олохтоох биэлсэр кыыс киирэн кэпсэттэ. Балаайа эмээхсин урут бу кыыс киирдэҕинэ, сүрдээҕин үөрэр-көтөр бэйэтэ бу сырыыга хайдах эрэ тоҥуйдук, сотору таҕыстар диэх курдук туттар. Кыыс аан таһыгар туран: «Ваня суох дуу?»— диэбитэ. Эмээхсин дэбигис харда тыла тахсыбатаҕа. «Суох»,— диэри гына-гына, кийиит
буолаары сылдьар кыыска сымыйалыыр табыллыа суох буолан:—- «Сытара буолуо»,— диэбитэ нэһиилэ.
    Били «хайа уолан дьолун түстүүр аналыгар сылдьаҕын»,— диэн ырыа тылын курдук, үгүс уол хараҕын хатаабыт кыыһа Любовь Чыычаахаба уол хоһун сэрэммиттии оргууй аҕай өҥөйөн көрбүтүгэр, арыгы сыта муннугар саба биэрбитэ. Ити охторон сытабын диэххэ айылаах, муостаҕа хотуота килэйэн сытара. Кыыс чочумча турбахтаан баран, тахсан барбыта. Тугу санаабытын ким билиэ баарай?
    Бу икки эдэр холостуой дьон туһунан кылгастык билсиэҕиҥ.
    Люба — Өлүөхүмэ кыыһа. Биэлсэр үөрэҕин бүтэрэн, саас манна үлэлии кэлбитэ. Үөрэҕин бүтэрбит, сааһын сиппит кыыс оҕо барахсан олоҕун оҥостоору, дьолун булаары, тапталын таларын былыргыттан таҥара ыйааҕа диэччилэр. Аныгынан, олох суруллубатах сокуона буоллаҕа. Ол сиэринэн кыыс кэлээт, олохтоох уолаттары ойоҕосторуттан
одуулаһар, кырыыларыттан кыҥыыр, туох-хайдах дьонун сибикилээн билэр, истэр. Көрүгэс харахтааҕа, истигэн кулгаахтааҕа, ону сэрэйэрдии, хас да уол билсиһэ-көрсүһэ сатыыра, эрийсиэхтэрин да баҕалаахтар бааллара… Ол эрээри кыыс кытаанах этэ. Көннөрү кэпсэтэрэ, билсэрэ, таптал туһунан сыһыаннаахха кими да чугаһаппат этэ.
    Арай бу Уйбааны сөбүлүүрэ. Бииргэ үҥкүүлүүллэрэ, оннооҕор сайыҥҥы үрүҥ түүн хаста да күүлэйдии сылдьыбыттара. Холбоһор, ыал буолар туһунан кэпсэтии баара. Онтон эр ылан биирдэ бүөм сиргэ тапталга атаакалыырга сананан, Уйбаан кыыһы моонньуттан кууһан, илиититтэн хам тардан уураары гыммытыгар, кыыс уол уоһун ытыһынан саба туппута, кууспут илиитин төлө мөхсүбүтэ, уол бастакы тапталтан өрүкүйбүт хаҥыл сүрэҕэ сонньуйбута, нарын кыыс моонньуттан
кууспут маҥан илиилэрэ санньыйбыттара, ону билэн кыыс алы гынардыы күлэн сыһыгыраппыта.
    — Хайдах-хайдах буолаҕын? Ваня, били, Христофор Максимов ырыатыгар дылы тиэтэйимэ ээ, хата кэл, барыах,— диэт, тоҕоноҕуттан ылан, ып-ыраас, нап-нарын ытыһынан уол илиитин туппута, уол иэдэһиттэн уураан «чоп» гыннарбыта. Хомолтонон сонньуйбут сүрэх үөрүүттэн «мөҕүл» гынан ылбыта.— Ваня, өйдөөтүҥ дуо, тиэтэйимэ,— диэн
кыыс эбэн эппитэ. Ваня: Ыык,— диэбитэ.
    Уйбаан хаһан сыбаайбалыылларын туһунан сайын эппитигэр:
    — Кэбиис-кэбис бу от үлэтигэр дуо? Кэлин…
    Күһүн от үлэтэ бүппүтүгэр эмиэ ыйытар.
