Ньургун
Главная / Кэпсээннэр / Ньургун
2
Ньургун убайын Баасканы көрсүөн баҕарда. Оннооҕор Афганистаҥҥа сэриилэһэ да сылдьан ахтара, саныыра эбээт. Билигин төһө эрэ уларыйда? Арааһа, түспэтийдэҕэ буолуо. Ньиэрбинэй муҥутаан кыраттан да кыыһыран бырдааттанар буолан, элбэх атаһа-доҕоро суоҕа. Кинини охсуһарга үөрэппит бастакы учуутала этэ. Бастаан утаа бэйэтин тэҥнээхтэригэр да
кыайтаран ытыыра-соҥуура. Ону “тойоно” уп-улахан боксерскай бэрчээккэ кэтэрдэн, лаппа оҕустарара. Сүбэлиирэ-амалыыра. Сыыйа Ньургун күүс былдьаһар үөлээннээхтэрин бэйэтэ
ытатар буолан барбыта. Кыаҕын билинэн, аны бэйэтинээҕэр
аҕа саастаах уолаттары кытта дайбаһар идэлэммитэ.
Төрөппүттэрэ уоллара сирэйэ-хараҕа көҕөрөн кэлэриттэн бастаан соһуйан бараннар, кэлин улаханнык кыһаммат да буолбуттара. Хаптаҕайга бокс секцията аһыллыбытыгар убайа
үөрэнээччитин тренер Федотов Егор Ивановичка илдьэн эрчийэригэр көрдөспүтэ. “Бырааппар эрэнэбин, кыахтаах, уол”, — диэн тэптэрэн, киһиргэтэн биэрбитэ.
Ньургун, кырдьык, сотору кэминэн кэскиллээх боксер буоларын көрдөрөн барбыта. Оҕолорго Мэҥэ-Хаҥалас оройуонугар чемпионнаабыта. Онтон Сангаарга ыытыллыбыт республика күрэхтэһиитигэр бастаабыта. Мантан ыла тиһигин быспакка дьарыктаммыта. Спорка саамай улахан ситиһиитинэн уолаттарга Россия чемпионатыгар иккис миэстэҕэ тахсааһына
буолбута. О, Бааска онно үөрдэ да этэ. Кэм да кини киһи:
“Чэ, быраат, маны сууйан бэлиэтиэххэ наада”, — диэн омуннура-төлөннүрэ түспүтэ. Ити кэмҥэ кини кооперативнай техникумҥа үөрэнэрэ. Студенческай стипендиятын ыла сылдьар
буолан эбитэ дуу, Дьокуускай рестораныгар тиийэн
аһаабыттара. Бааска аһара үөрэн-көтөн, аһыы утаҕы уу курдук испитэ, Өйүн сүтэрэр гына итирэн хаалбыта. Ньургун хайыаҕай, убайын өйөөн олорор уопсайыгар илдьибитэ. Уулуссаҕа сутуруктара кыһыйа сылдьар уһун уҥуохтаах урдустарга
түбэспитэ. Оройдорунан көрбүт бэдиктэр көҥүл кырбаары саба түспүттэрэ. Ол эрээри улахан алҕаһы оҥорбуттарын кэлин билбиттэрэ. Ньургун соҕотоҕун үһүөннэрин уҥа-хаҥас тиэритэ охсуталаан түһэртээбитэ. Чахчы кыаҕыран, эр хаанын тутан эрэрин көрдөрбүтэ. Ити барыта оҕо сааһынааҕы сырдык, ыраас кэмнэрэ буоллаҕа. Суох, Ньургун билигин олох атын
киһи.
Сэрии ньиэрбэтин сиэтэ, кутун-сүрүн тыйыс хааннаата.
Хаһан да кыраттан кыыһырбат бэйэтэ, оннооҕор хаадьы тылтан өһүргэнэн кыйытта түһэр буолла. Оо, Афганистаҥҥа элбэх да душманы өлөрдө-өһөрдө этэ. Билигин ол дьоно
түүлүгэр адьарай кыыла буолан сордууллар. Сиэри-аһаары
чарбачыһаллар. Хаһыытаабытынан көлөһүн-балаһын аллан
уһуктар. Кини үгүс бойобуой доҕотторо итинник иэдээннээх
туруктан арыгы иһэннэр мүччү туттара сатыыллар. Онтон
Ньургун аймахтарын, доҕотторун, бииргэ үөрэммит оҕолорун
көрсөн аралдьыйыан баҕарар.
Ньургун райпоҕа сылдьан, Бааска командировкаҕа Алдаҥҥа барбытын биллэ. Үөрэн өрүтэ ыстаҥалаан ылла. Ол аата, ийэтэ сэрэйэн этэринии, арыгылаары атах балай барбатах эбит. Өйдөөх киһи хайаан итинник халы мааргытык
дьүһүлэниэ этэй? Эх, маама, маама. Ийэкэм барахсан, ардыгар кыраны даҕаны үлүннэрэн-балыннаран кэбиһэр үгэстээххин эбээт. Һуу, дьэ уоскуйдаҕа үһү. Бааска хаһан кэлэрин кэтэһэригэр тиийэр. Куһаҕана диэн, ыһыах күннэрэ бу
ыган кэллилэр. Төрөөбүт-үөскээбит дойдутугар ыһыахтыан
баҕарбыта халтайга хааларыгар тиийдэ. Ээ, чэ манна убайын
да кытта бырааһынньыктыа буоллаҕа дии.
3
Ньургун гостиницаҕа сэргэхсийэн, үөрэн-көтөн тиийдэ. Хосторугар үһүөлэспиттэрэ икки хонно. Аан таһыгар турар бастакы ороҥҥо Булуҥтан сылдьар Коля диэн кыра уҥуохтаах,
модьу-таҕа көрүҥнээх, түргэн-түргэнник хамсаммыт сүүрбэ
биэс саастаах уол сытар. Дойдутугар рабочайынан үлэлиир
эбит. Кинини тутуу үлэһитэ оҥороору, балтараа ыйга стажировкаҕа ыыппыттар. Кэлбитэ номнуо биир ый буолбут. Тэһийбэккэ copy көрбүт. Кыыстаабакка буорайбыт үһү. Киэһэ
үлэтиттэн лоп курдук 5 чааска кэлэр. Олохтоох ыччаттар кырбыахтара диэн куттанан киинэҕэ, таансыга сылдьыбат. Кинигэ аахпыта буолан иһэн быраҕан кэбиһэр. Көрүдүөргэ тахсан кэлээччи-барааччы кыргыттарга иҥээннии сатыыр да, билиҥҥитэ биири да таба тута илик. Кырдьаҕас вахтер — Зинаида Петровна хоһугар баар телевизоры мээнэ дьоҥҥо
көрдөрбөт. “Көрүөххүтүн баҕарар буоллаххытына харчыта төлөөҥ”,— диэччи. Онтон Коляны, онно-манна быстахха көмөлөһүннэрэр буолан, маанылыыр. Уол кини сорудаҕын улгумнук толорорун олус сөбүлүүр. Онуһу быйыл бүтэрэн, таҥас сууйааччынан үлэлээн эрэр кыыһыгар сыбааттыан да санаталыыр.
Үһүс ороҥҥо кэтит сарыннаах, уһун уҥуохтаах, Сунтаартан икки хонуктааҕыта кэлбит Лэгэнтэй диэн 26 саастаах киппэ уол үллэ сытар. Лэгэнтэй уоппуска киһитэ. Манна
урукку “чөҥөчөҕүн хаардыы кэлбит”.