    — Эн арыгыны чаастатык иһэр быһыылааххын, эйиэхэ сайын эппитим: «иһимэ»,— диэн. Арыгы дьон доруобуйатын алдьатар. Мин дьон доруобуйатын харыстыыр үлэһиппин, онон арыгы биһиги өлөр өстөөхпүт. Өстөөҕү кытта тэҥҥэ биир дьиэҕэ олорбоккун. Миигин таптыыр буоллаххына, арыгыттан тэй. Арыгыны таптыыр буоллаххына, миигин умун,— диэн соһуппута.
    Онтон ыла Уйбаан кэтэбилгэ сылдьарын билиммитэ. Арыгыны Любаттан чып кистээн иһэр идэлэммитэ. Кыыһынаан сыһыаннара үчүгэй этэ. Олунньуга сыбаайбалыырга оччо-бачча чуолкайа суох кэпсэтии баара, кэлин эмиэ биирдэ уол эр хаанын киллэрэн, атаакалыы сылдьыбытын, кыыс сөбүлэспэтэҕэ, куолутунан: «Тиэтэйимэ»,— диэбитэ.
    Бөлүүн Бараховтарга оҕо малааһыныгар арыгылаан баран, итирэн, икки киһи охсуспуттар, биир киһи суолга охтон өлө сыспытын өрүһүйбүттэр. Итинник кэпсээн дэриэбинэҕэ тарҕаммыта, ол дьон ааттара эмиэ иһиллибитэ. Ол сураҕы истэн, биэлсэр кыыс итэҕэйбэккэ билээри дуу, эбэтэр өйдөтөөрү дуу кэлэн көрөн, кэлэйэн барбыта.
    Хабырына-хабырына биирдэ эргийбитин аахсыбатахха, Уйбаан түүн үөһүгэр диэри уһуктубакка утуйбута. Уһуктан баран, бэҕэһээҥи түбэлтэлэрин араастаан эргитэ санаабыта… Ок-сиэ, Анна Ивановна истэн тыллаабатаҕа буоллар, түүн үөһэ ким кэлэн өрүһүйүөй? Ити дьаабы сураҕы Любам истибэтэх буоллар. Уута астан өр сыппахтаан баран, сыҥаланан утуйбута. Түһээбитэ. Ынырыктаах түүлү түһээбитэ. Биир сүүнэ улахан киһи эһэ тыҥырахтардаах түүлээх ытыһынан хаҥас харытыттан харбаан ылан, ханна эрэ дэллэритэн илдьибитэ. Үрдүк хайа
очуоһуттан өрүһү үрдүнэн көтүппүтэ, онтон күнэ-ыйа көстүбэт, хараҥа сиринэн аллараа диэки түһэн иһэн:
    — Айыка-айыка, аргыый, бу эн кимҥиний, ханна илдьэҕин?—диэбитэ Уйбаан. Онуоха анарааҥыта: Мин дуо, мин (Симиэт аанньал диэммин. Өлбүт дьону хомуйааччыбын, эн өлбүккүн буолбат дуо?— диэн хардарбыта.
    Онуоха Уйбаан ыксаабыта:
    — Суох, суох, Симиэт, мин өлө иликпин, эдэрбин ээ, ыалдьыбаппын даҕаны, миигин ыыт,— диэбитэ. — һа-һа-һаа, акаарытыттан күлэбин даҕаны, арыгыһыты биһиги эдэриттэн, доруобайыттан иҥнигэһэ суох харайааччыбыт. Өлөн бүтэн
баран үөннүрбэккэ ис, мин эйигин билигин аллараа дойдуга киллэриэм, истэҕин дуо, аллараа дойду диэни,— Симиэт эмиэ күлэр.