Лэгэнтэй кэпсээннээх ыччат буолан биэрдэ. Табах тардан
бусхата-бусхата бэйэтин олоҕуттан көрүдьүөстээх түгэннэри
кэпсээн күллэртээтэ. Саҥата-иҥэтэ суох чуҥкуйа сылдьыбыт
Коля сүрдээҕин сэргэхсийдэ. Кус оҕотун курдук Лэгэнтэйи батыһа сылдьар буолла. Toҕo манна кэлбитин туоһулаһан таҕыста. Бу киһи арахсыа суох диэн толкуйдаабычча буолуо,
Лэгэнтэй сыалын-соругун тоҕо тэбээн кэбистэ. Хабаровскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтугар үөрэнэ сылдьан, Люда диэн Ытык Күөл кыыһын кытта билсибит. Индиялыы
таптаһыы төлөнө уһаабатах. Студенныыр кэмигэр дэлби арыгылаан, бэйэтэ этэринии, бииһирэн хаалан үөрэҕин быраҕан дьиэлээбит. Кыыһа хаста да эйигиттэн оҕолоннум диэн суруйбутугар эппиэттээбэтэх. Кэлин телефонунан билсибиттэр. Людата почтаҕа телеграфиһынан үлэлиир эбит. Олоҕор табыллыбатах. Сөбүлээбэт киһитигэр кэргэн тахсыбыт, онтон биир оҕоломмут. Барыта этэҥҥэ буолуоҕун, өйө-санаата Лэгэнтэйгэ
буолан эрэйдээбит. Кэргэниттэн арахсыбыт. Лэгэнтэй ойох
ылар санаата суох эрээри, туһана эрэ охсор баҕаттан ойутан
кэлбит. Чэпчэки суолу көрдөөччүлэртэн биирдэстэрэ эбит.
Коля саҥа атаһыттан хаалсымаары бэйэтин сытыы сырыыларын туһунан айаҕа аһыллан тохтоло суох кутан-симэн, өрүсүһэ-өрүсүһэ сэһэргээн барда. Кыргыттары тарбаҕын
үрдүгэр эргитэ сылдьыбыт өрүөл буолан таҕыста.
— Доо, мин куоракка СПТУ-га үөрэнэ сылдьан, биир күн
икки кыыһы “тардан” кэбиспитим. Дьэ, ол маннык этэ. Мин
Саргы диэн билсэр кыыһым кыһыҥҥы каникулугар Кэбээйигэ
дьиэтигэр сынньана барбыта. Онон мин уопсайбар чуҥкуйа
сылдьар кэмим этэ. Киэһэ көрүдүөргэ гитараҕа оонньообута
буола турдахпына кэргэннэнээри сылдьар Груня диэн кыыс
аттыбар кэлэн турда. Миигин көрөр да көрөр. Биир түгэҥҥэ
ким да көрбөтүгэр түбэһиннэрэн кууһан ыллым. Куустарар,
доо, өссө ууратар. Һок, бэрт эбит дии санаатым. Хоспор илдьэ
бардым. Ааммын хатаан кэбистим. Кыыспын ньылбы сыгынньахтаан баран, сарсыарда 7 чааска диэри “тартым”. Паалка бөҕөнү бырахтым. Сүрдээҕин “тардыһар”, уураһар. һы-һы, ha-ha! Кыыспын хоһугар утааран баран, түүнү быһа үлэлээбит киһи өлөрдүү сылайан утуйан хааллым. Саргым кэлиэхтээҕин отой да умнан кэбиспиппин. Арай ким эрэ тардыалаата.
— Хайыа, өссө да утуйа сытар. Тур, киэһээҥҥи аһылык буолан эрэр,— диир Саргым куолаһын иһиттим. Аҥар харахпынан аһан көрдүм. Чахчы, кини суумка бөҕөлөөх кэлэн турар
эбит. Ойон тураат, таҥна оҕустум. Мин утуйан хаалбыппын,
бырастыы гын эҥин диэтим. Онуоха соччо кыһамматах курдук
күлэ-күлэ: “Утуйуо дни санаабытым”,— диэбитэ. Хос
ыһыллан аҕай турара. Мин ороммун хомуйа тураммын Груняны саныыбын, һа-һа!
Саргы хоһу хомуйда, иһиттэри сууйда. Миигин бэрэски сылыттара куукунаҕа ыытта. Кэлбиппэр Саргы шампанскай таһаарда. Мин үөрэ түстүм. Атас-доҕор уолаттарбын ыҥыран
аҕаллым. Саргы дьонугар билсэр уолум сатаан кэлбэтэ диэбит. Миэхэ анаан өссө водка илдьэ кэлбит. Биһиги үөрэ-көтө иһэн кэбистибит. Уолаттар баһыыбалаан бараннар тахсан бардылар. Мин ааны хатыы оҕустум. Уопуттаах киһи
быһыытынан сыгынньахтана охсоот, ороммор сытынан кэбистим. Саргым кыбыстара сүр. Олоппоһугар ньимийэн олорор эҥин. “Кэл, сыт”,— диибин. Ааттаһыы бөҕөнөн син сытта.
Чааһы быһа эрэйдээтэ. Онтон ньоҕойдоһон син ыллым. Хаан
бөҕө, сыалка эбит. Дьэ ити курдук күннээн-күөнэхтээн турар-
даахпын, һа-һа!
Ньургун ис иһиттэн кыйаханан
хараҕынан кынчарыйан ылла.
4
Ньургун киэһэрдэ да, сүүрүөн-көтүөн, хамсаныан-имсэниэн
баҕаран кэлэр. Ол эрээри олохтоохтор уонна мотоциклынан
көтүтэр ыччаттар өйдүөхтэрэ суоҕа диэн туттунар. Арай түүн,
хараҥа ойуурга тиийэн, тыынын таһаарар.
Бүгүн субуота. Тугунан дьарыктаныан билбэккэ күнү быһа
сытан эрэ таҕыста. Сиһэ дэлби көһүйдэ. Эмиэ хамсаныан-имсэниэн баҕаран кэллэ. Ньургун таһырдьа таҕыста. Аан таһыгар баар ыскамыайкаҕа атаҕын халаачыктыы ууран Лэгэнтэй Коляҕа: “Республикаҕа аатырбыт тустуукпун”, — диэн табахтыы-табахтыы кэпсээн ыһа-тоҕо олорор эбит. Бииһирэ сылдьар кэмигэр спорт маастарын нуорматын толорбут. Хабаровскайга физкультура институтугар үөрэнэ сылдьан тэҥнээҕин булбакка эрэйдэммит. Коля сирэй-харах иччитэ буолан истэр.
“Бу киһиргээн эрдэҕин. Бэрэбиэркэлии таарыйа хапсаҕайдаһан көрүмүнэ”, — Ньургун ити санаатын уһаппакка-кэҥэппэккэ Лэгэнтэйгэ малтаччы эттэ: “Ыһыахха, баҕар, хапсаҕайдаһыам”,— диэн түмүктээтэ, Лэгэнтэй соһуйан өрө көрө
түстэ. Бэйэтэ тылланар киһи улахан тустуук буолуо диэн сэрэхэчийдэ. “Доо, эн хаһыстааххыный?” — диэн утары ыйытта.
Баара-суоҕа үһүс разрядтааҕын истэн баран, күлэ-күлэ күөн
көрсөргө сөпсөстө. Таах талахачытыам дии санаата буолуо.
Гостиница ыраас тэлгэһэтигэр хапсаҕайдаһан бардылар.
Ньургун кэрэ кыргыттары албыннааччы киһини, хайаан да
кэһэтэргэ быһаарынна. Афганистан сэриитин бастыҥ буойуна,
десантник, оннооҕор буолуох сиэмэхтэри кытта уун-утары
көрсөн, тутуһан-хабыһан турардаах. Түргэн үлүгэрдик Лэгэнтэй уҥа атаҕын хаба тардан ылла, охтороору өрө көтөхтө.
Киһитэ ыстаҥалыы сылдьан, бэйэтин туора-маары илгиэлээн
хаста да бүдүрүтэ сыста. Ньургун утарылаһааччытын атаҕын
ыһыктан кэбистэ. Арааската, кырдьык, тустуук быһыылаах.
Тилир-талыр курдук. Киппэтэ, улахана да бэрт.
Сотору буолаат, Лэгэнтэй эрчиллиитэ суоҕа өттө
быһыылаах, аҕылаан эп-эппэҥнэс буолла, сэниэтэ эстэн хаалла. Ньургун утарсааччытын аһына көрдө. Ол эрээри Ира туһугар иэстэһэр санаа баһыйда. Лэгэнтэйи адаарыппытынан
икки атаҕыттан өрө баһан таһаарда. Эмискэ үлүгэр, кыаҕын
былдьаппыт бөҕөс ыарыылаахтык сиргэ быраҕылынна. Маҥан
футболката бүтүннүү буор буолла.
— Оо, дьэ тугун сүрэй! Лэгэнтэй Ытык Күөлү бүтүннүүтүн
көрдүҥ ээ, быһыыта, һы-һы!— Коля күлэн чачыгырыы түстэ.
Ити түгэҥҥэ биир нарын-мааны барахсан хапсыһыыны одуулаһа турарын хараҕын кырыытынан көрөн ааста. Сирэйэ-хараҕа уларыйа түстэ. Охсуһуон баҕарбыт бөтүүктүү тутунна.—
Доо, кыайыылаахха аны мин киирэбин. Олох да көтөн хааларым буолуо. Хата, дойдубун көрүөм.
Коля Ньургун сылайбыта буолуо диэн, соруйан тутуһан
көрөргө тылланна. Кыайдаҕына киһиргээн иккиэннэрин сордотолуоҕа. Онтон кэрэ кыыс хараҕар герой курдук көстүөҕэ. Коля утарсааччытын хайаан да охторорго сананна.
Ньургун Сардаана көрөрүгэр аккаастаныан баҕарбата. Тустан бардылар. Коля харса суох омуннаахтык атаакалаата.
Атахха эрэ түһэ сатыыр. Атын албаһы билбэтэ да буолуо.
Эмиэ атахха түһэн эрдэҕинэ, Ньургун туора анньан баран, хатыйбытыгар уола сиргэ хаста эмэ төкүнүйэн олбуорга тиийэн саайылынна.
— Ура-а! Маладьыас, Ньургун,— диэн Сардаана ытыһын
таһынна, үөрэн мичиҥнии түстэ. Кини иннигэр хорсун,
күүстээх кинигэ бухатыыра тиллэн кэлбитин курдук тутунна.
Бу уол тыла-өһө олохтоох, куолаһа эйэҕэс буолан кини
сүрэҕин аан бастакы көрсүһүүттэн сүүйбүтэ. Ыйаастыгас хараҕа, хара бараан дьүһүнэ да мэһэй буолбатахтара.
Сардаана билигин төрөппүттэрин илиилэригэр сылдьар.
Кэргэн тахсан туспа, көҥүл олоххо көччүйүөн баҕарар. Баҕар,
ол да иһин буолуо, Ньургуҥҥа остолобуойу көрдөрөн баран,
дьиэлээн хаалбатаҕа, өссө бииргэ аһаспыта. Кыбыстар диэн
тугун умнан, билбэт уолун батыһан хоһугар киирбитэ. Сардаана киниэхэ олус эйэҕэстик, сымнаҕастык сыһыаннаһар сытыы-хотуу ыччаты кытта эрийсэргэ соруммута. Оонньоһордуу
бэтиэхэлээхтик көрө-көрө, студенныы сылдьыбыт олоҕун
көрүдьүөстээх түгэннэриттэн сэһэргээбитэ. Өттүгүнэн эрилиҥнэтэн хааман тахсан истэҕинэ Ньургун синньигэс биилиттэн харбаан ылбыта. “Миигин кытта доҕордоһуоҥ этэ дуо?” —
диэбитэ. Көр эрэ, бу сытыытын-чобуотун. Сардаана уол кэтит
түөһүгэр налыйан хаалыан баҕарбыта. Ол эрээри эр дьоҥҥо
төһө түргэнник сытан биэрэҕин да, кинилэр эйиэхэ интэриэстэрэ түргэнник сойо охсорун үчүгэйдик билэрэ. Кэргэнэ суох, икки оҕо ийэтэ эбээт. Тас көрүҥэр ити олох суруллубатах
буолуохтаах. Куһаҕан ыарыы да кини кэрэ мөссүөнүн кэҕиннэрбэтэҕэ…
Сардаана тыытыллыбатах кыыс курдук көстөөрү халты хааман биэрбитэ. Эбиитин өссө кыыһырбыта буолбута, Куоска кутуйаҕынан оонньуурунуу кэнэн эрэйдээҕи сордуу түһэргэ
соруммута. Бастаан киинэҕэ сылдьыыттан саҕалаан сыыйа кимэн кэргэн тахсыаҕа. Аймах-билэ дьонугар хайдахтаах курдук сатабыллаах дьахтар буоларын көрдөрүөҕэ, соһуталыаҕа.
5
Ньургуйаана ыксаллаахтык тырыбыныы хааман олох-дьаһах
комбинатыттан ойон таҕыста. Иистэнэр массыыналар тип-тилигирэс тыастарыттан дьэ куотан эрэриттэн үөрэ быһыытыйда. Бүтэй куйаас күннэр үүнэннэр, кыратык хаамтыҥ да, көлөһүнүҥ сарт түһэр үлүгэрэ.
Оо, билигин Ньургуйаана хоһугар тиийдэҕинэ кыргыттара:
“Хайа, төһө үчүгэйдик үлэлээтиҥ”— диэн бараннар остуолга ас тардан биэрдэллэр, кини электрическэй иистэнэр массыынанан сатаан үлэлээбэккэ эрэйдэммитин туһунан кэпсээнин
болҕойон истэн бараннар: “Кыысчааммыт барахсан, тулуй, сотору үөрэниэҥ” — диэн уоскутталлар, сарсын кэм эрэх-турах туруктаах үлэлии барыа этэ буоллаҕа дии. Бастакы
сүрэхтэнии ыарахан, эрэйдээх буолара кимҥэ баҕарар биллэр суол эбээт.
Суох. Кыргыттара Ньургуйаана кэпсээнин кыйахана
иһиттилэр. “Һэ-һэ, бачча оҕотук эрээри ол-бу буолума. Хата, кини кырасаабысса буолан, кавалердарыгар кыҥкыйдыы үөрэммит дии”,— диэн бэлэстэринэн күлүстүлэр. Оронноругар сытан эрэ хамаандалаан ас астаттылар.
Ньургуйаана абаккаран, кыыһыран, хараҕын уута ыгыллан
таҕыста. “Хаһан практикам бүтэн абырыыр”,— диэн календарын көрбөхтөөтө. Оронноругар тиэрэ түһэн телевизор көрө сытар кыргыттарын кынчарыйан ылла. Кинилэри кытта хаһан
да уопсай тылы булуо суох. Оо, манна чуҥкук, куһаҕан даҕаны.
Дьүөгэлэрэ аҕа саастаах буоланнар дьаһайымсыйалларын
эрэ билэллэр. Ордук Галя наһаалыыр. Саҥа кэлээтин кытта
хоруорбут хобордооҕу сууйтарбыта. Куруутун сатамматы, табыллыбаты эрэ дойҕохтуурун сөбүлүүр. Туохха барытыгар бэйэтэ кэтэх, харсаах өйдөөх-санаалаах. Ол эрээри асчыт
быһыытынан үлэтигэр убаастыылларын Ньургуйаана остолобуойга сылдьан бэлиэтии көрбүтэ. Сахалыы астары киниттэн ордук астыыр дьахтар суох диэн Зоя мээнэҕэ эппэтэх буолуохтаах. Онон бэйэтин аһара үрдүктүк сананан, киэбирэн эрдэҕэ. Оттон Зоя быраҕыллыбыт өтөх курдук киһи. Үксүгэр кинигэ ааҕар эбэтэр телевизор көрө олорор буолар. Эргиэн үлэһитэ арыый сытыы-хотуу буолуон сөп этэ. Кини, саатар,
мичээрдээн абыраабат. Санньыйбыт киэҥ харахтара куруутун
тымныытык, курустук көрө сылдьар буолаллар. Бу кыыһы туох да долгуппат, үөрдүбэт быһыылаах. Арай уоппускаҕа дойдутугар, Аммаҕа, барар күннэрин кичэйэн ааҕар, кэтэһэр.