    — Суох, суох, таһы сымыйа, ол олоҥхоҕо, остуоруйаҕа эрэ баар. Кулгааҕа куугунуур, хараҕа көрбөт гына айаннаан иһэн тохтоото. Өйдеөн кербүтэ: били түһүөтэхтээҕи дойду диэбиккэ дылы, бөдүө-бадаа дойду, ыыр-дьаар сытынан ытылла турар тыаллаах, көстө-көстө сүтэр, күлүк-барык дьонноох. Баһа суох моой кытарыҥнаабыт, сирэйэ суох
харах чөҥөрүспүт, айаҕа суох тиис ардьаҥнаабыт, ытыһа суох тарбах сарбаҥнаабыт— абааһы дойдутугар киирбитин итэҕэйдэ.
    — Оо, сорум эбит, кырдьык өлбүт эбиппин дии. Бу аата үөр дуу, дэриэтинньик дуу буолан сырыттаҕым,— дии санаата. Кинини аҕалбыт Симиэппин дэнэр киһи хаһыытаата: «Илиэһэйдээр, ким арыгыттан өлбүт, бары кэлиҥ, эһиэхэ биир киһини орто дойдуттан ойутан киллэрдим»,— диирин кытта, көстө-көстө сүтэр үгүс киһи муһунна.
    — Бу илиэһэй өлбүтүн билиммэт, ким арыгыттан өлбүт, хайдах-хайдах өлбүккүтүн саҥа киһиэхэ кэпсээҥ, оччоҕо итэҕэйиэ,— диэн киллэрбит киһи, мунньаҕы салайардыы, саҥарда. Онно көстүбэт дьоннор саҥалара онтон-мантан иһилиннэ:
    — Мин түүн иччитэх дьиэ харабыла этим, итирэн баран дьиэлиин бэйэлиин умайан өлбүт этим, ону ити Симиэт булан, бу дойдуга киллэрбитэ.
    — Мин итирэн баран, тоҥон өлбүтүм.
    — Мин сөтүөлүү сылдьан ууга былдьаппытым. Биллэн турар, лаппа итирик этим.
    — Миигин итирик сырыттахпына, итириксит ытан өлөрбүтэ.
    — Оттон миигин арыгыны тулуйбакка, сүрэҕэ тохтообут диэбиттэрэ.
    — Мин итирэн баран, суолга утуйбуппун, массыына үрдүбүнэн ааспыт этэ.
    — Оттон мин итирэн баран, мотоциклынан иһэн, оһолломмутум.
    — Мин ас барбат буолан өлбүтүм. Ону куртаҕын арыгыга сиэппит дииллэрэ.
    Итинник саҥалары истэ-истэ кимий, ханна баарый диэн көрө сатыыр, бэйэлэрэ көстүбэт, арай айахтара аппаҥныыр, тыллара чороҥнуур, тиистэрэ ырдьаҥныыр этэ, ол эрээри бары даҕаны урут билэр дьонун саҥалара иһиллэрэ. Ынырыктаах түүл түмүгэ өссө дьулаана.
    Эһиги бары төһө да арыгыттан сибээстээх буолларгыт, дэҥҥэ-оһолго өлбүт дьоҥҥут, оттон мин хара сордоох иирэ итирэн баран, бэйэбин бэйэм ытыммытым, бу айылаах буолтум,— диирин кытта Уйбаан иннигэр баһын аҥара суох хаан-билик сирэй көстө түспүтүгэр — соһуйан, кыламмыт саҥатыттан уһуктан кэлбитэ. Сүрэҕэ кутталыттан быллыгырас, «һуу» диэн үөһэ тыыммыта. Ити ынырык көстүү түүл буолбутугар үөрэ санаабыта, кэҥии сатаабыта. Ол эрээри өлбүт дьон саҥалара бу иһиллэргэ дылылара. Санаан көрдөҕүнэ, ити өлбүт дьон барыта араас сылларга арыгыттан оһоллонон өлбүттэр. Өссө элбэх саҥаны истиэҕин, соһуйан, хаһыытаан уһугуннаҕа…
    Дьиэ иһэ сырдаабыт этэ. Таҥна олордоҕуна ийэтэ: «Бэҕэһээ Любаҥ кэлэн, үтүө дьүһүҥҥүн көрөн барда, мэ, бу дьүүллэнэ барар бэбиэскэҥ!»— диэтэ.
    Уйбаан, тугунан эрэ төбөҕө оҕустарбыт курдук, дөйөн олордо…