Ньургуйаана манна кэлбитэ нэдиэлэ буолла эрээри, саатар,
биирдэ киинэҕэ сылдьа илик. Киэһээ аайы дьиэҕэ хаайтаран
олорор. Иистэнэн эрэ аралдьыйар. Соҕотохсуйуу кылаана аалара тугун сүрэй! Кини ситэн-хотон эрэр этэ-сиинэ сылаас сыһыаны эрэйэр, таптал кистэлэҥин билиэн баҕарар. Түһээн
хорсун-хоодуот эр бэрдин көрөр идэлэннэ. Галяны кытта таптал туһунан кэпсэтэн туһаммаккын. Алҕас айахтатан кэбиһиэм диэн куттанар. Туох эмэ диэн кыһыылаах тылы хайаан да булан этиэҕэ. Зояны кытта ээ, пахай-пахай. Кини
саҥаран абырыар диэри күөс оргуйуо.
Ньургуйаана бүгүн хайаан да киинэҕэ барарга быһаарынна. Өссө табылыннаҕына дискотекаҕа сылдьыаҕа. Бу кыараҕас, чуҥкук дьиэҕэ кэлгиллэн олоруо суох курдук. Киэһэ ахсын тыына-быара ыгыллар буолла. Оо, манна тэҥнээтэххэ, Дьокуускайга олус да дьоллоохтук, сэргэхтик олорбут эбит.
6
Ньургуйаана киинэ кэнниттэн тиэтэйэ-саарайа дьиэлээтэ.
Таһырдьа балачча хараҥарбыт, Бөһүөлэккэ уу-чуумпу. Маннык сайыҥҥы нуһараҥ киэһэҕэ көҥүл-босхо ыраас, мүөттээх салгынынан тыына сылдьар үчүгэй даҕаны. Ханна эрэ чугас
дьоллоох пааралар күлсэн сыһыгыраһаллар. Оо, хаарыаны, кинилэр курдук буолбут киһи баар ини. Ньургуйаана эмискэ үлүгэр дискотекалыы барарга быһаарынна.
Кулуупка ыччат бөҕөтө мустубут. Музыка тыаһа ыраахха диэри ньиргийэр. Ньургуйаана саалаҕа киирдэ. Сибилигин хайа барыахтыы сарылыыр аппаратура тыаһыгар уйдаран ыччаттар араастаан өҕүллэҥнээн-эриллэҥнээн. үҥкүүлүү сылдьаллар. Светолаампалар араас өҥүнэн чаҕылыҥныы дьиримнииллэр. Киһи эрэ хамсаныах-имсэниэх курдук.
Ньургуйаана биир да билэр кыргыттара суох буолан, истиэнэни өйөөн турда. Кини халлаан күөҕэ жилетыгар сырдык баанчыктаах, кыһыл өҥнөөх мини дьууппалаах кыраһыабай кыыс сүрдээх имигэстик үҥкүүлүү сылдьарын астына одууласта.
Ньургуйаана аһара боростуойдук сылдьарыттан кыбыстан, умса тутунна.
— Ити Сардаана. Дьиккэр, икки булумньу оҕолоох дьахтар диэтэххэ, хайдах курдук тэйиэккэлиирий ээ. Шлюха, өссө үсүһүн оҕолонуон баҕарбыт быһыылаах, — диэн аттыгар турар арбайбыт баттахтаах холуочук кыыс сүөргүлээн саҥа аллайда.— Кыысчаан, эн да киниттэн хаалсыбат кэрэҕин ээ. Миигин итирик диэмэ, мин кырдьыгы этэбин.
Ньургуйаана үҥкүүлээбэккэ истиэнэни өйөөччү, ыскамыайкаҕа олорооччу эрэ оруолун толорон таҕыста. Били мини дьууппалаах мааны кыыһа биир кэтит сарыннаах уолу ыга кууспутунан кини аттынан ааста. Сотору-сотору илиитин даллах
гыннарар, мичээрдиир. Тугу эрэ быыстала суох кэпсиир-ипсиир быһыылаах. Биир сынтайбыт муруннаах, тэллэйбит уостаах, кыра уҥуохтаах модьу нуучча уола үҥкүүлүү сылдьааччылары садьыйталаан, силбиэтэнэн чопчу кинилэргэ тиийдэ.
Үгүс кэпсэтиитэ суох уолу эргилиннэрэ тардаат, муҥ күүһүнэн сыҥаахха саайда. Киһитэ аһара охсон биэрдэ. Сыалын сыыспыт сутурук аттыгар турар уолу табан суулларда.
— Кеша, туох буола сылдьаҕын. Пахай даҕаны, бүтүүй!—
Сардаана аймана турда. Сахалыы билэр, бэрт ыраастык
саҥарар эбит. “Эн, эн!”— дии-дии туустаах тылларынан
үөҕүстэ уонна Сардаана доҕорун охсо, тэбэ сатаата да, биирдэ
да таппата. Хата бэйэтэ күүстээх охсууттан муостаҕа тиэрэ
таһылынна. Кеша кыыллыйан хаалла. Хаһыытыы түһээт, искэ
тэбээри сыыһан, Сардаананы сарылатта. Онтон-мантан уолаттар үөмэхтэһэн кэлэннэр, саба түһэн, охсуһууну тохтоттулар.
— Ньургун, мин билигин Кешаны түргэнник уоскутан баран кэлиэм.— Хайдах эрэ өрөкүйбүт көрүҥнэммит Сардаана өттүгүнэн оонньоон көрүдүөр устун хаама турда.
Хотторон тото кыыһырбыт Кеша хоһугар ойон киирдэ. Кини остуолга табахтыы олорор кыргыттары көрөн: “Тахсыҥ! Киэр буолуҥ!” — диэн тоҕо баргыйда, “Уой, уой. Дьэ, харабыл
тойоммут кэллэ дии”,— дэһэ-дэһэ кыргыттар тахсан бардылар.
— Кеш. Мин эмиэ тахсабын дуу?— Сардаана уһун моонньун куоҕаҥнатта, хойуу кыламаннарын быыһынан симириктээн көрдө, кырааскалаах уоһун үөннээхтик мүчүҥнэттэ.
— Суох, суох. Эн хаал.— Кеша кэрэ бэйэлээҕэ тоһуйан биэрбит иэдэһиттэн уураан ылла. Уол санаата көтөҕүллэн, хоһун аанын үөрэ-көтө хатыы охсон кэбистэ.
Ньургун ыскамыайкаҕа бүк түһэн олордо. Аналбын буллум
дии санаабыта, атын күтүр буолуох курдук. Ол иһин итиччэ бэйэлээҕи хайдах таба көрбөккө сылдьыахтарай?
Бытаан музыка тыаһаата. Биир биир пааралар киирэннэр
үҥкүүлээн бардылар. Ньургун санаатын аралдьытаары биир
уһун кыыһы үҥкүүгэ ыҥырда. Кыыһа кыыһырбыттыы туттан
туора хайыһан көхсүн көрдөрдө. Сүрдээх куһаҕан түгэн үөскээтэ. Ньургун кыһаллыбатах курдук тутта сатаата даҕаны, иэдэстэрэ биллэрдик кытардылар.
— Эйигин кытта үҥкүүлүөххэ син дуо? — диэтэ бэрт килбик куолаһынан үчүгэйкээн кыыс. Ньургун киниэхэ махтана санаата. Туох эрэ ыарахан таһаҕаһы санныттан бырахпыт курдук буолла. Тула өртө ырааһырда, тубуста. Туох нарын кыысчаанай. Тоҕо кинини ыҥырдаҕай?
Гостиница таһыгар өр тэпсэҥнэстилэр, ханна тоһуйан кырбыылларын быһаарыстылар. Ох курдук оҥостон охсуһарга олохтоохтук бэлэмнэннилэр.
Коля сытыы харахтаах муҥутаан урутаан, ханнык эрэ пааралар бэрт ырааҕынан далбаарыһан ааспыттарын көрө оҕуста.
“һок, Лэгэнтээй. Дьоммут аастылар быһыылаах, тиийэн кэһэтэлии охсуохха”, — диэт, бэдик баара сүүрэ турда.
Хойутаабыт. Пааралар суох буолбуттар. Хата, биир соҕотох кыыһы көрсө түстэ. Коля минньигэс аска ымсыырбыттыы тылын салбанна, уоһун туора-маары сотунна.
— Кыысчаан, аатыҥ ким диэн этэй? Бай, бай. Олус да кэрэ эбиккин, билсиһиэххэ эрэ, — диэн күөйэ көттө.
— Бээрэ, онтон Ньургун ханнаный? — Бөдөҥ-садаҥ атаһа
аҕылаан-мэҥэлээн тиийэн кэлээт, доппуруостаан барда.
— Суох. Ньургун куоппут. Бу кыыһа эрэ баар.
— Эһиги миигин кимҥэ эрэ бутуйаҕыт быһыылаах. Мин Ньургуйаана диэммин ээ, — кыыс сирэйдэрэ-харахтара турбут кутталлаах дьонтон быыһанаары хап-сабар эппиэттии оҕуста.
— Вот, вот. Ньургуйаана. У-у-дьу-дьу, кырасаабысса ээ, — Коля төбөтүн лэкээриҥнэттэ, тарбахтарын сарбаҥнатта.
— Чэ, чэ, лирикалаан бүт. Ол чараҥҥа илдьиэххэ, — диэн “тойоно” буолуохсут, кини туохха баҕарарын сэрэйэ охсон дьаһайда.
— А-аа, быыһааҥ, өрөһүйү-ү… — Ньургуйаана тыын былдьаһа өрөсүһэ хаһыытаан эрдэҕинэ, айаҕын саба туттулар. Хамсаабат гына хам кууһан, мөҕүһүннэрбитинэн хатыҥнар диэки көтөҕөн илдьэ бардылар.
— О-һо-һо. Быһыыта, кыыска таба тайанныбыт. Чэ, доо, саҕалаа, мин иккистиэм, — Лэгэнтэй бааҕынас куолаһа чуумпу чараҥҥа дуораһыйда.
Бастакылыыр чиэскэ тиксэн үөрбүт-көппүт эристиин, төлө көтөн куотаары өрө мөхсө сытар кыыс былааччыйатын өрө аста…
“һэ-һэ, убайым, дьэ баһыыба”,— дии-дии, Коля ыстаанын тимэҕин төлөрүтэн иһэн, самахха тэптэрэн орулаата.
— Чэ, чэ түргэн, доо! Айгыстан түһэҥҥин,— диэн “хоруола” хамаандалаан ыксатта.
Коля өрүтэ ыстаҥалаамахтаан “үлэлииргэ” бэлэм буолбутугар, хантан эрэ биир эр бэрдэ сүүрэн кэлэн, ыраах эһиллиэр
диэри түҥнэри тэбэн кэбистэ. Лэгэнтэй: “Ньургун!” — диэн хаһыытаабытынан ойон турда. Киһитэ киниэхэ өйдөнөр түгэн биэрбэккэ сыҥаахха охсон, дөйүтэн түһэрдэ. Аан бастакынан саҥардыы көҕөрөн эрэр күөх окко тиэрэ таһыллыбыт Коля хоонньуттан саха быһаҕын ойутан таһаарда. Өстөөҕүн өлөрөрдүү өрө күөрэтэн эрдэҕинэ, Ньургун үөрүйэх хамсаныынан илиитин эрийэ тутта. Уҥуох тыаһа хар гына түстэ. Били сордоох бэрт кэбэҕэстик уҥан тойтос гынан хаалла.
Ньургуйаана өлөрдүү куттанан, ытыы-ытыы, титирэстии олордо. Онтон өй ылан өрүһүйбүт киһитин кууһа түстэ.
— Ханна олороҕун? Мин дьиэҕэр диэри атааран биэриэм этэ, — диэтэ Ньургун.
Ньургуйаана иэдээнээх түбэлтэттэн эппэт кэлэҕэй буола куттанан, ытаан сыҥсыйа-сыҥсыйа: “О-он-но”,— диэн ыйда.
Туран хааман иһэн, туохтан эрэ иҥнэн охтон эрдэҕинэ,
күүстээх илиилэр сүр чэпчэкитик көтөҕөн ыллылар.
8
Ыһыах күнэ үүннэ. Ньургун төрөөбүт-үөскээбит Сахатын
сиригэр эргиллэн кэлэн, иккистээн төрөөбүт тэҥэ сананар буолла. Афганистан итии дойдутугар сэриилэспит тыйыс хонуктарын умна да быһыытыйда. Ол эрээри хабыр хапсыһыы, хаан тохтуу иэдээннээх түгэннэрэ түүлүгэр киирэннэр уутун аймыыллар. Бааһа-үүтэ, эчэйиилэрэ, нүөлүйэн ыалдьаллар. Ньургун убайын Баасканы өссө да көрсө илик. Манна аҕыйах хонон баран дойдутугар Мэҥэҕэ барар санаалаах. От-хамнас үлэтэ бу тирээн кэллэ. Дьэ уһуннук манна дьөлө түстэ буолбаат!
Ньургун ыһыах саҕаланыан иннинэ ларектан ас атыылаһан
кэбиһэргэ сананна. Кымыс иһэр баҕалаах. Уһун, хатыҥыр уол
массыына кузовын үрдүгэр туран, баахтаах кымыстан хомуоһунан сомсон ылан, дьоннор тоһуйан биэрбит иһиттэригэр кутан биэрэр.
— О, ларек дьэ үлэлээн эрэр, — диэн ким эрэ саҥа аллайда. Бары ол диэки сырыстылар. Ыһыах дьонноро ойуур саҕатыгар күлүктээх сирдэргэ олортолоон бардылар. Сахалыы таҥастаах дьахталлар ыксаабакка
уста хаамсаллар, Ханна эрэ оһуокайдаан дьиэрэттилэр. Сахалыы дьэрэкээн таҥастаах лыахтар курдук кырачааннар тулалыыр эйгэни киэргэтэн, көтө-дайа сырыстылар. Радиоҕа нарыын-намчы ырыа дьиэрэйэр. Үөрбүт-көппүт дьон саҥалара биир кэм куугунуур.
Ньургун күрэхтэһэр чааһа чугаһаан истэҕин ахсын, долгуйара күүһүрэн барда. To5o эмиэ күрэс былдьаһа сатыыбыный? Сэриилэһэрбэр да этим-сииним баранан кэлбитэ буолбаат?! Өлөр өлүүттэн тыын былдьаһар диэн сүрдээх буолар эбит.
Тыын-тыыҥҥа, хаан-хааҥҥа! Элбэх душман тыыныгар турбута кутун-сүрүн баттыыр курдук. Туох иһин кыргыспытын билигин бэйэтэ да чопчу этэр кыаҕа суох… Онтон манна көр-нар, оонньуу эрэ буоллаҕа эбээт. Мүһэ, кыра харчы да наада курдук. Аҕыйах хонукка күүлэйдии кэлбит буолан, харчыта номнуо эстэн-быстан эрэр. Баҕар, кыратык да эмит салҕаныа этэ буоллаҕа. Гостиницаҕа олороругар, аһыырыгар-сииригэр да тиийиммэт курдук. Убайын дьонугар барыаҕын баҕарбат. Билбэт-көрбөт дьонугар хайдах тиийэ туруоҕай?
“Киирсэбин!” — диэн харса суох санаа өрөгөйдөөтө. Ньургун наадалаах, быһаарыылаах түгэҥҥэ куттанан, кирийэн биэрбэт киһи. Хорсун байыас буоллаҕа. “Һу-аах!”— дии түһээт, эрчимнээхтик хамсаммахтаан ылла. Спортивнай суумкатын
сүгэн түһүлгэҕэ барда. Стадиоҥҥа күрэхтэһии көрөөрү элбэх киһи мустубут. Радионан хапсаҕайга абсолютнай чемпионакка харчынан улахан бириис оонньонорун, онно биир дойдулаахтара,- ССРС кыайыылаахтара Дмитрий Сосин уонна аатырбыт
үс тустуук кытталларын туһунан биллэрдилэр. Ньургун онтон чаҕыйа барбакка, тиийэн суруттарда. “Һэ-һэ, үһүстээхпин диигин дуу. Чэ, чэ, сотору саҕаланар, бэлэм сырыт”,— дэстилэр судьуйалар. Бука, аһара сэнии көрөннөр бэлэстэринэн күлэн эрдэхтэрэ. Ньургун кыйаханан бөлтөйбүт улахан сутуруктарын ыгыта тутунна. Көрөөччүлэр хапсаҕайдаһар сири тула үөмэхтэһэ турунан кэбистилэр.
Күрэстэһии кэтэһиннэрэн-манаһыннаран дьэ саҕаланна.
Кимнээх киирсэллэрэ көстүбэт. Биир кэм “һуу-һаа” буола
түстэ. Ким эрэ кыайда быһыылаах. Уруйдуур-айхаллыыр
саҥалар дуораһыйдылар. Ньургун хапсыһаары бэлэмнэнэ сырыттаҕына эмискэ убайа Бааска мөлбөөрүйэн тиийэн кэллэ.
Уойбут аҕай эбит. Айаҕыттан арыгы сыта аҥылыйар. Биллэр
холуочук.
— Бай! Быраат Ньургун! Тыый! Хаһан бу кэллиҥ?— Олус соһуйбут куолаһынан саҥа аллайда, илии тутуһан дорооболосто. — Хата, тыыннаах эргиллибиккин дии. О, акаары да киһигин, чуут өлө сыстаҕыҥ дии. Чэ, көрсүһүүнэн, дабаай, миэхэ барыахха, хайыахпыт, — диэн баран суон моонньун тыгынна.
— Эс, убаай, дьэ суох. Субу киирсээри сылдьабын. Хата, эрчий эрэ, — Ньургун үөрбүт куолаһынан хардарда.
— Тустаҕыан? О, дьэ акаары кэм буолуо… — Бааска быраата курус гыммытын көрөн: — Чэ, туһун-туһун даҕаны. Дьиҥэ манна мөлтөхтөр. Только эн ыйааһыҥҥар Дима баар, тустууга Союз чемпиона уонна икки кини табаарыстара, эмиэ аатырбыт-сураҕырбыт бөҕөстөр кэлбиттэр үһү. Чэ, онтон кыайтардаххына да, оонньуу буоллаҕа дии. Бээрэ, бастаан бэйэм боруобалыым.— Бааска модьу илиитин быраатын санныгар уурда. Хапсаҕайдаһыахтыы тутунна. Ньургун кини илиитин туора
садьыйан атаҕыттан өрө баһан таһааран көтөҕөлөөн ылбахтаата.
— Хайа, убаай хайдахпыный?
— Бэрт эрэн, сутуругунан киирсэбит дуо?— Бааска салтайбыт улахан сутуругун көрдөрдө.
— Чэ, чэ, “тренер” убайым кэлин боруобалаһыахпыт, — Ньургун күлэ-күлэ Бааска саннын таптайда.
Бааска силбиэтэнэ туттан атын сир диэки барда. Ньургуну
түһүлгэҕэ ыҥырдылар. Дьон быыһынан хапсаҕайдаһа киирдэ.
Футболкатын уһулла. Сүллэстибит былчыҥнара килэһэ түстүлэр. Тулалаан турар дьон: “Оо!”— дэһэн суугунастылар.
Утарылаһааччыта мааҕыын эрчиллиигэ киниттэн тустуу албастарын туттуохха син дуо диэн туоһуласпыт, киппэ көрүҥнээх уп-улахан нуучча уола эбит. Көҥүл тустууга Россия уонна Дальнай Восток чемпиона диэн биллэрдилэр.
Бөҕөстөр утарыта хаамсан
баҕайы судьуйа уол свистоктаатын кытта, хапсаҕайдаһан бардылар. Киһитэ сэнээбиттии үөннээхтик мүчүҥнүүр. Улаханыгар, модьутугар эрэнэн, киэптээн эрдэҕэ. Түһүлгэ ортотугар үүнэн турар суон тииттии дьаралдьыйан турунан кэбистэ. Ньургун атаҕар түстэ, өрө көтөҕөн талахачытан, тула холоруктатан ылла. Дьон күлүстүлэр. Ол эрээри кыайбата быһыылаах, ыытан кэбистэ. Нууччата эмиэ хороллон турда. Бу сырыыга киһи эрэ буоллар мичээрэ мэлийбит. Иккистээн
атахпар түһүө диэн сэрэхэчийбиттии нүксүччү туттан, модьу илиилэрин күөрэҥнэттэ. Анньыалаһа, туора садьыйса сырытта. “Көр эрэ, саха уола аатырбыт-сураҕырбыт бөҕөскө күүһүнэн да баһыйтарбат эбит ээ”, — диэн көрөөччүлэр үөрэ
түстүлэр. “Кытаат, бэринимэ, кэһэтэн биэр!” — диэн үөгүлээн
бардылар.
Ньургун биир түгэҥҥэ утарсааччытын уҥа атаҕар эриллэ түстэ. Өрүттэр да бокуой биэрбэккэ туора садьыйда уонна
хаҥас атаҕынан күүскэ хатыйа тэптэ. Сүүнэ киһи хортуоппуйдаах куулу бырахпыттыы умса хоруйан сири кытта сыллаһан ылла. Ытыс тыаһа өрө хабылла түстэ. Онтон-мантан: “Ураа, маладьыас!”— дэһэн хаһыытастылар, “хантан кэлбит эр бэрдэй?”— диэн сорохтор туоһуластылар.
— Ити мин быраатым Ньургун!— Убайын Бааска суон куолаһа сотору-сотору көөҕүнээтэ.
Ньургун бастакы кыайыытыттан астынна, үөрдэ. Көлөһүн
буолбут сүүһүн сотторунан сотунна. “Сэниэм, сэниэм эстибит”, — диэн санаа төбөтүттэн арахсан биэрбэтэ. Уоскуйаары эккирээтэ, эрчимнээхтик тыыллаҥнаата. Эс, күүһэ-уоҕа баар курдук. Атын бөҕөстөр киирэн хапсаҕайдаһан бардылар. Эмиэ
убайын көрсө түстэ.
— Хайа, убаай, хайдах туһуннум?
— Үчүгэй. Дьэ маладьыас, күүстээх баҕайы уолу кыайдыҥ.
Иккис уолуҥ Союз призера Монгуш, ол сылдьар,— Бааска көбүс-көнөтүк туттан хаама сылдьар кэтит сарыннаах монгол уолун ыйда уонна аа-дьуо мөлбөөрүйэн хааман тиийдэ:
— Ты сильный борец. Я знаю,— диэбитигэр киһитэ күллэ. Астынна быһыылаах.
Ньургун иккис хапсыһыытыгар киниэхэ түбэстэ. Чахчы күүстээх бөҕөс эбит. Сылбырҕата сүр. Уҥа-хаҥас хачайдаан талахачыта сырытта эрээри, “мельница” албаһы оҥороору бэйэтэ тобугунан сиргэ тайанан кэбистэ. Онон кыайыыны Ньургуҥҥа биэрдилэр. Үһүс утарсааччытын олус түргэнник охтордо.
“Дьэ сүрдээх бөҕөс эбит. Ээ, чэ биһиги Димабыт кыайар
ини. Омук тустууктара хапсаҕайы билбэт буоллахтара дии”, — дэстилэр олохтоохтор. Ол эрээри эрэммит киһилэрэ түһүлгэҕэ улахан холуочук тахсан, бэрт кэбэҕэстик хотторон хомотто. Димаҕа ыалдьааччылар сиргэ силлээтилэр: “Дьэ, бу тугун сүрэй, туох ааттаах киэптээһинэй! Саатар, туста тахсарыгар
туттунуо да эбит!” — Олохтоохтор бэйэлэрин уолларын мөҕүттэр куоластара хойдо түстэ. Хайыахтарай, кыайтарыы абата бэрт буоллаҕа. Баар-суох эрэммит киһилэрэ арыгылаан биэрэн, ытыстарын эрэ соттон хааллахтара. Хантан эрэ кэлии
киһи бөдөҥ суумалаах, мүһэлээх бириистэрин илдьэ баран эрдэҕэ. Бүтүн улуус аатын-суолун түһэн биэрдэхтэрэ.
Бааска быраатын чаҕылхай кыайыытыттан уруккутун курдук тэбэнэттээхтик үөрдэ-көттө. “Мин быраатым хапсаҕайга Таатта улууһугар абсолютнай чемпион буолла”, — диэн суон күөмэйин өссө сонотон, хаста да үөгүлээтэ. Көрсүбүт билэр
дьонун аайы киһиргээтэ. Ньургун онтон кыбыһыннар да, убайын утары тугу да саҥарбата.
— Чэ, “чемпион” быраат миэхэ барыах, дьиэбин-уоппун, оҕолорбун, ойохпун көрдөрүөм, — диэн баран сабыс-саҥа “Планета” мотоцикл үрдүгэр олорунан кэбистэ.
9
Ньургун остолобуойга киирдэ. Кэм да уочараттаах. Өр туран подноһугар ас тутуурдаах остуоллар диэки хаамта. Икки мааны бэйэлээх кыргыттар тастарыгар олордо. Аччык буолан аһаан имитэн барда. Убайа Бааска бэҕэһээ дэлби иһэн-аһаан,
өйө суох охто сытар. Улахан хаһаайыстыбалаах, баайдык-тоттук олорор сис ыал кыыһын кэргэн ылбыт эбит. Үлэтигэр да сирдэрбэтэх. Райпо эргиэҥҥэ салаатын сэбиэдиссэйигэр тиийэ үүммүт. Арай дьэ, ити аһыы аһы наһаа кэтэрдэр уонна
ньүдьү-балай дьүһүккэйдэнэр буолбут. Урукку оҕо сааһыттан тэҥэ суох уларыйыылар барбыттар.
Ньургун ити курдук эргитэ саныы олорон киэҥ харахтаах
кыыс кыҥастаһарын көрдө. Хайдах эрэ кыбыста быһыытыйда.
— Эн Ньургун диэҥҥин дуо? Сардаананы билэҕин дуо? — билбэт кыыһа үрүт үөһэ ыйытта. “Ньургуммун” диэбитигэр кэмбиэрдээх суругу туттаран кэбистэ. Ньургун соһуйан чэйигэр чачайа сыста.
Чахчы Сардаана суруйбут быһыылаах. Кини быһыта-орута
да буоллар, бэйэтин дьылҕатын кытта билиһиннэрбит. Саҥа
доҕоро икки оҕолоох дьахтар буолан соһутта. Эбиитин өссө
ыалдьар үһү. Мин дьиэбэр кэлэ сырыт, барытын сиһилии кэпсиэм диэн тылларынан суругун түмүктээбит.
Ньургун толкуйга түстэ. Билигин кини өйө-санаата Ньургуйаана эрэ буолан хаалла. Хайдах курдук сытыы-хотуу кэрэ кыысчааный? Оо, бэҕэһээ олус да үчүгэйдик үҥкүүлээтилэр этэ. Бүгүн эмиэ көрсүһэргэ болдьоспуттара. “Сарсын киэһэ кэлэ сылдьыам” диэбитигэр үөрэн төбөтүн тоҥхолдьуппута.
Так, киэһээҥҥэ диэри дэлэй элбэх бириэмэ баар. Баран сэргэхсийэн кэллэҕинэ да улахан буруй буолбат ини. Хата, кэтэһиилээх киэһэтэ биллибэккэ кэлэ охсуо этэ.
Ньургун суруллубут аадырыһынан сирдэтэн, Сардаана олорор квартиратыгар тиийдэ. Сардаана дьиэтээҕи халаатынан, маҥан түүппүлэнэн сылдьар. Били дискотекатааҕы быһылаан кэнниттэн өссө тупсубукка дылы. Ол эрээри хаастара
түрдэстэн, харахтара санньыйан олох аһыытын билбит дьахтар буоларын туоһулууллар. “Оо, Ньургун кэллэ. Сыгынньахтан”,— диэн таҥас ыйыыр көхөнү ыйан кэбиһээт, Сардаана мичиҥнээбитинэн куукунаҕа ааста. Саалга кырачаан оҕолор күлсэ-салса оонньууллара иһиллэр. Телевизор холбонон турар. Диван көстөр. Мал-сал толору, люстра уота кылбачыҥныыр. Куукунаҕа хаһаайка иэдэстэрэ тэтэрэн ас буһаран түбүгүрдэ. Кини ыалдьытын үчүгэйдик көрсөргө соруммута өтө костер. Маанытык тардыллыбыт остуолугар водка туруорарын да умнубата.
Аһаан бүтэн, телевизор көрө олордохторуна, мап-мааны
таҥастаах дьахтар “мунньахха сылдьан хойутаатым” диэбитинэн киирэн кэллэ. Сотору-сотору Ньургуну кылап гына көрбөхтүүр. Сып-сап оҕолору таҥыннараат, илдьэ барда.
Сардаана диваҥҥа олорон бэйэтин олоҕуттан ону-маны
дойҕохтоон сэһэргээтэ. Куртаҕар таас үөскээбит. Эдэр-сэнэх
бэйэтин эмэн, аалан сордообут. Туc олоҕор табыллыбатах. Санаторийга эмтэнэ сылдьар кэмигэр кэргэнэ буолуохсут атын кыыстыын күүлэйдээбит. Ол иһин үүрэн кэбиспит. Холбоһоллоругар ылбыт икки хостоох квартираҕа икки
оҕолорунаан хаалбыт. Эр дьонтон куттанар, дьиксинэр буолбут. Сэниэ-эрчим эстибит. Билигин эр киһини уйунар кыаҕа суоҕун билиммит. “Буолуохтаах буолтун кэннэ аны кэлэн”, — диэбиттии туттар, өрө тыынан ылар. Омук тылын учуутала үлэтин кэнниттэн сүрүн дьарыга таҥас баайыыта, оҕо көрүүтэ
буолбут. Истиҥ тапталын оҕолоругар эрэ биэрэр. Кырачааннара онон туһанан көҥүл атаахтыыллар. Биллэн турар, аймахтара, төрөппүттэрэ өйүүллэр, көмөлөһөллөр. Кинилэргэ тирэҕирэн эрэ сылдьаахтыыр. Ол эрээри эрэллээх эр киһилиин нус-хас олоҕу олоруон баҕарар.
Сардаана төһө кыалларынан итэҕэтэр, аһыннарар гына кэпсии сатаата. Онтон “аны эн кэпсиир уочаратыҥ” диэбиттии
кулгаах-сирэй иччитэ буолан иһийэн олордо. Кини уолу кыраһыабай харахтарынан таайтарыылаахтык көрбөхтөөтө. Уоһугар кэм да үөннээх мичээр түспүт.
Киэһээҥҥэ диэри сэлэһэ олордулар. Ньургун Ньургуйаананы санаан, дьиэлии охсорго тиэтэйдэ. Таҥас ыйыыр көхөҕө тиийдэ. Кууркатын кэтэн баран, хаһаайканы кытта бырастыыласта. Ол эрээри Сардаана үчүгэйкээн харахтарынан сайыспыттыы көрөрүттэн тохтуу биэрдэ. Хайдах эрэ аһына
быһыытыйда. Эмискэ эдэр дьахтар сып-сылааһынан суоһуур
иэдэһин тоһуйан биэрбитин уураан ылла.
Ньургун сүүрэ-хаама Ньургуйаанаҕа баран иһэн, аара
суолга убайын Баасканы көрсө түстэ. Киһитэ: “Хайа, быраат, ханна дьөлө түһэ сылдьаҕын? Мин эйигин бүгүнү быһа
көрдөөн бөһүөлэги биир гына кэрийдим, гостиницаҕа кытары
тиийэ сырыттым. Ханнык эрэ кырбаммыт уолаттар эн ааккын
истэн титирэһэ түстүлэр. Онтон бууттара быстарынан
таһырдьа ыстаннылар. Дьэ үчүгэйдик куттаталаабыккын ээ.
Эн чахчы эр бэрдэ буолбуккун, һэ-һэ. Чэ, быраат, биир
үчүгэй дьыала баар. Уолбар “Урал” мотоцикл тэбэн биэрэбин.
Сибилигин миигин кытта Харбалаахха навигацияҕа барсаҕын.
Эйигин биригэдьиир оҥороммун таһаҕас тиэйиитигэр нэдиэлэ
курдук үлэлэтиэҕим. Икки баржа кэлиэхтээх,
сүөкэттэрдиҥ да, мотоцикл эйиэнэ, ону таһынан өлгөм харчы, дефицит ас-үөл ылыаҕыҥ. Оттон мин райпо председателэ, тойон буолуохпун сөп. Хайа, буойун быраат убайыҥ хайдаҕый? — диэн баран, саҥарар да бокуой биэрбэккэ үүйэ-хаайа тутан “Уазик” массыынаҕа олордон кэбистэ.
Салгыыта тахсан иһиэҕэ
Сайыҥҥы күн үөрэ мичиҥниир. Ньургун ситэн-хотон, тил-лэн, сүрдээҕин кэрэтийэн турар айылҕалаах бөһүөлэги астына көрдө. Эчи, чуумпутун, салгына ырааһын. Киһи эрэ кэрэхсиир дойдута быһыылаах. Маннык дойдуга убайа, Бааска, кэргэннээх, икки оҕолоох киһи, олохсуйан олоруох да эбит. Ону баара, арыгыһыт буолан, атах-балай кэрэдэхтии сырыттаҕа. Саатар, оҕолорун да туһунан санаабат буоллаҕа. Дьэ буолар да
билсиһиэххэ. Мин Сардаана диэммин. — Кыыс нап-нарын илиитин уолга утары уунна.эбит. Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр сытыы-хотуу, бастыҥ үөрэнээччи этэ. Ол бэйэтэ туох ааттаах хара кырыыһыгар түбэспитэ буолла?
Ньургун гостиницаны түргэнник булла. Вахтер суох. Эдэр
дьахтар муоста сууйа сылдьар. Кэпсэтээри чугаһаан көрбүтэ,
үчүгэйкээн сэбэрэлээх, нарын бэйэлээх кыыс буолан биэрдэ.
Ньургун холостуой киһи сиэринэн сэргэхсийэ түстэ. “Бу дойдуга, оннооҕор, уборщицалара маннык тырымнас бэйэлээх буоллахтара дуу?”— уол мүчүҥнээн ылла. Вахтер дьахтар тиийэн кэллэ.
Ньургун хоһугар киирэн сытынан кэбистэ. Самолет
тыаһыттан төбөтө куугунас буолбут. Сөтүөлээн сылайбытын
сайгыы охсуон баҕарда. Спортивнай суумкатыгар соттор, мыыла уктан таһырдьа ыстанан таҕыста. Тугу эрэ ботугураһа-ботугураһа күлэн чачыгыраһар кыргыттары ситтэ. Сөтүөлүүр сир ханна баарын ыйытта. Эрэйдээх эрийсэ сатыыр диэтэхтэрэ буолуо, төбөлөрүн өрө хантатан туора хааман биэрдилэр.
Эйигин кытта кэпсэппэппит диирдии тутуннулар. Дьиҥэ, киниттэн икки-үс эрэ сыл балыс быһыылаахтар. Ньургун ити оҕолордооҕор элбэҕи көрбүт-билбит буолан, аҕа саастаах киһи курдук сананна. Ол да иһин буолуо, тоҥуй, улахамсык кыргыттарга кыыһырыахтааҕар мичээрдиир киһи буолан биэрдэ.
“Бырастыы гыныҥ”,— диэт, аһара түһэн сиэлэ турда.
Сөтүөлүүр күөллэрин дьонтон ыйдаран син булла. Былыттаах, тыаллаах күн буолан, сөтүөлээччи аҕыйах. Кыракый уолаттар далаһаттан баҕа курдук ууга бар гына ыстаналлар.
Онтон тоҥон ибигирэһэн, тиистэрэ лаһыгыраһан тахсаат, кумахха сытынан кэбиһэллэр. Кинилэртэн тэйиччи мааны таҥастаах кыыс кинигэ ааҕа олорор. Били улахамсык кыргыттара манна кэлбиттэр эбит. Күҥҥэ сыламныы сыталлар. Оо,
эйэлээх олох оҕолоро барахсаттар чыычаах курдук-чыбыгыраһан, күлэн-үөрэн күлүмнэһэн кэрэлэр даҕаны диэтэҕиҥ!
Ньургун ырбаахытын, спортивнай ыстаанын, наскылаах
кроссовкаларын сүр түргэнник уһулла. Сибиэһэй салгыҥҥа
өрөкүйэн, күүскэ тыыллаҥнаан ылла. Сүллэстибит былчыҥнара түллэҥнэһэ түстүлэр.
— Хайыа, эһиги манна кэлэ охсубут эбиккит дии. Уу тымныы дуу?— Ньургун бастакы холус сыһыантан кыргыттарга өһүргэммэтэҕин биллэрдэ. Кинилэр бу сырыыга культурист курдук быһыылаах-таһаалаах уол ыйытыытыгар, үөннээхтик да буоллар, син хардардылар.
— Бэйэҥ бил ээ. Эбэтэр лучше физзалга тиийэн штангата анньыалаа. Ол ордук буолуо, һы-һы. Ой! Сүрдээх драчун быһыылаах. Шрам бөҕөлөөх эбит.
— Сөп-сөп өйдөөтүм. Эһиги сүбэҕитинэн туһаныаҕым. — Ньургун далаһаҕа түргэнник элээрэн тиийдэ. Эмискэ үөһэ өрө
ыстанна. Чыпчылыйыах бэтэрээ өттүгэр салгыҥҥа иккитэ эргийээт, ууга чол гынан хаалла.
— Хайа доо, көрдүгүт дуо? Көрдүгүт дуо? Мощнайдык ыстанна дии?— Кыра уолаттар сөҕө-махтайа аймана түстүлэр.
Кыргыттар мах бэрдэрэн, бэйэ-бэйэлэрин көрсөн ыллылар.
Уоллара отучча метрэлээх көлүччэни умсан туораата. Онтон
харбаан күдээриҥнэттэ. Дельфин курдук салгыҥҥа өрө
күөрэйэ-күөрэйэ умсаахтана оонньоото. Бары бэркиһээтилэр.
“Туох сүрдээх эр бэрдэй?”— дэстилэр. Бэл, кинигэлээх кыыс
ытыһын таһынна. Киэҥ харахтара тырмынаһа түстүлэр.
— Эн ханна итинник мощнайдык умсарга, харбыырга
үөрэммиккиний?— Ньургун кытыыга тахсыбытыгар өгүрүк-төгүрүк көрүтэлээбит эмдэй-сэмдэй бэдиктэр төгүрүйэн кэбистилэр.
— Элбэхтик сөтүөлүөххэ наада.— Ньургун уолаттар төбөлөрүн имэрийэн ылбахтаата. кырачааннар өс киирбэх ууга ыстанан киирдилэр. Аны били улахамсык кыргыттара үрүт үөһэ ыйыт да ыйыт буоллулар.
— Хантан кэллиҥ?
— Мэҥэттэн.
— Аатын кимий? Аа, секрет да?
— Ньургун.
— Ньургун Боотур штоли? һы-һы.
— Суох. Ньургун эрэ.
— Ну ладно, а рост какой?
— 1 метр 70 см.
— О, мда. Жаль. Тугу үлэлиигин?
— Армияттан кэлбитим ый да буола илик. Бэйэм суоппар идэлээхпин.
— Ытык Күөлгэ тоҕо кэллиҥ?
— Убайбар күүлэйдии уонна… ойох көрдөнө.
— Фу, пахай-пахай. Ойох буола-буола. Саатар, невеста көрдөнө диэ ээ. һы-һы.
— Бээрэ, бу хайдаҕый? Улахан киһини кытта хайдах итинник кэпсэтэҕитий? Сибилигин директорга баран үҥсүөм, — диэбитинэн хатыҥ таһыгар кинигэ ааҕа олорбут кыраһыабай кыыс ойон турда. Сытыытык сабыта саҥарталаан күндү күлүүк барахсаттары түргэнник уоскутта.
— Остолобуой ханна баарый? — Ньургун солуута суох тыллаһар оҕолортон быыһаабыт кыыһыттан ыйытта.
— Барыахха, мин аара көрдөрүөм. Ол эрээри бастаан